Чингизхоннинг невараси Хулагу Боғдодни босиб олади. Улар шаҳарда нима топишса ҳаммасини тортиб олишади. Шу аснода, баъзи манбаларга кўра, 200 минг киши баъзи манбаларда эса, 400 минг киши қатл қилинади. Қадимий масжидлар, саройлар, кутубхоналар ер билан яксон қилинади...

Бу золим ҳукумдор шаҳар ташқарисидаги қароргоҳида туриб минтақанинг энг машҳур олими билан кўришиш нияти борлигини билдиради. Албатта, Хулагу қаршисига чиқишга ҳеч кимнинг жасорати етмайди. Ниҳоят, бир мадрасада устоз бўлиб ишлайдиган Қозихон исмли олим Хулагу билан учрашишга розилигини билдиради. Кетaётганида ёнида бир туя, бир эчки ва битта хўроз олиб боафсона афради. Хулагу ёш олимни кўриб, излаб-излаб сени топишдими, дейди. Ёш олим:

– Жуссали билан кўришмоқчи бўлсанг, ташқарида битта туя бор. Соқолли билан кўришмоқчи бўлсанг, ташқарида битта эчки бор. Овози қалини билан кўришмоқчи бўлсанг, ташқарида битта хўроз бор. Истаганингни чақиртириб, истаганинг билан кўришишинг мумкин, дейди.

Хулагу, бу ёш олимнинг ҳикмат соҳиби эканлигини билиб:

– Айтчи, мен бу ерларга нима сабабдан келдим?

Ёш олим бу саволга шундай жавоб беради:

– Сени бу ерга бизнинг амалларимиз олиб келди. Аллоҳнинг бизга берган неъматларининг қийматини билмадик, шукрини қилмадик, мол-дунё, кўнгилхушлик, мансаб-мартаба ортидан чопдик. Аллоҳ ҳам бизга берган неъматларини қайтариб олиш мақсадида, сени бизга бало қилиб жўнатди.

Бу жавобдан хайратланган Хулагу:

– Хўп, энди мени бу ердан ким чиқариб юбора олади? – деб сўрайди.

Олим бу саволга ҳам иккиланмай шундай жавоб қилади:

– Қачонки, биз ўзимизга, ўзлигимизга қайтсак, бир-биримиз билан овора бўлишдан воз кечсак, ана шунда сен бу ерларда бир сония ҳам туролмайсан.

Араб тилидан Абдуллоҳ Раҳимбоев таржимаси.