Jahon adabiyotining durdonalarini yaratgan, asarlari nafaqat o‘z davri, balki barcha zamonlarda ham katta munozara va qiziqishlarga sabab bo‘lgan, adabiyot va so‘z olamining zargarlari sanalgan ayrim ijodkorlarning umri qashshoqlikda o‘tgani yoxud hech vaqosi qolmay vafot etgani achchiq haqiqat.

O‘zini qashshoqlik bag‘riga tashlagan Tolstoy

Yozuvchi tanlagan qashshoq hayot aslida uning o‘z istagi edi, desak yanglishmagan bo‘lamiz. Lev Nikolayevich Tolstoy badavlat oilaning farzandi bo‘lishiga qaramay o‘qishni tamomlagach kambag‘al qishloq aholisi safiga qo‘shiladi. Chunki rus qishloqlarining nochor, umidsiz, ayanchli ahvoli uni tashvishga solardi.

Yozuvchi oilasidan meros qolgan barcha yerlarni nochorlarga taqsimlab beradi, qimmatbaho buyumlarini sotib pulini muhtojlarga hadya qiladi. Hatto asarlari uchun topshirilgan mukofotdan ham bosh tortib, oddiy qishloq odami bo‘lib yashashni tanlaydi.

“Anna Karenina”, “Urush va tinchlik” kabi bir qator buyuk asarlar muallifi bor bisotini  tarqatib bo‘lgach, kambag‘allik domiga tushib qoladi, o‘zi kiyim-kechak, poyabzal tikadi. Shu barobarida yozadi, uy yumushlarini ham o‘zi bajaradi. Biroq ijodkorning asl qashshoqligi sababi muvaffaqiyatsiz nikohida edi...

Uyini ham muhtojlarga sovg‘a qilib, darbadarlikka otlangan va Ostapovo stansiyasida olamdan o‘tgan adibdan  barcha davrlarning eng mashhur asarlari qoldi.

“Xudoyim, bechora ruhimga madad ber!”

O‘ziga xos she’rlari hamda g‘aroyib hikoyalari bilan Amerika adabiyotining mashhur yozariga aylangan Edgar Allan Po o‘ta qimorboz va piyonista sifatida ham tanilgan edi.

O‘z asarlarini bir burda non va bir tovoq ovqatga almashgan Po o‘n yil davomida yozgan “Ligeya” romanini ham bor-yo‘g‘i 10 dollarga pullaydi. Jami 3 dollarlik ijara haqini ham to‘lay olmagan yozuvchining hayoti achinarli ekani ko‘pchilikka ma’lum bo‘lmasa kerak. Yozuvchi hatto ochlik va sil kasalligidan vafot etgan rafiqasi Virjiniyani dafn etishga ham pul topa olmaydi.

Qo‘shnilari keltirgan ovqatlar bilan jon saqlayotgan Po to‘rt kunlik xastalikdan so‘ng 40 yoshida dunyodan ko‘z yumadi. Yozuvchidan bizga betakror asarlar va quyidagicha so‘nggi so‘z qolgan: “Xudoyim, bechora ruhimga madad ber!”

O‘limidan so‘ng uning bor-yo‘g‘i 8 sahifalik qo‘lyozmasi 10 ming dollarga sotiladi.

Qashshoqlikda yakun topgan umr...

Butun dunyo bo‘yicha eng ko‘p sotilgan tarixiy romanlar muallifi hisoblangan Aleksandr Dyumaning 200 ming sahifalik roman, drama hamda tarixiy kitoblarining umumiy qiymati 5 million dollarni tashkil etadi. Bu ko‘rsatkichga u bilan bir davrda yashagan birorta ijodkor erisha olmagan.

Biroq yozuvchining yaxshi hayot tarziga bo‘lgan qiziqishi achinarli yakunga olib keladi. Umrining so‘nggi yillarini qashshoqlikda o‘tkazgan Dyuma o‘z tarjimai holida uni ochlikdan o‘lishga yo‘l qo‘ymagan hamda qarzlarini to‘lagan yaqinlariga minnatdorlik bildiradi.

U butun umrini qarzdorlikda yashagan...

“Tom Soyerning sarguzashtlari” va “Geklberri Finnning sarguzashtlari” nomli mashhur bolalar romanlari muallifi Mark Tven  Amerikaning eng mashhur yozuvchilaridan biri hisoblanadi.

Hayoti davomida pul topish ilinjida turli ishlarga sarmoya kiritgan Mark Tven hamisha muvaffaqiyatsizlikka uchraydi. Jumladan, 1885 yilda tashkil etilgan nashriyoti bankrot bo‘ladi, 58 yoshida bo‘ynigacha qarzga botadi.

5 yil davomida kitob yozib, Avstraliyadan Hindistongacha, Janubiy Afrikadan Angliyagacha bo‘lgan ko‘plab mamlakatlarda anjumanlar o‘tkazib, qarzlarini to‘laydi.

Rafiqasi Oliviya kambag‘allika chidolmaydi, sog‘lig‘i yomonlashadi va Florensiyada vafot etadi. Yozuvchi esa olti yildan keyin 75 yoshida dunyodan o‘tgan.

Qamoqxonadagi ayanchli o‘lim...

Oskar Uayld sud jarayonida axloqsizlikda ayblanishi tufayli butun hayoti barbod bo‘ladi. Ichkilikka berilgan yozuvchining kasalligi og‘irlashadi, qamoqda o‘tgan kunlar esa dard ustiga chipqon bo‘ladi.

Chidab bo‘lmas azoblar iskanjasida qolgan Oskar Uayld 1890 yil 30 noyabrda vafot etadi. Yillar o‘tib hoki Fransiyadagi mashhur Per-Lashes qabristoniga ko‘chiriladi.

Cho‘ntagida 28 tiyin chaqa bilan ko‘z yumadi

Mashhur turk shoiri O‘rxon Veli o‘z hayotini qisqacha sharhlaydi: “Men 1914-yilda tug‘ildim. 1 yoshimda qurbaqadan qo‘rqdim. 9 yoshimda kitob o‘qishga, 10 yoshimda esa yozishga qiziqib qoldim. 13 yoshimda O‘qtoy Rifatni, 14 yoshimda esa Malik Jovitni tanidim. 17 yoshimda qovoqxonaga yo‘l oldim. 19 yoshimda esa darbadarlikda  hayot kechira boshladim. 20 yoshdan keyin esa pul topish va qashshoqlikda yashashni o‘rgandim. 25 yoshimda avtohalokatga uchradim. Sevib qoldim. Biroq uylanmadim. Hozir esa askarman...”

Shoir ovqatlanayotganda birdan polga yiqiladi, miyasiga qon quyilishi oqibatida jon beradi... U o‘sha kunlarda ichkilikbozlikdan davolanayotgandi.

O‘sha kechadayoq jon bergan shoir bor-yo‘g‘i 36 yoshda edi. Dunyo bilan vidolasharkan yuragida sevgan ayoli, cho‘ntagida esa 28 tiyin chaqasi bor edi, xolos...

Rahmat Bobojon tarjimasi