Ёмғирманми ерга тушган? 

Қуёш чиқса-ю, ерга сингган томчилариму дарёлар тўлқинида ўйнаётган томчиларим билан осмонга кўтарилсам-жамлансам, дея орзу қилаётган ёмғирманми?

1

***

“Омон қорақошнинг неварасимисан?” – деб кампирлар каттаотамга ошкора қарай олишмаганининг ҳиссасидан чиқмоқчидек менга суқланиб қарашарди...

Чўпонлар ёзнинг жазирама кунларида ҳам чопон кийишади. Каттаотам подани ҳайдаб кетишдан олдин чопон кияр, чопонининг этагини елкасигача қайтариб, ичига мени ўтқазиб оларди. Чопон ичида каттаотамнинг кенг елкаларини қучганча қирларни томоша қилиб кетардим. Каттаотам туйтук деган ўсимликнинг илдизини ердан кавлаб берарди, уларни майда тишларим билан чайнашимни завқ билан кузатиб ўтирарди.

Бўйлари баланд шу одам бир куни гурсиллаб йиқилди... ва бошларини ёстиқдан кўтаролмай қолди. Мен эса яқинига йўлолмай, игна ютган итдек типирчилаб уйни айланаверардим.

...Бир куни уйимизни айрилиқнинг аламли фарёди тутди.

...Намозшомда пода қайтаётганда кўтариладиган гуррос-гуррос чангни кўрганимда хотиралар кўчиб, дарди-дунёмни соғинч ғами қоплаб олади. Каттаотамнинг кенг елкалари тафти, чопонининг қадрдон иси, туйтук таъмини туяман. Айрилиқнинг елкалари қўлетмас баланд, либоси азобнинг машаққат терларидан қотган, мазаси ерости тупроғидек намчил ва шўрхок...

Айрилиқдан озод бўлгим келади.

Қизиб ётган тупроққа сув сепилганда кўтарилган ҳовурдек озод бўлгим келади айрилиқдан.

***

Бир қизнинг Тошкентга бориб ўқиши ҳақидаги орзуси қишлоғимиздагиларга роса қизиқ ҳангама эди. Чунки у пайтлари биз томонларда қизлар ота-онадан узоқда ўқимас, мен эса орзуларим билан гўё уларни ҳақоратлар эдим.

Ота-онам ўқишимни истар, лекин одамлар уларни ваҳима гаплар билан қўрқитиб қўйган эди.

Онам ўйлаб-ўйлаб, охири кашталарни тикиб бўлганимдан сўнг имтиҳон топширишим мумкинлигини шарт қилиб қўйди.

Қизлар бир-бириникига бориб, чақчақлашиб, орзу-ҳавасларга берилиб, ўйин-кулги қилиб кашта тикишарди. Мен эса имтиҳонга тайёргарлик кўришим кераклигини ўйлар, кашталарни тезроқ битириш учун қизларни уйимга яқин йўлатмас, ўзим ҳам бировникига бормас, деярли ухламас эдим.

...Кашта тикяпман-у, ичимдаги бўри: “Ҳозир шуни тикиб ўтириш вақтими?” деб увлайди. Ғазаб билан қўлимга қайчи оламан-у, сўзаналарни қирқиб-қирқиб  ташламоқчи бўлиб, ноилож карахт туриб қоламан.

Ҳар қандай чиройли, орзу-ҳавасли ишни ҳам хоҳламасдан бажариш гуноҳ (иш) қилаётган каби эканлигини ўшанда тушундим. Наҳотки аёлнинг қисмати шундай: кўзларингдан оқаётган ёшдан нақшлар чаплашиб кетади, тикишда давом этасан, юрагингда бир шер ўкириб ётади, сукут сақлашда давом этасан, қийма-қийма қилиб қирқиб ташлагинг келаётган ҳаётнинг йиртиқларини ямашда давом этасан...

Гуллари ловуллаб, нақшлари жимирлаб турган кашталарни битирдим.

Ўша йили ўқишга киролмадим...

Агар бу дунёга “аёл” тамғаси билан келмаганимда, оддийгина олийгоҳда ўқиш истагим учун бунчалар қаттиқ курашмаган, исённинг изтиробини узоқ яшамаган ва ҳар бир орзуим учун бошқаларнинг рухсатини олиш учун юрагимни ҳовучлаб турмаган бўлардим. 

Гўзал, ложувард лаҳзаларни ўша лаҳзада яшолмадим. Ҳамиша хаёлим қўлимдаги ишни тезроқ тугатсам, вақтни тежасам-у, орттирилган вақтга ўзим билан қолсам, китоб ўқисам, ёзсам, деган орзулар билан банд бўлган. Уй тозалаётганда мен каби ошкора йиғлайдиган, қоғозга туширолмаган сўзларини қозонда қовуриб юбораверадиган яна қанча аёл бор экан? Шунинг учун вақти фақат ўзиники бўлган эркакларга ҳасад қиламан. Шунинг учун кимнингдир чўнтагидаги, қора кунига аталган сариқ чақа бўлгим келмайди.  Шунинг учун севги истаган қалбимга “Севилиш – бировнинг умри (руҳий қуввати) ҳисобига яшаш” деган фалсафам билан таскин бераман.

...Ҳозир фақат ёзишни истайман!

Эркин ёзишни истайман!!

Аёлликдан ташқарида ёзишни истайман!!!

Оғриқлар тинкасини қуритган бемор дарддан қутулишни истагани каби аёлликдан озод бўлишни истайман...

***

Раҳматли энам: “Қиз бола кўп китоб ўқимайди, бахтсиз бўлади, кўп ўқиганнинг хосияти йўқ”, – дер эди. Болаликда бахтсизлик нималигини қайдан ҳам билардим?! У пайтларда мен учун бахтсизлик Маркеснинг “Ёлғизликнинг юз йили”ни ўқиб, китобда тасвирланган ёмғир товушини тинглаб ўтиришимдан маҳрум этишлари эди. Шунинг учун чордоққа чиқиб олиб, чақиришганини эшитмай, деб қулоғимни пахта билан беркитиб олардим...

Шу энагинам мени чордоқдан – баланд дунёларимдан тушириб, кўпкарига олиб боришни яхши кўрарди...

...Совринлар тикилди. Улоқ ташланди. Отлар югурди. Чанг кўтарилди. Манзара хиралашди. Одамларнинг шовқини кўпайди, сўзлар чапланди, урҳо-ур кучайди. Ҳамма битта тўлқинга тушган, битта мақсадда, бир хил жазавада. Фақатгина мен аёвсиз тортқиланаётган улоққа ачиниб йиғлардим. Назаримда, чавандозлар – оғзиларидан ўт пуркаб, бечора улоққа  ҳужум қилаётган  аждарҳолару, шу зулмдан куч олиб роҳатланаётган томошаталаблар – қаҳ-қаҳ отиб қийқираётган олабўжи ёсуманлар эди.

Гарчи ўшанда бир даҳшатнинг гувоҳи бўлдим, деб вайрон хаёллар билан уйга қайтган бўлсам-да, кейинчалик ҳам кўпкарига қайта-қайта боравердим. Чунки кимдир бунга чидай олмай ҳайқириб юборади-ю, буларнинг барига чек қўйилади, деб умид қилардим.

Борган сари улоққа раҳмим озайиб борди. Энди мен одамларнинг умумий кайфияти Ғалабага интилиш жазаваси эканлигини сезаётган эдим. Бу роҳатбахш туйғуда маст бўлиш учун, Ғолиб бўлиш учун инсон кучли ва шафқатсиз бўлиши кераклигини англаётгандим. Лекин ҳамон улоқ эришилажак бир рамзий нарса-ю, унинг ҳақиқий исми, маъно-мағзи нима эканлигини тополмаётган эдим. Ҳозир эса улоқнинг асл исмини биламан. У Ор эди, кўпкари эса ор ўйини эди, биз эса ор ўйинини ўйнайдиган халқмиз. Баъзан ўйинга шу қадар берилиб кетамизки, қизларимизни уйимизга сиғдирмаймиз, севгимиздан юз ўгирамиз, ўз насибамизни итларга едирамиз. Ҳамманинг, элнинг назаридаги орни асраб қолиш учун одамлар нигоҳидан четдаги, яширин орсизликлар қилишдан заррача орланмаймиз.

...Ҳамон Ғалабадан маст бўлолмайман, ҳамон талашишни ёмон кўраман,  ҳамон улғаймаганман, чунки қачонлардир кўпкарида улоққа раҳми келиб йиғлаган қизалоқ бугун миллатига қараб юм-юм йиғлайди...

***

Уйимиздан анча узоқда узумзоримиз, у ерда лойдан тикланган бўйи-эни икки метрлик чайламиз бор эди. Пишиқчилик пайтида узумни қушлардан қўриқлаш учун биз болалар навбатма-навбат чайлага борардик.

Елкамдаги одобли қиз, аълочи ўқувчи, меҳрибон опа каби масъулиятлар билан оғир бўлиб юрган мен чайлага ичимдаги асов шамоллар билан борардим.

Чайла олдидаги иссиқ тупроққа узала тушиб, қушларни, осмонни томоша қилардим. Худодан шу тупроқ каби майин, шу тупроқ каби меҳрибон дўстлар, шу тупроқ каби ҳароратли ёр сўрардим. Лойдан уйчалар ясардим, тупроқ кечиб югурардим, чопаётганимда кўтарилган чанглардан баттар завқим ошарди, янада тезроқ югуриш учун оёғим тагига эналарим айтган чулули деган ҳашаротни топиб сурардим...

Кейин Вақт оёғига чулули суриб олди – шундай шиддат билан югурдики, атрофимни чангу тўзон қоплаб олди.

Кейин чайладан илон чиқди, унинг ичига киролмай қолдик. Начора, неники азиз билдик, ичидан илонлар чиқди.

Ўлим қўрқуви, озорлар, бурчлар таъқиб этмайдиган бирор гўша энди ҳам бормикин? Бормикин?! Наҳотки, ўша сўнгги манзилимиз – икки метрлик чайламиздек келадиган ер бўлса!

... Жоҳилият даврида туғилганидаёқ тириклай кўмилган қизларга ҳам шу икки метр жой насиб этган эди. Кўрдим-ку, бугунги кунда бир матоҳ каби,  бир мулк каби истаса эгалланиб, истаса ташлаб кетилаётган қизлар ҳам ўз ихтиёри билан Худойимнинг беминнат икки метр бошпанасига шошиб кетмоқда!..

...Ўз саййёдини кўриб қолган ҳеч бир оҳу кўкрагини ўққа тутиб бермайди. Тошдан тошга сакраб қочади. Қочаётиб атроф табиат гўзалликларини илғамайди, беркиниш мумкин бўлган жойларни ёки қочиш учун қулай бўлган жойларнигина кўради. Шу каби инсон ҳам беркиниши мумкин бўлган чайласи-қабрига минг бир нафсдан озод руҳи билан боргиси келади...

Мен англаган озодлик –  қалбни занжирлаб турган оғриқ туйғуларидан халос этиб, уни ҳаракатга келтириш, кенгликка йўналтириш, юқорилаш, бир ўлчамдан каттароқ ўлчамларга яна ва яна ўтиш.

Озодлик – аёллик чегараларидан поёнроқ инсон мақомига кўтарилиш.

Озодлик – бир миллат даражасида туриб қолмаслик – дераза ортидан кўрган дунёмизнигина бутун олам деб билмаслик.

Озодлик – кета олиш. Армонларга, ҳою ҳавасларга банди бўлмаган руҳ билан ўз чайласига кета олиш!

2

Саркаш туйғу сарҳадларини босиб ўтиб, фикрлашга, таҳлил қилишга етиб келганимизда муҳаббат чегараларини аниқ кўрамиз. Туйғу тафаккурга дўнади – шу тариқа муҳаббатдан озод бўлинади. Лекин шу эврилишнинг ўзида ақлга банди тушамиз.

Чиндан, ақл жуда қудратли. У аввал кўзларимиз олдида ҳарир парда каби туриб олди, шунинг учун узоқ-узоқларни кўролмаймиз. У қалбимизни чирмаб олди, шунинг учун худо билан, борлиқнинг қалби билан суҳбатлаша олмай, боғлана олмай қолдик. Кейин ақл ерда юрадиган, кўкда учадиган техникаларни, компьютер, интернет, роботларни яратди. Ақл жамиятни, унинг темир қоидалари, одоб-ахлоқ чегаралари, қадрият деб номланган инсон қадрсизликларини яратди.

Ақлнинг олтин қонуни – меъёр! Чунки биз дин меъёрлари, миллат меъёри, омма белгилаган меъёр, эркаклик меъёрлари, аёллик меъёрлари, фарзандлик меъёрлари ичида яшаймиз. Бизнинг бахтли яшашимиз учун турмуш ўртоғимиз, фарзандларимиз рисоладагидек бўлиши шарт, шунинг учун уларга  ўз истагидек яшаш имконини бермаймиз, билиб-билмай қачонлардир қалбимизга қулоқ солган бўлсак, бунинг учун бир умр ўзимизни койиб, пушаймон бўлиб яшаймиз.

Ақл ер билан боғланган. Шу боис у қалбга занжир солади, инсонни  замин одамига, жамият  мулозимига айлантиради.

Қалб эса фазо билан боғланган...Фақатгина у жамият меъёрларини, севгидаги шартлиликни, дин чегараларини, миллат сарҳадларини, инсоний чекланганликни, ақлнинг қудратини тан ололмайди.

Мен – озодлик истаётган Аёл ҳаётимни қалбимга ишонаман.

***

Ёмғирманми ерга тушган?

Қуёш чиқса-ю, ерга сингган томчилариму дарёлар тўлқинида ўйнаётган томчиларим билан осмонга кўтарилсам-жамлансам, дея орзу қилаётган ёмғирманми?

Йўқ! Мен қуёшни кутган ёмғир эмасман.

Мен озодликка интилган-у, лекин ўзини ерга кишанлаб бораверган одам-тана эмасман.

Руҳман – Севгиман – Чексизман.

Кенгаяман...

Қушларнинг парвози, шаршаралар куйи, тошларнинг сукути қалбимда – Ҳамма Нарсаман!

Кенгаяман...

Инсонларнинг орзулари, оҳлари, кулгулари қалбимда – Ҳаммаман!

Кенгаяман...

Замин ҳамма фасллари билан қалбимда – Ерман!

Кенгаяман...

Осмонлар, оламлар қалбимда – Борлиқман!

Кенгаяман...

Озодман!!!

Дилрабо МИНГБОЕВА

Фото: Абдуманнон МУҲАММАД