G‘alaba qozondi, e’tibor qozondi, muvaffaqiyat qozondi kabi birikmalarni tez-tez ishlatamiz. Qozondi fe’li yolg‘iz o‘zi kelsa, hech bir ma’no anglatmaydi. Qolaversa, e’tiborga erishish ma’nosini ifodalaydigan e’tibor qozondi birikmasida qozon nima qilib yuribdi, deb o‘ylanib qolasiz.

“Devonu lug‘otit-turk” III tomining 396-betida qazg‘anch so‘ziga izoh berib o‘tilgan. Izohga ko‘ra, qazg‘anch so‘zi “ishlab topish”, “kasb”, “daromad” ma’nolarini anglatar ekan. Darhaqiqat, g‘alaba qozonish ham, hurmat qozonish ham ishlab topish orqali amalga oshadi. E.Sevortyan bunga qo‘shimcha qilib, qazan va qazg‘an so‘zlarini “egallash” va “zabt etish” ma’nosida izohlab, bu so‘zning ildizi “g‘amlab qo‘yish” va “mol-mulk” ma’nolariga yaqinligini ham ta’kidlab o‘tadi.

Garchi hozir qozondi fe’li yolg‘iz o‘zi kelganda biror ma’no anglatmasa-da, qadimgi tilimizda u biror so‘z ko‘magisiz o‘zi kelgan. Masalan, “To‘nyuquq” bitiktoshida: “Eltarish xoqon qozonmasa, agar men o‘zim qozonmasam davlat ham, xalq ham yo‘q bo‘ladigan edi”, degan yozuv bor. Qolaversa, o‘tmishimizda bu so‘zdan olingan ismlar va joy nomlari ham bo‘lgan. Masalan: Amir Qazag‘an, Qazanjik shahri.

Eshqobil SHUKUR

“Boboso‘z izidan” kitobidan.

Foto: Abdumannon Muhammad