Маънавий қадриятлар – инсон маънавияти ва ахлоқий қиёфасига дахлдор бўлиб, жамият аъзоларини тарбиялашга, уларнинг маънавий баркамоллигини таъминлашга хизмат қиладиган қадриятлар тизимини ифодаловчи тушунча. Маънавий қадриятлар деганда, инсон тарбияси ва камолотида муҳим аҳамиятга эга, жамият ва шахс маънавиятини юксалтирувчи, тафаккур ривожида беқиёс аҳамият касб этадиган қадрият шакллари тушунилади. (Масалан, урф-одатлар, анъаналар, Ватанни севиш, ўз халқи ва миллатини ҳурмат қилиш, ота-онасини эъзозлаш, тинчлик ва тотувликни сақлаш ва ҳоказо).

Маънавий қадриятлар муайян шароитларда шаклланади ва шу маънода миллий муҳит уларни яратиш ҳамда саралашнинг асосий манбаидир. Маънавий қадриятларни англаш кишининг ўз миллати, юрти, элига тегишли қадриятларни асраб-авайлашга хизмат қилади, ўзига ишонч ва ҳурматни мустаҳкамлайди, Ватан истиқболига катта умид билан қарашга ундайди. Муайян миллат маънавий қадриятларни қанчалик асраб-авайласа, унинг тараққиётида маънавий ва моддий омиллар уйғунлиги шунчалик мустаҳкам ва барқарор бўлади. Фанда маънавий қадриятларнинг қатор функциялари ўрганилади. Улар аввало, жамият аъзоларини ўзини ўзи тарбиялашга, аждодлардан мерос қолган қадриятлар ва идеалларга муносиб бўлишга ундайди. Бу жараёнда икки хил ҳолат кузатилади. Биринчисида маънавий қадриятлар жамият аъзолари томонидан онгли тарзда яратилади, яъни одамлар ўзларида мавжуд бўлган маънавий меъёрлар ва мезонлар ҳақидаги тушунчалар асосида уларга мос келадиган қадрият ва идеалларни яратади. Бундай саъй-ҳаракатлар жамият аъзоларининг маънавий фаоллигини оширади, излаш, изланиш ва яратувчанликка чорлайди. Иккинчи ҳолатда эса, жамият аъзолари томонидан ўзлаштирилган билим, турли урф-одатлар ёки бошқа маданий-маърифий тадбирлар жараёнида олган таассуротлари ҳам маънавий қадриятларнинг такомиллашувига хизмат қилади. Маънавий қадриятларнинг шаклланишида ҳар икки ҳолатнинг ҳам таъсири кузатилади.

Маънавий қадриятлар ижтимоий онг шаклларига мос келадиган маданий, маърифий, ахлоқий, диний, ҳуқуқий, илмий ва ҳоказо турларга бўлинади. Улар инсоннинг ақли, камолоти, дунёни билиш мақсади, билимларининг ҳақиқатга мос келиш даражасини аниқлаш мезони ёки бирор идеал тарзида ҳам намоён бўлади. Маънавий қадриятларнинг инсон тарбияси ва жамиятдаги ўрнига доир асосий функцияси ҳам ана шулар билан боғлиқ. Маънавий қадриятларнинг яна бир муҳим жиҳати шуки, уларнинг баъзилари инсоният тарихи давомида аста-секин шаклланади ва такомиллашиб боради. Уларнинг миқдори ва сифатининг ортиши жамият аъзоларининг тафаккур даражасининг юксалиши ҳамда инсоният тараққиёти қанчалик илгарилаб кетганининг кўрсаткичи ҳамдир. Дейлик узоқ ўтмишда баъзи қадриятлар, газета, радио, ТВ тўғрисида умуман тасаввур бўлган эмас. Бундай янги маънавий қадриятларлар асрлар давомида шаклланиб, такомиллашиб, бойиб борган. Маънавий қадриятлар ва қадрият мезонлари миллат маънавияти ва унга мансуб кишиларнинг хулқ-атворини тартибга солиш ва тўғри йўналтириш функциясини ҳам бажаради. Бундай ўзига хос маънавий бошқаришнинг самарадорлигига эришиш ниҳоятда муҳим. Зеро, маънавий қадриятлари бўлмаган миллат йўқ, миллат маънавий қадриятларнинг соҳиби, яратувчиси ва асраб-авайлаб сақлаб турувчидир. Агар ҳар бир миллат ўз маънавий қадриятларини асрамаса, бу қадриятларнинг сақланиб қолиши қийин. Миллатнинг таназзули маънавий қадриятларнинг таназзулидир. Маънавий қадриятлар миллатнинг тарихи, яшаш тарзи, бугуни, келажаги, урф-одат ва анъаналари, уни ташкил этган авлодлар тафаккури, ижтимоий қатламлар, миллий онг, тил ҳамда миллий маданият билан узвий боғлиқ ҳолда намоён бўлади.

Кейинги йилларда маънавий қадриятларга эътибор кучайди. Зеро, маънавий қадриятлар мамлакатимиз мустақиллиги, халқимизнинг иродасини мустаҳкам қиладиган, унга куч бағишлайдиган асосий омиллардан биридир. Халқимизнинг асрлардан-асрларга мерос қолиб келаётган маънавий қадриятлари узоқ тарихий жараёнда шаклланиб, ривожланиб келган. Уларни уч минг йилдан ортиқ даврни мужассамлаштирган халқимиз цивилизацияси яратган. Бизнинг маънавий қадриятларимиз ана шу цивилизацияга узвий боғлиқ бўлиб, улар миллатимиз шаклланган макон ва она юртга эҳтиром, авлодлар хотирасига садоқат, катталарга ҳурмат, муомалада мулозамат, ҳаё, андиша каби кўплаб тушунчаларда ифодаланади. Маънавий қадриятларимизда жаҳоннинг бошқа халқларига ўхшамайдиган урф-одатлар, расм-русумлар, маросимлар ва анъаналар кўплаб учрайди. Собиқ тизим шароитида маънавий қадриятлар масаласи кўп ҳолларда эътибордан четда қолиб кетган эди.

Мустақиллик туфайли ҳақиқий маънавий қадриятларимизни, уларнинг жамият ижтимоий, маънавий-маърифий ҳаётидаги ўрни ва аҳмиятини англаш, улуғ аждодларимизнинг маънавий, илмий меросини ўзлаштириш, фарзандларимизни маънавий қадриятлар асосида тарбиялаб вояга етказиш, ана шу бебаҳо бойликни асраб-авайлаш ва бойитган ҳолда келгуси авлодларга бекаму кўст узатиш имконияти яратилди. Бу эса маънавий қадриятлар боқийлиги ва бардавомлигини таъминлашга хизмат қилади.