O‘rta asrlarda Sharqning mashhur kimyogari bo‘lgan Abu Bakr ar-Roziy Aristotel fikrlariga tuzatish kiritgan edi. Uning fikricha, metallar murakkab moddalar bo‘lib, o‘ziga xos xossa va xususiyatlarga ega. Ar-Roziy o‘zining 200 dan ortiq ilmiy ishlarida, shu jumladan, kimyoga oid mashhur “Sirlar kitobi” asarida o‘sha davr kimyosida qo‘llanilgan barcha moddalar, asbob-anjomlar va tadbirlarni mufassal bayon etdi va shu asosida ko‘plab tajribalar o‘tkazdi.

Roziy ham Oʻrta asr kimyogarlarining ustozi Jobir ibn Hayyom singari iksir yordamida bir metallni ikkinchi metallga aylantirish mumkin deb oʻylardi. (Jobir ibn Hayyom metallarni “takomillashtirish” va “tuzatish” orqali oltin va kumushga aylantirish mumkin degan gʻoyani ilgari surgan edi). Bundan tashqari, metallarni turli nisbatda bir-biriga qoʻshish orqali ham oltinga oʻxshash metall hosil qilish ustida koʻp tajriba olib bordi. Biroq Roziy shu usulda tayyorlangan metallar koʻrinish jihatidan oltinga oʻxshasa-da, hali ular yuqori sifatli oltin emas deb ta’kidlagan. Buning isboti uchun qorishmalarni tarkibiy qismlarga ajratib chiqаdi.

Xorazmlik ikki olim – Abu Abdullo Muhammad ibn Yusuf Kotibiy Xorazmiy va Abdulhakim ibn Abdulmalik al-Kosiy ham kimyo tarixiga katta hissa qo‘shdi. O‘rta Osiyoda, umuman, Sharqda kimyo fanining taraqqiyotida buyuk tabib va faylasuf Abu Ali ibn Sinoning roli ham nihoyatda katta. U kimyogarlarning oddiy metallarni oltinga aylantirish to‘g‘risidagi fikrlariga keskin qarshi chiqdi. Metallarning paydo bo‘lishi masalasida u ham Jobir nazariyasiga o‘xshash nazariyani ilgari surdi, ammo Ibn Sinoning fikricha, o‘sha davrda ma’lum bo‘lgan har qaysi metall o‘zicha alohida bir moddadir (biror yagona metallning turi emas). Bir metallni ikkinchisiga aylantirish uchun uning tarkibiy qismlari (oltingugurt, simob va boshqa aralashmalar) orasidagi nisbatni o‘zgartirish kerak. Vaholanki, biz bu nisbatning qanday ekanini bilmaymiz, demak, uni o‘zgartirishga qodir emasmiz, deydi Ibn Sino.

O‘rta asr kimyogarlari oddiy metallarni oltinga aylantirish haqidagi o‘z nazariyalarini amalga oshirish yo‘lida ko‘p kuch va vaqt sarfladi. Natijada, ular turli moddalar va asboblarni kashf etdilarki, bularning ko‘p qismi hozirgi kimyo ilmida keng qo‘llaniladi.