Jamoa(viylik) – odamlarning o‘zaro yaqinligi va hamkorligi asosida shakllangan, dunyo xalqlarida, jumladan, o‘zbeklarda azaldan ijtimoiy birlikni anglatuvchi tushuncha. Jamoaviylik – odamlarning o‘zaro hamkorlik va yordamga asoslangan hayot kechirish va turmush tarzi bo‘lib, individualizm, shaxsiy xudbinlik, egosentrizmning ziddi hisoblanadi. Zero, oila, mehnat jamoalari moddiy va ma’naviy ishlab chiqarish jarayonlarida kishilar o‘zaro birlashgandagina ko‘zlangan maqsad-muddaolarga erisha olishi mumkinligi jamoaviylik ruhi shakllanishining bosh omilini tashkil etadi. Jamoaviylik ijtimoiy birlik, mahalla, elat va xalqlarning taraqqiyotini, turmush tarzining mazmun-mohiyatini belgilab beradigan eng muhim omillardan biri bo‘lib, tarixiy shart-sharoitlar asosida shakllangan va yuksak ma’naviy qadriyat sifatida qaror topgan. Odamlarning jamoa bo‘lib yashash tamoyillariga "Avesto"da, qadimgi manbalarda, Suqrot, Aflotun, Arastu, Markaziy Osiyo mutafakkirlari Abu Nasr Forobiy, Abu Rayhon Beruniy, Ibn Sino, Mirzo Ulug‘bek, Alisher Navoiy kabi allomalar merosida alohida ahamiyat berilgan. Abu Nasr Forobiy o‘z asarlarida jamoaviylik bo‘lib yashashga tabiiy moyillik inson turmush tarzining mazmunini tashkil etishini uqtiradi. Forobiy bu haqda quyidagi fikr-mulohazalarni bayon qilgan: "Har bir inson o‘z tabiati bilan shunday tuzilganki, u yashash va oliy darajadagi yetuklikka erishmoq uchun ko‘p narsalarga muhtoj bo‘ladi, u bir o‘zi bunday narsalarni qo‘lga kiritolmaydi, ularga ega bo‘lish uchun odamlar jamoasiga ehtiyoj tug‘iladi… Shu sabab yashash uchun zarur bo‘lgan, kishilarni bir-biriga yetkazib beruvchi va o‘zaro yordamlashuvchi ko‘p kishilarning birlashuvi orqaligina odam o‘z tabiati bo‘yicha intilgan yetuklikka erishuvi mumkin. Bunday jamoaviylik a’zolarining faoliyati bir butun holda ularning har biriga yashash va yetuklikka erishuv uchun zarur bo‘lgan narsalarni yetkazib beradi. Shuning uchun inson shaxslari ko‘paydilar va yerning aholi yashaydigan qismiga o‘rnashdilar, natijada inson jamoasi vujudga keldi". Jamoaviylik odamlar maqsad-manfaatlarining umumiyligi, o‘zaro hamkorlik qilishlari zarurligi, mehnat va maishiy hayotiy faoliyatlari yo‘nalganligi zaminida o‘zaro birgalikda harakat qilishlarini taqozo etishidan vujudga keladi.

Odamlarning faoliyat turlariga mutanosib tarzda mehnat, ta’lim-tarbiya, maishiy hayot, badiiy ijod, harbiy, jismoniy tarbiya, sport, oila kabi doiralarda jamoalar vujudga kelishi va samarali amal qilishi mumkin. Jamoalar moʻtadil yoki muvaqqat uyushmalar tarzida faoliyat ko‘rsatib, mo‘ljal qilingan maqsad-manfaatlar va kutilgan ma’naviy-axloqiy qadriyatlar yaratish orqali samara keltiradi, inson farovonligi, iqtisodiy va siyosiy barqarorligi, istiqbol baxt-saodati yo‘lida omilkor xizmat qiladi. Jamoaviylik tamoyili turli tarixiy davrlarda va tuzumlarda o‘ziga xos tarzda talqin va targ‘ib etilgan. Masalan, sho‘rolar davrida shaxs manfaati ko‘pchilik manfaatiga qarama-qarshi qo‘yilgan. Aksariyat G‘arb mamlakatlarida individualizm va shaxsiy manfaat ustuvor ahamiyat kasb etmoqda. Jamoaviylik tamoyili asrlar mobaynida Sharq xalqlarining shakllanishi va rivojlanishida asosiy omillardan biri sifatida xizmat qilib kelgan. Sharq olamida, jumladan, O‘rta Osiyo sharoitida jamoa bo‘lib yashash tuyg‘usi g‘oyat muhim ahamiyat kasb etadi va odamlarni bir-biriga yaqinlashtirishga, bir-birini qo‘llab-quvvatlab hayot kechirishga zamin tug‘diradi. Ezgu odatimizga aylangan jamoaviylik tuyg‘usi juda teran tarixiy, milliy, diniy ildizlarga ega, bu tuyg‘u insonning inson bilan, qo‘shnining qo‘shni bilan, qarindoshning qarindosh, oilaning oila bilan, eng muhimi, shaxsning jamiyat bilan uyg‘un bo‘lib yashashini, yetim-yesir, beva-bechora va nogironlarga, musofirlarga saxovat ko‘rsatish, sidqidildan, beg‘araz yordam berishni anglatadi.

Mintaqamizda yashaydigan xalqlarga xos jamoaviylikning tarixiy-ijtimoiy zaminiga alohida e’tibor qaratish lozim. Atrofi cho‘l va sahrolar bilan o‘ralgan, tabiat, iqlimi g‘oyat murakkab bo‘lgan mintaqa sharoitiga moslashish zarurati azaldan vodiylarda, katta suv manbalari – daryo va anhorlar bo‘yida yashab kelgan elat va millatlarning ming yillar davomida bir-biriga moslashib, yaqin yelkadosh bo‘lib, bir-birining og‘irini yengil qilib yashashini taqozo etib keladi. Chindan ham, bu zaminda istiqomat qiladigan odamlarning tarqoq bo‘lib yashashga imkoni yo‘q, tabiatning o‘zi, hayotning o‘zi ularni shu ruhda tarbiyalagan. Bir so‘z bilan aytganda, jamoaviylik ya’ni jamuljam bo‘lib yashash tuyg‘usi xalqimiz uchun o‘ziga xos hayot falsafasiga, yana ham aniqrog‘i, hayot qoidasiga aylanib ketgan. Ushbu tuyg‘u bugungi milliy mentalitetimizning asosini tashkil etadi va bizni boshqalardan ajratib turadigan xususiyat sifatida namoyon bo‘ladi.