Табу


Сақлаш
16:10 / 20.10.2023 0 432

Табу (полинезча tapu – тақиқлаш) – диний эътиқод, ирим, қўрқиш ва шу кабилар таъсирида маълум сўз, хатти-ҳаракатлардан тийилиш, уларни чекланган, ман этилган сўз, нарса, ҳаракат деб қарашни англатувчи тушунча. Бу сўз аслида Полинезияда пайдо бўлиб, дастлаб машҳур инглиз денгиз сайёҳи Ж.Кук (1828–1879) томонидан Европага маълум қилинган. Полинезия халқлари диний эътиқодига кўра, ҳар бир инсон туғилиши билан қудратли ғайритабиий ёвуз куч – «мана»га эга бўлади. У табақага мансубликка кўра, ҳар хил даражада намоён бўлади, деб ҳисобланади. Масалан, қулларда «мана» йўқ, аксинча, буюк сардорлар қудратли «мана» эгаси деб қаралади. «Мана» тушунчаси «Табу» сўзи билан бевосита боғлиқ. Нимаики «мана» эгаси бўлса, ўша нарса хавфли, яъни унга тегиш ман қилинган – табу қўйилган. Полинезия халқларида жуда кенг тарқалган табу тизимини ким бузса, риоя қилмаса, қабила бошлиқлари, зодагонлар томонидан қаттиқ жазоланган. Шунингдек, ўша давр тасаввурларига кўра, табуни бузган одамнинг ғайритабиий кучлар, руҳлар, худолар касаллик ёки ўлим билан жазолайди, деб тушунилган. Оролликларда худо ва руҳга, коҳин ва қабила бошлиқларига алоқадор бўлган ҳамма нарса табулаштирилган. Табу одамларнинг дунёқараши ва айниқса, маънавиятини бошқаришда катта роль ўйнаган. Айни вақтда табу тизими жамиятда табақаланишни ифодалаган. Табу объектлари буюмлар, сўзлар, ҳайвонлар ва бошқа бўлиши мумкин. Аксарият табулар моддий буюмлар ва маънавий тушунчаларга тааллуқли бўлади. Табу инсоният жамияти шаклланаётган даврда индивид хатти-ҳаракати, дунёқарашини жамоа манфаатларига бўйсундириш эҳтиёжи билан боғлиқ равишда келиб чиққан бўлиши мумкин. Табу уруғчилик жамиятида инсон ҳаётининг муҳим томонларини, аввало, экзогамия никоҳи меъёрларига риоя қилиниши (масалан, уруғ ичида жинсий алоқаларнинг тарқалиши)ни тартибга солган. Жамият маънавий жиҳатдан тараққий этгани сари табунинг баъзи қисмлари одатий ҳуқуқий меъёрга айланган, кўпчилиги эса диний ва дунёвий маънавиятга тақиқ сифатида киритилиб, уни бузиш гуноҳ ҳисобланган. Табунинг бугунги кунда ҳам барча халқларда учрайдиган ўзига хос турлари мавжуд. Унинг, масалан, оилавий, наслий, миллий, ҳудудий, минтақавий ва бошқа турларини санаш мумкин. Эътиборлиси шундаки, бугунги табу на давлат қонунларида, на диний қонунларда акс этган, одамлар ўз ихтиёрларига кўра амал қиладиган маънавий дунёқарашга айланган.

Изоҳ йўқ

Изоҳ қолдириш

Сўнгги қўйилган

Барчаси

Биласизми?

17:03 / 12.03.2025 0 148
Туркистондаги қадимий аёллар байрами

Биласизми?

10:03 / 03.03.2025 0 127
“Қозонди” феълидаги “қозон” ҳақида

Биласизми?

10:03 / 03.03.2025 0 163
Маржумакдан шўрва қилиб бўладими?

Биласизми?

15:02 / 28.02.2025 0 141
Маймунжон, парманчак ва болдирғон

Биласизми?

14:02 / 28.02.2025 0 125
Хўжайин бўлолмаган хўжағат



Кўп ўқилган

Барчаси

Қомус

15:04 / 19.04.2023 0 9168
Жадидчилик

Қатра

20:08 / 18.08.2022 15 5306
Илк ватан

Қатра

01:01 / 10.01.2022 7 4897
Бир қоп ун

Қатра

17:08 / 21.08.2022 6 4329
Тинчлик

Қомус

22:08 / 04.08.2023 0 4135
Миллий урф-одатлар

Қатра

01:01 / 18.01.2022 2 3558
Ўқиш пули

Бир куни...

03:12 / 09.12.2021 3 3141
Ҳар нарса ҳам кўринганидек эмас

//