Инсоният пайдо бўлганидан бери урушлар унга ҳамроҳ. Уларнинг аксарияти арзимас сабаблар, маъносиз ҳаракатлар билан бошланиб, шафқатсиз жангларга айланган. Шулардан бири 1945 йил, Тинч океанидаги Ивозими оролида содир бўлади. Америкалик машҳур актёр ва режиссёр Клинт Иствуд ушбу аёвсиз жангни тасвирловчи икки фильм – “Ивозимидан хатлар” ва “Оталаримиз байроқлари”ни суратга олган ҳамда уруш кайфияти, ватанпарварлик руҳини икки мамлакат ракурсидан кўрсатиб берган.

Картинага асос бўлган Ивозимидаги жанг қандай бошланган?

1944 йилнинг охирига келиб, Япония бирлашган флоти АҚШ денгиз флоти томонидан тор-мор этилади ва Тинч океанида ҳукмронлик Америка қўлига ўтади. Шундан сўнг АҚШ ҳарбий-ҳаво кучлари бевосита Токиога ҳаво ҳужумларини амалга ошира бошлайди. Бироқ аэропортлардан Токиогача масофа жуда узоқ, шу билан бирга Ивозими оролида жойлашган япон гарнизони Токиодагиларни АҚШ самолётлари ҳужумидан олдиндан хабардор қилиб турарди. Натижада Америка қўмондонлиги ушбу кичик, кимсасиз, бироқ стратегик жиҳатдан муҳим оролни эгаллашга қарор қилади.

Япония раҳбарияти Ивозими тез орада блокада қилинишини сезади ва оролга қўшимча ҳарбий кучлар ҳамда тажрибали генерал-лейтенант Тадамичи Курибаяшини юборади. Курибаяши АҚШда таълим олган (машҳур Ҳарвард университетида ўқиган) ва хизмат қилган бўлиб, самурайлар авлодидан эди. Бундан ташқари у император билан ҳам яқин бўлган. Айнан унинг жанговар маҳорати сабаб японлар америкаликларга қаттиқ қаршилик кўрсатади ва кичик орол учун жанг бир ойга чўзилади. Натижада АҚШ денгиз пиёдалари корпуси ушбу операцияда ўз тарихидаги энг кўп қурбонни беради (5 мингдан ортиқ денгиз пиёдаси ҳалок бўлади). Япония эса 20 мингдан ортиқ аскаридан айрилади, шу жумладан, генерал Курибаяшидан ҳам. Ивозими жанги АҚШ ва Япония тарихида жуда машҳур бўлиб, ғолиб аскарларнинг оролдаги Сурибати чўққисига байроқ ўрнатиш жараёни АҚШда Иккинчи жаҳон уруши рамзларидан бирига айланган ва унга атаб ҳайкал ҳам ўрнатилган.

Урушда бахтлилар эмас, ғолиблар бўлиши ҳақидаги фильм

Фильм икки бор “Энг яхши эркак актёр” номинацияси бўйича Осcар мукофоти совриндори бўлган Клинт Иствуд томонидан суратга олинган. Иствуд аввалига Ивозими жангини америкалик аскар кўзи билан тасвирловчи “Оталаримиз байроқлари” фильмини томошабинларга тақдим этади. Орадан кўп ўтмай, худди шу жанг япониялик ҳарбийлар томонидан ҳикоя қилинувчи “Ивозимидан хатлар” фильми экран юзини кўради. Бу билан Иствуд урушлар ҳар икки томон учун ҳам даҳшатли ва оғриқли экани, ҳар икки тарафда ҳам оддий инсонлар жанг қилишини таъкидлашга уринган.

Ҳар икки фильмда уруш фожиалари ҳақида ҳикоя қилинган бўлсада, “Ивозимидан хатлар” кучли ватанпарварлик, анъаналарга содиқлик, урушга ўлимни тан олиб бориш каби туйғуларни борича тасвирлагани билан ажралиб туради. Фильмда оддий аскар Сайго ва генерал Курибаяши хатлари жонлантирилади. Лавҳалар ҳарбий хроникалардаги каби кулранг рангда кўрсатилади, фақатгина қон ва ўт очиш саҳналари бўёқлаштирилган (Шу жиҳатда Спилбергнинг “Шиндлер рўйхати”дан илҳомланилган. Дарвоқе, Спилбергнинг ўзи ҳам ушбу фильмнинг продюсерларидан бири бўлган).

Кинода катта миқёсдаги эпизодлар, шафқатсиз жанг, ўз жонига қасд қилиш саҳналари ва ажойиб диалоглар мавжуд. Ивозимида америкалик аскарларга қарши қандайдир махлуқлар эмас, оддий инсонлар курашганди. Улар ҳам онасидан хатлар олган, уйга қайтишни, жанг қилмасликни хоҳлаган. Бироқ ҳукмрон қатлам ғояси, ватан олдидаги бурч сабаб охиригача курашишга мажбур бўлишган. Картина америкалик режиссёр ва жамоа томонидан суратга олинганига қарамай, ижодкорлар фильмда холис, ҳақиқий манзара яратишга уринган. Масалан, таслим бўлган, қуролсиз, ярадор икки япон аскарининг америкалик аскарлар тарафдан отиб ташланиши америкаликлар ҳам “оппоқ” эмаслигини кўрсатади. Ҳақиқий урушда ҳам 1945 йилдан бошлаб америкаликлар тирик, соғлом япон аскарларини асирга олишни тўхтатган ва уларни узоқдан туриб ўлдирган. Чунки япон аскарлари душман уларга яқинлашганида граната портлатиб, америкаликларни ҳам ўзи билан бирга ўлимга маҳкум қилган.

Картинада актёрлар ўз ролларини маҳорат билан ижро қилиб, томошабинга япон халқи руҳиятини етказиб бера олган. Умуман, фильмда уруш ва япон халқи характери асосий планда турсада, унда ҳаддан ортиқ ватанпарварлик ва унинг оқибатлари, анъаналарга кўр-кўрона содиқлик (консерватизм), оддий аскарлар ҳаётига бефарқликлар ҳам моҳирона, таъсирчан тарзда тасвирланади.

“Ивозимидан хатлар” бир қанча муваффақиятларга эришади. 19 миллион доллар бюджетга эга фильм қарийб 69 миллион доллар маблағ тўплаган. Картина “Олтин Глобус” мукофотининг “Хорижий тилдаги энг яхши фильм” совринини қўлга киритган. Картина Осcар-2007’да ҳам тўрт номинация бўйича ғолибликка даъвогарлик қилган ва якунда “Энг яхши овоз монтажи” йўналишида Осcар мукофоти соҳиби бўлади. Икки бор Осcар совриндори бўлган Иствуд учун бу ҳам анча яхши натижа бўлган, дейиш мумкин. Шунингдек, “Ивозимидан хатлар” Японияда ҳам машҳурликка эришади. Фильм Япониянинг III даражали “Порлаётган қуёш” орденига лойиқ кўрилган.

Баъзи камчиликлар(масалан, кадрларнинг қайталаниши)га қарамасдан, “Ивозимидан хатлар”ни энг яхши ҳарбий фильмлар рўйхатига киритиш мумкин. Унда ҳарбий кайфият, ҳарбий ҳаёт, урушда тез-тез юз берадиган тушкунлик руҳи уфуриб туради. Кинода жанг саҳналари ҳам ишонарли чиққан. Истюднинг ушбу фильмидан урушлар маъносизлиги, шафқатсизлиги, ватанпарварлик ҳар бир инсоннинг бурчи экани, лекин ҳеч қачон инсонийликни йўқотмаслик кераклиги ҳақидаги ғояларни олиш мумкин.

Муҳаммадқодир СОБИРОВ,

Oyina.uz