Do‘stlik – kishilar o‘rtasida yuksak ma’naviyat tamoyillari asosida shakllanadigan, o‘zaro ahillik va yaqinlikni anglatuvchi tushuncha. Do‘stlik – umumiy manfaatlar, o‘zaro ishonch va chuqur hissiy munosabatlarga asoslangan tuyg‘u. Do‘stlik qadriyat sifatida ijtimoiy hayotda va shaxslararo munosabatlarda namoyon bo‘ladi. Do‘stlik munosabatlari norasmiy, “yozilmagan” qoidalarga asoslanadi. Bunday munosabatlar har bir insondan samimiylik, ochiqlik, o‘zaro ishonch, xaqqoniylik, xayrihohlik fazilatlarini namoyon etishni talab qiladi. Agar o‘zaro munosabatlar bunday fazilatlarga asoslanmasa, do‘stlik haqida emas, balki yuzaki munosabatlar haqida so‘z boradi. Do‘stlikda beg‘arazlik, doimo yordamga tayyorlik va hamkorlik asosiy munosabat shakllari sifatida namoyon bo‘ladi. Do‘stlik shaxs uchun qiyin va murakkab vaziyatlarda boshqa inson manfaatlarini o‘ylash, o‘ziga talab qilishdan ko‘ra boshqalarga berishga moyil bo‘lishdir. Do‘stlik o‘z mohiyatiga ko‘ra, insonning ijtimoiy mavqeini ko‘taradi.

Turli yosh va jinsga mansub kishilar o‘rtasidagi do‘stlik hissi o‘ziga xos tarzda namoyon bo‘ladi. Xususan, o‘smirlik, yigitlik davrida o‘g‘il bolalarda do‘stlik hissi va do‘stlikka bo‘lgan ehtiyoj kuchayadi, asta-sekin, yosh o‘tishi va insonning ijtimoiy faoliyatga chuqur kirib borishi, oila qurishi va shaxsiy hayotida boshqa ahamiyatli insonlarning paydo bo‘lishi oqibatida undagi do‘stlik hissi ham mazmunan, ham shaklan o‘zgarib boradi. Insonda do‘stlik hissining shakllanishi va namoyon bo‘lishi asosida atrofdagilar bilan muloqotda bo‘lish va hamkorlik qilishga moyillik yotadi. Shaxsning bunday xislatlari esa yoshlik davridan, oilaviy muhit ta’sirida shakllanadi. Shakllanayotgan inson do‘stlik orqali o‘z jins guruhiga xos bo‘lgan ijtimoiy me’yorlarni, yangi munosabat turlarini o‘zlashtiradi. Shu bilan birga, do‘stlik insonga ma’lum jihatdan o‘zining ichki, shaxsiy borlig‘ini namoyon qilish imkonini beradi. Chunki o‘z ichki dunyosini ochish orqaligina inson o‘z-o‘zini anglashi va buning oqibatida shaxsiy komillikka erishishi mumkin. Boshqa tomondan esa, do‘stlik munosabatlarini o‘rnatish va o‘zaro do‘stona munosabatlar orqali inson o‘zida mavjud bo‘lmagan ayrim tomonlarini o‘z do‘stlarida ko‘radi, uning shaxsida uchramaydigan ayrim xislatlarni boshqalarda kuzata boshlaydi. Shu jihatdan qaraganda, do‘stlik shaxs shakllanishida katta tarbiyaviy ahamiyatga ega. Boshqalar yo‘l qo‘ygan xatolarni ko‘ra olish yoki do‘stlariga xos bo‘lgan ijobiy xislatlarga taqlid qilish orqali inson yanada rivojlanishga asos topa oladi. Do‘stlik xalqimiz, millatimiz dunyoqarashi, e’tiqodida mustahkam o‘rin egallagan ijtimoiy hodisadir. Sharq mutafakkirlari do‘stlikni, odamlar o‘rtasidagi yaqinlikni, “bir yoqadan bosh chiqarib, ahil yashash”ni doimo targ‘ib etib kelganlar.

Navoiy “Farhod va Shirin” dostonida turli millat vakillari o‘rtasidagi birodarlik va do‘stlikni, o‘zbek xalqining azaldan xalqparvar va do‘stparvar bo‘lib kelganini yuksak mahorat bilan tasvirlagan. Bu dostonda do‘stlik insoniylikning asosiy belgilaridan biri sifatida talqin etiladi. do‘stlik, sadoqat, sevgi va vafo joy va millat tanlamasligi Farhod, Shopur va Shirin timsolida aks ettiriladi. Farhod va Shopur o‘rtasidagi abadiy do‘stlik ularning fikriy va ma’naviy mushtarakligi, el-yurt, Vataniga muhabbati va sadoqati, tengsiz jasorati va mardligiga asoslanadi. Haqiqiy do‘stlikni donishmandlar ikki vujuddagi bitta qalb, deyishgan. O‘rtadagi e’tiqod va maslak birligi odamni odamga yaqinlashtiradi. Xalqimizda “Do‘stsiz kishi – qo‘lsiz kishi” naqli keng tarqalgan. Bu hikmatga amal qilgan kishi doimo do‘st orttirish va ularga sadoqatli bo‘lishga harakat qiladi, do‘stlari, tengdosh birodarlari bilan odob yuzasidan muomalada bo‘ladi, do‘stlik rishtalarining uzilishiga yo‘l qo‘ymaydi. Do‘stlik insonning nafaqat shaxsiy hayoti, balki ijtimoiy mavqeini mustahkamlashda ham asosiy omillardan biridir. Insonlar o‘rtasidagi do‘stlik hatto o‘zaro adovatda bo‘lgan xalqlarni ham yaqinlashtirgani tarixdan ma’lum. Shu jihatdan do‘stlik nafaqat alohida shaxslar, balki xalqlar, millatlar, davlatlar o‘rtasidagi samimiy, beg‘araz munosabatlarning o‘rnatilishi va rivojlanishida beqiyos ahamiyat kasb etadi va dunyoda tinchlik hamda o‘zaro hamkorlik aloqalarining mustahkamlanishiga xizmat qiladi.

Do‘stlik va hamkorlik ruhi – ijtimoiy munosabatlarning insonlararo, davlatlararo va tamaddunlararo aloqalarida namoyon bo‘ladigan, ularning uzviyligi va barqarorligini ta’minlaydigan ma’naviy omil. Dunyodagi ko‘plab xalqlarning millati, diniy e’tiqodi, dunyoqarashi, turmush tarzidagi tafovutlarga qaramay, ijtimoiy taraqqiyotga erishgani do‘stlik va hamkorlik ruhi bilan belgilanadi. Shu bois bugungi tahlikali va qarama-qarshiliklarga to‘la dunyoda ijtimoiy munosabatlarning barcha jabhalarida aynan shu azaliy omilning qaror topishiga jiddiy e’tibor qaratish zarur. Ilmiy nuqtai nazaridan do‘stlik, inson qalbidan chuqur joy olgan tuyg‘u sifatida shaxslararo munosabatlarning barcha jabhalarini qamrab olishi qiyin bo‘lsa, hamkorlik omili o‘z xususiyatiga ko‘ra, ijtimoiy munosabatlarning barcha jabhalarida ifodalanadi. Shu ma’noda, bu ikki omil bir-birini to‘ldirishi, boyitishi, bir-birining o‘rnini bosishi mumkin. Masalan, munosabatlarning barcha turlarida (shaxslararo, guruhlararo, davlatlararo va boshqa) do‘stlik ruhining ustuvorligiga erishish qiyin bo‘lgani sababli, ko‘pincha o‘zaro manfaatdorlik mahsuli – hamkorlik omili hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi. Do‘stlik va hamkorlik ruhining o‘zaro uyg‘unlashuviga erishish uchun ijtimoiy munosabatlar tizimini takomillashtirish bilan birga, ularning ma’naviy qadriyatlar tizimi bilan mushtarakligini ta’minlash lozim. Turli darajadagi ijtimoiy jarayonlar va munosabatlar ma’naviy qadriyatlar negiziga tayangan taqdirdagina do‘stlik va hamkorlik ruhining jonlanishi, rivoji va takomillashuviga imkoniyat tug‘iladi.