Ганди, Маҳатма (2.10.1869–30.1.1948) – асл исми Маҳатма Карамчанд Ганди, Ҳиндистонда миллий озодлик кураши раҳбарларидан бири, сиёсатчи атоқли мутафаккир. У «Маҳатма» («Буюк қалб») тахаллуси билан машҳур. Ганди номи билан боғлиқ гандизм таълимоти Ҳиндистон Миллий Конгресси (ҲМК) расмий мафкураси сифатида тан олинган ва у ҳозирга қадар ҳинд халқи тафаккурига ижобий таъсир кўрсатиб келаётган маънавий омил ҳисобланади. Ҳиндистон мустақиллигининг ашаддий рақибларидан бири У.Черчилл Гандига «Исёнкор фақир» номини берган эди. Гарчи У.Черчелл мазкур лақаб билан Гандини халқаро доирада ерга уришни кўзлаган бўлса-да, аслида Гандининг «фақир»лиги, камтарлиги, сабр матонати бутун ҳинд халқи маънавиятига таъсир кўрсатган. Мустамлакачиларга қарши курашнинг ўзи асослаган маданий шаклда бошлаган ва бу йўл бутун дунёда Гандининг обрў-эътиборини юксак даражага кўтарган. Ганди ташкил этган ҳаракат дунёга зулму истибдодга қарши куч ишлатмасдан, маънавий омилларга суянган ҳолда курашиш ва ғалаба қилиш мумкинлигини амалда исботлаб берган эди. Гандичилик Ҳиндистон тарихидаги бутун бир давр мазмунини ташкил этади. Ганди «Сатияграха» («Қатъийлик ҳақиқатда», яъни «Куч ишлатмасдан курашиш») ғоясини илгари сурган. Сатияграха таълимотида ахлоқий идеализм ва сиёсий прагматизм бир-бири билан ўзаро боғланиб кетган. Зўрликка қарши сабр-тоқат, чидамни тан олмаса-да, унга қарши барча воситаларни ишга солиш Гандининг ахлоқий принципларига мос келмаган. Ганди Ҳиндистонни вайронагарчиликлардан, таназзулдан, ҳалқнинг қирилиб кетиши ва кучга асосланган инқилобий ҳаракатлар натижасида юз бериши мумкин бўлган кўплаб фалокатлардан сақлаб қолган эди.

Ганди ҲМК етакчиларидан фарқли равишда ўз таълимотини халқ орасида тарғиб этган, кишиларда юксак маънавий тафаккурни шакллантиришга интилган эди. Унинг тарғиботи оддий, содда, барча бирдай тушунадиган ва биладиган, амал қилиш қийин бўлмаган тушунча ва ҳаракатлардан иборат эди. У қаршилик кўрсатишнинг икки шаклини талаб қилган – ҳамкорлик қилмаслик (давлат хизматидан, биринчи навбатда, армия, полицияда хизмат қилишдан бош тортиш, мустамлакачиларнинг «вакиллик органлари»га сайлов ва давлат мактабларини бойкот қилиш, расмий суд муассасаларини хусусий ҳакамлик билан алмаштириш, давлат мукофотларидан намойишкорона бош тортиш, чет эл маҳсулотлари ҳамда тижорат фаолиятини бойкот қилиш ва бошқалар) ва фуқаровий бўйсунмаслик, яъни мавжуд қонунларга амал қилишдан бош тортиш. Булар аслида ҳеч бир – на хорижлик золим, на маҳаллий мазлум ҳаётига хавф солмас, айни вақтда истибдодга қарши норозиликни тўла ифодалай олар эди. Ҳиндистон икки давлатга бўлиб юборилгач (1947), Ганди умрининг охиригача диний бағрикенглик (толерантлик) учун кураш олиб борди. Чунки Ҳиндистондаги кўп динлилик, аҳолининг турли динларга эътиқод қилиши маънавий бирлашув орқали эришилган ғалабаларга катта хавф туғдирарди. Динлар билан боғлиқ маънавий тафаккурдаги ранг-баранглик, сиёсий-маънавий бирликнинг бузилиши олдини олиш бу даврда ганди таълимотининг бош йўналишига айланган эди.

Ганди 1948 йил 30 январида ҳинд шовинистик-террористик ташкилоти «Рашт рия сваям севак сингх» аъзоси Н.Годзе томонидан ўлдирилган. Ҳиндистон тарихида буюк роль ўйнаган Гандини бекорга «Миллат отаси» деб аташмаган. Унинг сатияграхаси этник, диний каста, тил, минтақавий ва бир халқ орасидаги турлича маънавий қарашлар билан боғлиқ ҳар хил тўсиқларни бузиб ташлаган эди. Ҳиндистон бирлиги, истиқлол масаласи Гандининг ҳаёти мазмунини ташкил этган. Ер юзида «Сарвадойя», яъни («Умумий фаровонлик жамияти») қуриш сатияграха ғоясининг моҳиятини ташкил этган. Унда демократик ва гуманистик тамойиллар ўз ифодасини топган. Гандининг «Сарвадойя»си мустақиллик учун кураш ғоялари билан боғланган. Айниқса, халқаро муносабатларда куч ишлатмаслик, бир-бирининг ички ишларига аралашмаслик, барча муаммоларни музокаралар орқали ҳал этиш, қисқаси тинч-тотув яшаш тамойилларини англатади. Ганди фалсафаси муаммоларни ҳал этиш воситаси сифатида ҳар қандай урушларни инкор этади. Ганди номи бугунги кунда Ҳиндистонда ва бутун дунёда тинчлик, ижтимоий ҳамкорлик, динлараро бағрикенгликни англатади. Тамаддун келажаги ҳақида фикр билдираётиб, машҳур инглиз тарихчи-социологи А.Тойнби: «Дунёда бир кун келиб урушлар, қирғинлар ҳам барҳам топади, Ер юзи халқлари орасидаги кескинликлар бир кун келиб уларни ўз ихтиёрлари билан фақат бир йўлни танлашларига мажбур қилади. Бу йўл Ганди йўли – тинчлик йўлидир», деган эди.