“Oqshom”mi, “ag‘sham”?


Saqlash
19:07 / 11.07.2024 0 964

Men oqshom so‘zini hamisha bir xil ma’noda – tun oldidan, oqarib turgan shom ma’nosida tushunganman, shunday tasavvur qilganman va bu so‘zning paydo bo‘lishini hamma qatori oq va shom so‘zlarining birikuvidan hosil bo‘lgan deb o‘ylaganman. Aslida shu talqin menga juda yoqadi, chunki unda poetik ruh bor. Lekin Mahmud Koshg‘ariyda oqshom so‘zi boshqacharoq sharhlangan ekan. Bobomizda bu so‘z ag‘sham, axsham shaklida kelgan va uning ildizi a:g‘ “chiqmoq, paydo bo‘lmoq, o‘zgarmoq” mazmunida izohlangan. Hozirgi paytda tilimizda ag‘di (og‘di) fe’li “pasaydi” ma’nosida ishlatiladi. Lekin qadimgi tilimizda bu so‘z “chiqish, ko‘tarilish” mazmunini ifodalagan. Hozirda oy og‘di desak, oyning eng balandga ko‘tarilib, ufq tomon pastlay boshlaganini tushunamiz, lekin bu qadimda oyning yuqoriga ko‘tarilganini anglatgan. “Devonu lug‘otit-turk” indeksining “Grammatik ko‘rsatkich” bo‘limida Q.Mahmudov axsham so‘zidagi shamni qo‘shimcha tarzida (“sha+m”) izohlagan.

 

Qizig‘i shundaki, hozir ham yurtimizning ko‘pgina hududlarida bu so‘zni oqshom deb emas, axsham deb ishlatadilar.

 

“Navoiy asarlari tilining izohli lug‘ati”da bu so‘z aqshom shaklida berilgan:

 

Sharh ettiki fitnai havodis,

Aqshom ne ish etmish erdi hodis.

 

“Layli va Majnun” dostonidan.

 

Navoiy kechqurun so‘zini aqshomqurun shaklida ishlatgan. Bunda qurun so‘zi “vaqt” ma’nosida kelayapti.

 

Qayum Karimov “Qadimgi turkiy til lug‘ati”da oqshom so‘zi ko‘proq axsham shaklida qo‘llanganini ko‘rsatib o‘tgan.

 

Eshqobil SHUKUR

 

“Boboso‘z izidan” kitobidan

Izoh yo‘q

Izoh qoldirish

So‘nggi qo‘yilgan

Barchasi

Bilasizmi?

10:05 / 20.05.2025 0 461
Farzand nega tirnoqqa o‘xshatiladi?

Qatra

12:05 / 19.05.2025 0 435
Hammani yig‘latgan vasiyatnoma

Qatra

15:04 / 17.04.2025 0 393
Marhamat aya sog‘inchi

Bilasizmi?

10:04 / 08.04.2025 0 408
Narxning navosi



Ko‘p o‘qilgan

Barchasi

Qatra

01:12 / 08.12.2021 143 225347
Oppoq qog‘oz va qora dog‘

Hikmat

01:12 / 03.12.2021 88 107984
Eshikka osilgan taxtacha

Qomus

22:08 / 04.08.2023 4 55628
Milliy urf-odatlar

Qomus

17:09 / 18.09.2023 0 41024
Nutq. Nutq madaniyati. Nutq odobi

Qomus

17:04 / 17.04.2023 1 40319
Xarakter

Qomus

20:07 / 28.07.2023 5 31711
Mehmon. Mehmondorchilik odobi. Mehmondo‘stlik

Qomus

16:12 / 29.12.2021 4 30829
Kompetentlik

Qomus

17:05 / 03.05.2023 1 30396
Alpomish

//