Кейинги вақтларда жаҳон кино санъатининг энг сара дурдоналари Ўзбекистоннинг тижорат кинотеатрларида тез-тез намойиш этилмоқда. Биргина Тошкент Ситидаги кинозалларда куну тун одам гавжум бўлишини кўриб, яхши фильм бўлса кинотеатрнинг оҳанграбоси ҳалиям интернетдан анча юқори бўлишига амин бўласиз. Бошқа томондан эса, шов-шув бўлаётган янги фильм ҳақиқатан ҳам шунақа зўрми ёки ҳаммаси пиарми, деган фикр ҳам хаёлдан ўтади. Ва, кўпинча кўрик вақтида ортиқча «шовқинлар» рекламанинг таъсиридан бўлганига гувоҳ бўласиз. Шундай пайтларда миллий кинофильмларимизга кучли реклама ишлатилса, нафақат юртимиздаги, балки хориж кинотеатрларида ҳам ўзбек фильмларининг кўриги катта бўлармиди, дея хўрсиниб қўямиз. Айни пайтда ижтимоий тармоқларда навбатдаги ўзбек фильми халқаро кинофестивалда бирор совринга эга бўлгани ҳақида ўқиб қолсак, бошимиз осмонга етади. Аммо, халқаро майдонга чиқиш учун кўпинча айрим режиссёрларнинг ўзлари ҳаракат қилаётгани, кўплаб фестивалларда иштирок этган юзлаб фильмларимиз ҳақида ўзбек томошабини ҳар доим ҳам билмаслиги, миллий кино ривожи учун масъул шахслар ёқтирмаган баъзи фильмларни хорижлик киномухлислар олқишлаётганини эшитиб, ҳамма айб ўзимиздами, деб ҳам ўйлаймиз.

Мисол учун ўзбекнинг «Якшанба»си дунё кинофестивалларида эътироф этилаётгани ҳақида кўп сонли томошабинларимиз хабардорми? Албатта, йўқ. Чунки, ҳали юртимизда бу фильмнинг катта премьераси ўтказилмаган. Ваҳоланки, 2023 йилда яратилган ва шу йилнинг ўзида қарийб 8 та халқаро нуфузли кинофестивалларда «Энг яхши режиссёр, «Энг яхши фильм», «Томошабинлар меҳрини қозонган фильм», «Ҳайъат аъзолари эътирофига сазовор бўлган фильм» каби бир қатор совринларни қўлга киритиб келаётган мазкур асар ўзбек халқини оламга танитмоқда. Шу муносабат билан асосан ўзи ва ижодкор дўстларининг саъй-ҳаракати билан халқаро майдонга чиққан Шокир Холиқов билан ижодий ютуқлари, жаҳон киномайдонидаги ўзига хосликлар ва келгуси режалар ҳақида суҳбатлашдик.

Шокир, авваламбор сизни кетма-кет эришаётган ютуқларингиз билан табриклайман. «Якшанба» кўплаб нуфузли, халқаро фестивалларда иштирок этиб, катта-катта совринларни қўлга киритмоқда. Табиийки, фестивалларда иштирок этиш жараёнида бошқа давлатларнинг фильмларини томоша қилаётган бўлсангиз керак. Сизнингча, бугунги жаҳон кино санъати қайси тенденцияда илгариламоқда? Кинорежиссёрлар қандай ғояларни тақдим этишяпти?

Саволингизга аниқ нимадир деб жавоб бериш қийин. Бугун режиссёрлар истаган жанрида, истаган кино тилида фильм оляпти. Асосан жамиятдаги ўткир муаммоларга эътибор қаратиляпти. Тарихий фильмлар деярли кўринмайди. Ўзи фестивалларда тарихий картиналарнинг иштироки кам бўлади. Кўпинча жамиятдаги ижтимоий, сиёсий муаммолар кўтарилган драмалар, ора-чора комедия, (қора юмор жанридаги) ва, асосийси, томошабин диққатини тортишга қаратилган – айни замонда, айни вақтда содир бўлаётган мавзулар кўтарилади. Ғоявий жиҳатдан ҳам асосан инсонийлик мавзусидаги фильмлар кўпроқ яратиляпти.

«Чой» қисқа метражли фильмингиз ҳам 20 дан ортиқ кинофестивалда иштирок этган ва нуфузли совринларга эришган. Назаримда, бу икки фильмингиз орқали фестиваль ҳайъати аъзоларида Ўзбекистон ва унинг халқи ҳақида ижобий тасаввур пайдо бўлган. Қолаверса, ёш ўзбек режиссёрининг кино санъатидаги ўзига хос янги сўзи эътироф этилган. Фестиваллар доирасидаги конференциялар ва учрашувлардаги фикр-мулоҳазалар тўғрисида ўзингиз нима дейсиз?

Кўпчилик Ўзбекистон ҳақида кўп нарса билмаймиз, дейишади. Шу боис фильмларимизда ўзбекларнинг характери, яшаш тарзига энг кўп аҳамият беришади. Бу улар учун ҳам қизиқ, ҳам янги дунё. Хитойда бўлиб ўтган фестивалда «Бориб шу икки қаҳрамон билан бирга яшагимиз келди», дейишганди. Ўзбек киноси ҳақида сўрашганда, Шуҳрат Аббосов, Аюб Шахобиддинов, Ёлқин Тўйчиевнинг фильмлари жуда яхши эканини айтаман. Кўпинча, Ўзбекистондан Ёлқин Тўйчиевни билишларини айтишади. Яқинда ҳам Қирғизистонда бўлиб ўтган фестивалда ташкилотчилар «Биз Ўзбекистондан Ёлқин Тўйчиевни таниймиз. Унинг фильмларини биламиз, кўрганмиз», дейишди.

Умуман, хориж фестивалларида қатнашаётган фильм фақат бир шахснинг номидан иштирок этмайди. Саҳнада режиссёр, ссенарист ва бошқа ижодкорларнинг исми-шарифи айтилгани билан, уларнинг орқасида барибир давлат номи йирикроқ кўринади. Ва, қайси давлат экан, деб албатта, сўрашади. Жаҳон кино санъатига ўзбек киноси, деган тушунчани олиб киришнинг самаралироқ йўли шу бўлса керак, менимча. Чунки бирор бир фильм Ўзбекистондан экан, яхши фильм экан, дейилса, кейин ўзбек киносига қизиқиш пайдо бўлади. Менимча, шу зайлда давом этсак, келажакда бирор натижа бўлса керак. Мен бир ўзимни эмас, бошқаларни ҳам назарда тутяпман. Бизда ҳозир кино яратаётган, ҳаракатдан тўхтамаётган ёшлар кўп.

Авваллари жаҳон кино санъатига кўпроқ техник янгилик олиб кирган режиссёрнинг иши юқори баҳоланар эди. Ҳозир, бу унчалик ҳам катта аҳамиятга эга эмасга ўхшайди. Асосан, умуминсоний дунёқарашнинг экрандаги талқини муҳимроқдек…

Ҳа, бир замонлар кинога техник янгиликлар олиб кириш юқори баҳоланган. Ҳозир ҳам бу ҳолат жуда камдан кам бўлсада, учраб туради. Айтганингиздек, асосийси, кинонинг ғояси. Фильм орқали нима демоқчилигингиз, нимани кўрсатмоқчилигингиз бирламчи масала. Чунки, техник жиҳатдан деярли ҳамма ишлар қилиб бўлинди. Аслида кино ҳақда шундай гап бор: кинода ҳамма нарса қилиб бўлинган, фақат бошқача кино тили билан айтиш, бошқа ракурсдан кўрсатиш қолган. Ҳозир, айни замонда шу жараён кетяпти.

Фестиваль киноси, томошабинбоп кино деган тушунчалар эса аслида нисбий. Чунки ғоявий жиҳатдан яхши кино чегара танламайди. Уни ҳамма кўради, тоифага ажратолмайсиз. Яхши кинони иккала аудитория ҳам кўради. Менинг фикрим шундай.

Сиз шоир Усмон Азимнинг «Ёмғир ҳақида баллада» шеъри асос бўлган мультфильмга ҳам режиссёрлик қилдингиз ва у ҳам жаҳон киноаренасида «саёҳат» қилиб, катта совринларни қўлга киритди. «Қиз ва булут» мультфильмнинг яратилиш жараёни ҳақида гапириб берсангиз: бунга нима туртки берди?

Тўғриси, шеър ўқишни яхши кўраман. Усмон Азимнинг шу шеърини ўқиганимда «Ўҳ-ҳў, буни кино қилиш керак… Лекин қандай қилиб – буни фақат мультфильм қилиш мумкин», деганман. Кейин шу қарорга айланиб, рассом-аниматор Эркин Хушматов билан бирга ишладик. Ростини айтсам, кўп қийинчилик бўлди жараёнда. Чунки бошқача, янгилик бўлсин деб Ўзбекистонда биринчи марта ойнанинг устига расм чизиб, мойбўёқда ишладик. Шу тариқа мультфильм уч йил деганда битди. Ишимизни якунлаб, «Ўзбеккино»га олиб борганман. Лекин Бадиий Кенгашдан ўтмади, қабул қилишмади. Кейин фестивалларда иштирок эта бошладик, ҳозиргача 10 дан ошиғида қатнашган бўлсак, ҳаммасида ўзини оқлади. Япониядаги фестивалда бирйўла иккита номинацияда ғолиб бўлдик: «Минтақанинг олтин фильми» ва «Энг яхши анимацион фильм». Бу биз учун жуда катта мукофот бўлди. Чунки анимациянинг ватани бўлган Японияда анимацион фильм учун мукофот олиш ҳаммага ҳам насиб қилмаса керак. Шеърнинг менга жуда катта таъсир қилгани анимацияни яратишимизга туртки бўлган. Бундан фақат хурсанд бўламан.

Ҳозир «Оёқ» номли халқаро кино лойиҳа устида иш олиб боряпсиз. Бу лойиҳа қандай яратилди? Сизнинг ғоянгиз ҳамкор томонга ёқиб қолдими ёки улар тайёр сценарийга Сизни режиссёр сифатида таклиф этишдими?

«Оёқ» номли сценарийнинг ўзига яраша тарихи бор. Фестиваллардан бирида қозоғистонлик дўстим «Бизда бир продюсер бор, ишларингни унга юбор. Режаларингни айтиб, бирга ишлаш таклифини ҳам айтасан», деб қолди. Унинг гапи билан ўша продюсерга «Чой» билан «Қиз ва булут»ни юборганимдан кейин мен билан ишлашга рози бўлишди ва «Ҳозир қандай тайёр лойиҳанг бор?», деб сўрашди. Ўша пайтда тайёр учта қисқа метражли фильм сценарийларимдан бири «Оёқ» эди. У билан Қозоғистондаги питчинг – яъни, сценарийларни танлаш бўйича мусобақада қатнашиб, ғолиб бўлдик. Маълум бир пул мукофоти бор эди. Продюсерлар менга, бу фестивалнинг ажратган пули кам экан, келинг уни бекор қиламизда, фильмни ўзимиз оламиз, дейишди. Улар билан шунга келишиб, берилган пул мукофотидан воз кечдим. Фестиваль ташкилотчилари эса бизнинг лойиҳамизда ҳамкорликда ишлашни хоҳлашди. Лекин продюсеримиз унамади бунга. Чунки ажратилган пул кам эди. Шундан сўнг продюсернинг таклифи билан фильмни тўлиқ метражли сценарийга айлантирдим. Шу асосда бирин-кетин катта метражли фильм сценарийлари питчингларида иштирок эта бошладик. Масалан, «Istanbul film festival» доирасидаги «Meeting of the Bridge»да бўлиб ўтган питчингда, Германияда ўтказилган «Cottbus» халқаро кинофестивали таркибидаги «Coco Pitch»да ва Бишкек Халқаро фестивалидаги «Kaf Pitch»да ҳам иштирок этдик. Шу тариқа «Оёқ» сценарийси билан Бишкекда иккинчи ўринни олдик, «Coco Pitch» да учта ҳамкор топдик. Хуллас, режа бўйича ўтган йили шу лойиҳа устида иш бошладик. Фильмни ана шу ҳамкорлар билан бирга ишлаб чиқаришга ҳаракат қиламиз, Худо хоҳласа.

Кинорежиссурага ҳавас қилаётган ёшларга Сиздек ютуққа эришишнинг энг асосий учта қоидаси ҳақида маслаҳат берсангиз.

Мен мотиватор эмасман. Лекин ҳар бир инсон яхши натижага эришиши учун жонни қийнаб ўқиши ва жонини қийнаб меҳнат қилиши керак. Бусиз қийин. Режиссёр учун ҳам, бошқа ижодий гуруҳ аъзолари учун билим ва меҳнатсиз фильм суратга олиш осон кечмайди. Айниқса, кино жуда катта меҳнат талаб этади. Ташқаридан фильм суратга олиш осон кўриниши мумкин, лекин ўрганиш учун умр етмайди. Ўргансангиз охиригача ўрганишингиз керак. Қачонки, тўхтасангиз ижод ҳам тўхтайди. Ҳар доим янги нарса, янги илмни излаш керак. Ҳаракат қилинса натижаси ҳам бўлади, менимча.

Шокир Холиқов билан «Якшанба» фильмининг Ўзбекистонда режалаштирилган премьерасидан сўнг яна суҳбатлашишга келишдик. Лекин, фильмнинг ҳали ҳануз премьераси ўтказилгани йўқ. Режиссёр эса «Оёқ» кино лойиҳаси билан банд. Режиссёр Холиқов ва унинг ижодий гуруҳига муваффақиятлар тилаган ҳолда, ўзбек киносининг ривожига масъул шахслардан Шокир каби «ўз аравасини ўзи тортиб» юрган истеъдодли киноижодкорларга моддий ва маънавий кўмакни дариғ тутмасликларини сўраб қолардик. Гарчи, Шокир Холиқов муаммолар ҳақида умуман гапирмаган, аниқроғи гапиришни истамаган бўлсада, унинг ижодий муваффақиятлари ўзга юртда кўпроқ эътироф этилиб, жаҳон кинофестивалларида тан олинганидан кейингина, Ўзбекистонда ҳам кечикиб совринларга лойиқ кўрилганини жамоатчилик яхши билади. Ижодкорларга нисбатан бундай бефарқ муносабатга чек қўйилмас экан, ҳеч бир ижод тури тезда ривожланиш, ўсиш йўлига бурилмайди. Натижада яна ўша хориж кинофильмларига маҳлиё бўлиб, ўзимизникиларни танимай – тан олмай қолаверамиз…

Шоҳида ЭШОНБОБОЕВА

Киношунос

Режиссёр ҳақида қисқа маълумот:

Шокир Холиқов – режиссёр, сценарийнавис, продюсер.

Асарлари:

1. 2018 – «Бизни тушунишмайди» – қисқа метражли бадиий фильм. Қозоғистон, Швейцария кинофестивалларида иштирок этган, Диплом билан тақдирланган.

2. 2019 – «Чой» қисқа метражли бадиий фильми. 20 дан ортиқ халқаро кинофестивалларда бош соврин ва Канн халқаро кинофестивали доирасида ўтказилган «Entrʼ2 Marches film festival» қисқа метражли фильмлар кинофестивалида Гран-при;

3. 2019 – «Месси» қисқа метражли бадиий фильм. Қозоғистонда бўлиб ўтган «48 соат ичида фильм» халқаро кинофестивалида «Энг яхши фильм» ва «Энг яхши драма» номинациялари ғолиби. Шунингдек, Американинг Нью-Йорк Киноакадемиясида ўқиш учун йўлланма;

4. 2021 – «Қиз ва булут» анимацион фильм. 10 га яқин Халқаро кинофестиваллар совриндори. Японияда бўлиб ўтган «21 – DigiCon 6 Asia» қисқа метражли бадиий ва анимацион фильмлар фестивалида «Минтақанинг олтин фильми» ва «Фестивалнинг олтин фильми» номинациялари ғолиби;

5. 2023 – «Якшанба» тўлиқ метражли бадиий фильм. 15 дан ортиқ Халқаро кинофестивалларнинг бош совриндори.

6. 2024 – «Оёқ» тўлиқ метражли бадиий фильм сценарийси. Халқаро кино лойиҳа совриндори. Ҳозирда Европа ва Осиё киноижодкорлари билан ҳамкорликда мазкур сценарийни суратга олиш устида иш олиб борилмоқда.

Ўхшаш мақолалар: Режиссёр Шокир Холиқов “Ҳар бир инсон ҳаёти давомида ўқиши шарт бўлган 10 китоб” тавсия қилади