“Oqshom”mi, “ag‘sham”?


Saqlash
19:07 / 11.07.2024 0 968

Men oqshom so‘zini hamisha bir xil ma’noda – tun oldidan, oqarib turgan shom ma’nosida tushunganman, shunday tasavvur qilganman va bu so‘zning paydo bo‘lishini hamma qatori oq va shom so‘zlarining birikuvidan hosil bo‘lgan deb o‘ylaganman. Aslida shu talqin menga juda yoqadi, chunki unda poetik ruh bor. Lekin Mahmud Koshg‘ariyda oqshom so‘zi boshqacharoq sharhlangan ekan. Bobomizda bu so‘z ag‘sham, axsham shaklida kelgan va uning ildizi a:g‘ “chiqmoq, paydo bo‘lmoq, o‘zgarmoq” mazmunida izohlangan. Hozirgi paytda tilimizda ag‘di (og‘di) fe’li “pasaydi” ma’nosida ishlatiladi. Lekin qadimgi tilimizda bu so‘z “chiqish, ko‘tarilish” mazmunini ifodalagan. Hozirda oy og‘di desak, oyning eng balandga ko‘tarilib, ufq tomon pastlay boshlaganini tushunamiz, lekin bu qadimda oyning yuqoriga ko‘tarilganini anglatgan. “Devonu lug‘otit-turk” indeksining “Grammatik ko‘rsatkich” bo‘limida Q.Mahmudov axsham so‘zidagi shamni qo‘shimcha tarzida (“sha+m”) izohlagan.

 

Qizig‘i shundaki, hozir ham yurtimizning ko‘pgina hududlarida bu so‘zni oqshom deb emas, axsham deb ishlatadilar.

 

“Navoiy asarlari tilining izohli lug‘ati”da bu so‘z aqshom shaklida berilgan:

 

Sharh ettiki fitnai havodis,

Aqshom ne ish etmish erdi hodis.

 

“Layli va Majnun” dostonidan.

 

Navoiy kechqurun so‘zini aqshomqurun shaklida ishlatgan. Bunda qurun so‘zi “vaqt” ma’nosida kelayapti.

 

Qayum Karimov “Qadimgi turkiy til lug‘ati”da oqshom so‘zi ko‘proq axsham shaklida qo‘llanganini ko‘rsatib o‘tgan.

 

Eshqobil SHUKUR

 

“Boboso‘z izidan” kitobidan

Izoh yo‘q

Izoh qoldirish

So‘nggi qo‘yilgan

Barchasi

Bilasizmi?

10:05 / 20.05.2025 0 528
Farzand nega tirnoqqa o‘xshatiladi?

Qatra

12:05 / 19.05.2025 0 497
Hammani yig‘latgan vasiyatnoma

Qatra

15:04 / 17.04.2025 0 440
Marhamat aya sog‘inchi



Ko‘p o‘qilgan

Barchasi

Qatra

01:12 / 08.12.2021 143 225556
Oppoq qog‘oz va qora dog‘

Hikmat

01:12 / 03.12.2021 88 108149
Eshikka osilgan taxtacha

Qomus

22:08 / 04.08.2023 4 55832
Milliy urf-odatlar

Qomus

17:09 / 18.09.2023 0 41230
Nutq. Nutq madaniyati. Nutq odobi

Qomus

17:04 / 17.04.2023 1 40542
Xarakter

Qomus

20:07 / 28.07.2023 5 31839
Mehmon. Mehmondorchilik odobi. Mehmondo‘stlik

Qomus

16:12 / 29.12.2021 4 30940
Kompetentlik

Qomus

17:05 / 03.05.2023 1 30565
Alpomish

//