Intuitivizm


Saqlash
21:06 / 22.06.2023 0 663

Intuitivizm (lotincha intuitio – diqqat bilan kuzatmoq) – moddiy va ma’naviy borliqni, tajriba va tafakkurga tayanmagan holda faqat intuitsiya yordamida bilish mumkin, deb da’vo qiluvchi falsafiy oqim. Intuitivizm ongni ijtimoiy amaliyot va tafakkurga aloqasi bo‘lmagan alohida bir xususiyat, deb hisoblaydi. Intuitivizm asoschilari Aflotun, Demokrit, XIX asrdan boshlab Gegel, Feyerbax, Z.Fryeyd, F.Shelling, E.Gartman, XX asrda esa A.Bergson, E.Gusserl va boshqalardir. Intuitivizm tarafdorlari uni mutlaq qimmatga, o‘zgarmas mohiyatga ega, deb talqin etadi. Ularning nazarida, umumiy axloqiy tushunchalar o‘z-o‘zidan, isbotsiz qabul qilinadigan, intuitsiya orqali anglanadigan holatdir. XX asrda intuitivizm irratsionalizmning bir turi sifatida yuzaga keldi.

 

Intuitivizm asosan ikki shaklda namoyon bo‘lgan: 1) intellektuallikka qarshi shaklda, ya’ni intuitsiya va intellektni qarama-qarshi qo‘yish; 2) intuisiya va intellektni birlashtirish (N.O.Losskiy, S.L.Frank, Ye.N.Trubeskoy, fransuz neotomistlari E.Jilson, Mariten, ma’lum darajada E.Gusserl va fenomenologiya maktabi vakillari: M.Shiller, N.Gartman va boshqalar). A.Bergson ta’limotiga ko‘ra, intuitsiya va mantiqiy tafakkur birbiriga zid, chunki intuitsiya subyekt bilan obyektning qo‘shilishi natijasida ularning o‘rtasidagi ziddiyatning yechilishi, bartaraf etilishidan kelib chiqadi. Ekzistensializm (Marsel) tarafdorlarining fikriga ko‘ra, intuitsiya hissiyot dunyosini tark etib, ma’naviy sohaning (diniy, mistik) “tajriba”siga asoslanadi. Intuitivizm g‘oyalari dastlab XVII–XVIII asrlarda neoplatonchilarning (R.Prays, R.Kedvort, S.Klark) Kembridj maktabi tomonidan sistemalashtirildi. So‘ngra ushbu ta’limot Yevropa va AQShda keng tarqaladi. Intuitivizm bir guruh axloqshunoslar tomonidan rivojlantirilgan. Ularning fikricha, eng umumiy axloqiy tushunchalar (masalan, yaxshilik va yomonlik) “nodir” xarakterga ega bo‘lib, ularga hech qanday boshqa sifatni nisbat berib bo‘lmaydi, hattoki ular to‘g‘risida shubhalanish ham mumkin emas, chunki ular “o‘z-o‘zidan ma’lum” tushunchalar deb hisoblanadi. Ushbu ta’limotga ko‘ra, axloqiy tushunchalar mutlaq xarakterga ega bo‘lib, fan va ijtimoiy hayot tomonidan isbot qilinishi talab etilmaydi.

Izoh yo‘q

Izoh qoldirish

So‘nggi qo‘yilgan

Barchasi

Bilasizmi?

17:11 / 21.11.2024 0 149
“Tarif”ning ta’rifi va tarixi

Qatra

17:11 / 21.11.2024 0 398
Yoshlar yomonlanadigan davralarda o‘tirmayman

Bilasizmi?

10:11 / 20.11.2024 0 151
“O‘dag‘a”ning o‘dag‘aylagani

Qatra

21:11 / 11.11.2024 0 223
Moʻjizaning bahosi

Qatra

15:11 / 08.11.2024 0 534
Ota va yetti o‘g‘il hikoyasi

Bilasizmi?

23:11 / 01.11.2024 0 956
“Birpas”mi, “ikkipas”?..



Ko‘p o‘qilgan

Barchasi

Qatra

01:12 / 08.12.2021 143 218762
Oppoq qog‘oz va qora dog‘

Hikmat

01:12 / 03.12.2021 88 104497
Eshikka osilgan taxtacha

Qomus

22:08 / 04.08.2023 4 34225
Milliy urf-odatlar

Qomus

16:12 / 29.12.2021 4 27321
Kompetentlik

Qomus

17:09 / 18.09.2023 0 26597
Nutq. Nutq madaniyati. Nutq odobi

Qomus

17:04 / 17.04.2023 1 25205
Xarakter

Qomus

17:05 / 03.05.2023 1 24909
Alpomish

Qomus

20:07 / 28.07.2023 5 21793
Mehmon. Mehmondorchilik odobi. Mehmondo‘stlik

//