Demokratiyaning ma’naviy­-ma’rifiy jihatlari – xalqning hokimiyatni boshqarishda ishtirok etishi uchun zarur bo‘lgan huquqiy, g‘oyaviy, ma’naviy, ma’rifiy, tashkiliy va amaliy shart-sharoitlar va xususiyatlarni anglatuvchi tushuncha. Demokratiyaning ma’naviy-­ma’rifiy jihatlari quyidagilarni o‘z ichiga oladi: yuksak siyosiy tafakkur va siyosiy madaniyat har qanday ehtiroslardan xoli, aql-idrokka tayangan fuqarolik pozitsiyasiga ega bo‘lishi, siyosiy jarayonlarda faol ishtirok etish, amaldagi qonunlarga qat’iy rioya qilish va jamiyat rivoji hamda barqarorligini ta’minlashda mas’uliyatni anglash va boshqalar. Shu ma’noda, demokratiya – yuksak ma’naviyat, fuqarolarning ichki madaniyati va intellektual imkoniyati; fuqarolarning barcha uchun birday zarur bo‘lgan qonunlarga to‘liq rioya etishi, inson haq-huquq va erkinliklarini, umumxalq va umumdavlat manfaatlarini himoya qiladigan, barchani qonunlarga bo‘ysunib yashashga undaydigan umuminsoniy, huquqiy va ma’naviy qadriyat hisoblanadi. Demokratiyani ma’naviyatsiz va ma’rifatsiz anglab bo‘lmaydi. U inson aql-zakovatining mahsuli va ayni paytda uning erkin holda farovon hayot kechirishining zaruriy shartidir. Demokratiyani hayotga joriy qilishda mamlakat xalqining milliy ehtiyojlari, turmush tarzi, axloqiy mezonlari e’tiborga olinishi g‘oyat muhim ahamiyat kasb etadi. Zero, barcha davlatlar va xalqlar uchun demokratiyaning bir xil qolipi bo‘lishi mumkin emas. Jamiyatda demokratik qadriyatlarning amal qilishi unda ma’naviy-ma’rifiy taraqqiyotning ko‘rsatkichi hamdir. Ularning uyg‘unligi jamiyatning barqaror taraqqiy etishiga xizmat qiladi. Totalitar tuzumdan erkin fuqarolik jamiyatiga o‘tilayotgan bir sharoitda har bir fuqaro demokratiyaniing mohiyati va tamoyillarini anglab yetishi, erkin yashash va erkin fikrlash ko‘nikmasini hosil qilishi hamda ma’naviy-ruhiy jihatdan demokratik yashash shartlariga o‘zini tayyorlab borishi, fikrsizlik, qaramlik, tanballik va boqimandalik illatidan xalos bo‘lishi zarur. Demokratiya asta-sekin, bosqichma-bosqich shakllanib, rivojlanib boradigan uzluksiz jarayon bo‘lgani sababli, u har bir insonning ma’naviy-ma’rifiy salohiyatining muttasil yuksalib borishini taqozo etadi.

Demokratiya eksporti – 1) jahondagi ayrim qudratli davlatlar yoki bo‘lmasa davlatlar guruhi tomonidan suveren davlatlarning o‘z taraqqiyot modelini o‘zi tanlash huquqiga, qolaversa, demokratiyaning ma’no-mazmuni, pirovard maqsadlariga zid ravishda uning "hammabop uslubi"ni kuch ishlatish yo‘li bilan boshqa jamiyatlarga tiqishtirish amaliyotini anglatadi; 2) yosh mustaqil davlatlarda demokratiya tanqisligini ro‘kach qilib, bu mamlakatlardagi demokratlashtirish jarayonlarini sun’iy ravishda jadallashtirishga urinayotgan ayrim kuchlar va siyosiy doiralarning xatti-harakatlarini ifoda etadi.

Aslida, demokratiya boshqa mamlakat hududiga, uning milliy manfaatlari va xususiyatlarini inobatga olmasdan turib, eksport qilinishi mumkin bo‘lgan oddiy bir tovar emas. Agar demokratiyaga ham eksport predmeti sifatida yondashilsa, u bir tarafning boshqa taraf ustidan ustunlikka erishish vositasiga aylanadi. Holbuki, hech bir xalqaro tashkilot yo hech bir davlatga o‘zga mamlakatda zo‘ravonlik bilan demokratiya o‘rnatish vakolati hech kim tomonidan berilgan emas. Demokratiyani zo‘rlik bilan boshqa joyga eksport qilish demokratiya tamoyillariga hech qachon mos kelmaydi. Keyingi yillarda yaqindagina mustaqillikka erishgan mamlakatlarda demokratlashtirish jarayonlarini jadallashtirish zarurligi haqida ayyuhannos solayotganlarning bunday intilishlari ortida qanday geosiyosiy, strategik va iqtisodiy maqsad-muddaolar turgani sir emas. Bugungi kunda mustaqil davlatlar suverenitetini pisand qilmay, ularning ichki ishlariga aralashayotgan "demokratiya rejissyorlari" aslida dunyoga hukmronlik qilishga, o‘z mamlakatlaridagi yer usti va yer osti boyliklarini egallab olish, muayyan mintaqalardagi tinch-osuda hayotni izdan chiqarish, hokimiyat tepasiga aynan o‘sha davlatlarning manfaatlariga xizmat qiladigan kuchlarning kelishiga yordam berishga intilayotgani yaqqol namoyon bo‘ladi. Bir so‘z bilan aytganda, demokratiya eksporti yangi ko‘rinishdagi mustamlakachilik, gegemonizm va buyuk davlatchilik shovinizmiga xizmat qiladigan harakatdir. Shu bois demokratiya eksportining g‘arazli ta’siridan mamlakatimizni asrash, ma’naviy qadriyatlarimiz, davlatchilik an’analarimiz, demakki, milliy taraqqiyotimizni izdan chiqaruvchi bunday tahdidlarga qarshi ogoh va hushyor bo‘lish, ularga qarshi qat’iy va izchil kurash olib borish bugungi kunning dolzarb vazifalaridandir.