Иерархия (юнонча hieros – муқаддас ва arche – ҳокимият) – коинотнинг тузилишидан то давлат, жамият, табиат, турли тизим ва ташкилотларнинг қуйидан юқорига, юқоридан қуйига, оддийдан мураккабга, мураккабдан оддий тузилмаларга қараб йўналган поғоналари, босқич ва даражалари, ўсиш, юксалиш тартиблари. Абу Наср Форобий моддий мавжудотларнинг илоҳий руҳга яқинлик ва узоқлик даражалари ҳақида бундай дейди: «Бу (оламдаги) мавжудотнинг тартиб ва даражалари аввало қуйидан – энг номукаммалликдан бошланади. Сўнг мукаммал бўлгунча ва янада мукаммал ҳолатга етгунга қадар боради. Уларнинг энг қадри пасти (барча табиий нарсалар оламига мансуб) илк моддадир. Унсурлар (сув, тупроқ, ҳаво, олов) бу илк моддадан ҳам қадрлироқ саналади». Табиатда мукаммаллик даражасига кўра, энг қуйидаги маъданлар набобат, ҳайвонот, қушлар олами томон камол топиб боради. Табиатда «Тил ва тушунча (онг) соҳиби бўлган жонзотдан ортиқ мукаммал бирорта зот йўқ» (Форобий. «Мадинатул-фозила»). Шарқ фалсафасига кўра, ақлли мавжудотлар орасида жисмга нисбатан руҳ, ақлга нисбатан қалб азизроқ ҳисобланади. Руҳлар ҳам, комиллик даражасига кўра, бир неча поғоналарни ташкил этади. Энг мукаммал руҳ – олий руҳ – Тангри таолодир. Пантеистик таълимотга кўра, олий руҳ аввал биринчи осмонда, сўнг иккинчи, учинчи... ва ниҳоят, тўққизинчи осмонда тажаллий этади (шуъла беради). Бу осмонлардан энг юксаги Тангрига яқин биринчи осмондир.

Ибн Синонинг энг мураккаб фалсафий асарларидан бўлмиш «Ҳай ибн Яқзон» («Уйғоқ ўғли Тирик») қиссасида инсон ахлоқий, маърифий, маънавий камолотининг босқичлари мажозий суврат ва тимсолларда тасвирланади. Асарда кимсасиз оролда қаровсиз қолган чақалоқни кийик эмизиб ўстиради. Боланинг ақли кира бошлагач, у атрофдаги табиатни, иқлим шароитини, наботот ва ҳайвонот оламини ўргана бошлайди. У ақлий билимлардан аста-секин руҳий ва метафизик билимларга, кейин эса ладуний, илоҳий илмларни ўрганишга ўтади. Ибн Туфайл ҳам «Ҳaй ибн Яқзон» асари ғояларидан илҳомланиб, худди шу номда йирик фалсафий асар ёзади. Унда кимсасиз оролда ёлғиз қолган Инсон Худо берган ақл-фаросати ёрдамида оддий билимлардан аста-секин мураккаб, илоҳий илмларни ўрганиш сари бориши ва пировардида азиз-авлиё бўлиб етишиши тасвирланади. Барча замонларда руҳий покланиш ва юксалишни, ҳаққа яқинлашишни истаган одам узлат ва ёлғизликда яшашга интилиши бежиз эмас. Табиат соҳасида иерархия оддий наботот ва камҳужайрали жонзотлар оламидан Инсонга қараб тараққий этишни билдиради. Давлат ва жамият тузилишида иерархия иқтисод, хўжалик, саноат, маданият соҳасида, ҳарбий ва ҳуқуқий ташкилотларда тартиб-интизомга амал қилишни билдиради. Давлат ва жамият бошқарувида қишлоқ фуқаролар йиғинлари туман ҳокимларига, туман ҳокимлари вилоят ҳокимларига, улар ўз навбатида мамлакатимиз ҳукуматига, ҳукуматимиз эса парламентга ва Президентга ҳисобот беради. Иерархия ҳарбий ва диний ташкилотларда катта нуфузга эга. Демократия тамойиллари кучайган сари иерархия тизимидаги барча бошлиқлар, турли даражадаги кенгаш аъзолари билан келишган ҳолда иш юритади, бундай жамоавий бошқарув усулининг ижобий жиҳати шундаки, унда кўп хатоларга йўл қўйилмайди, турли табақа ва тоифаларнинг манфаатлари ҳисобга олинади.