2021 йил шеърияти ҳақида айрим мулоҳазалар. “Шарқ юлдузи”, “Ёшлик”, “Тафаккур”  журналлари, “Ўзбекистон адабиёти ва санъати”, “Китоб дунёси”, “Адабиёт зиёси” газеталарида эълон қилинган шеърларни имкон қадар, фаҳмим етганча кўриб чиқдим ва  Ўзбекистоннинг ярми шоир-ов, деган фикрга келдим. Кўп-камлигини яхши-ёмон дейишдан йироқман. Фақат шеъриятни янгилашга бел боғлаган шоирлар кўп, яхши шеърлар ундан-да кўп, деган фикрда собит қолишни истайман.

Албатта, ҳар қандай шахсий фикр нисбий бўлади.

Юқорида номлари келтирилган нашрларни ўрганганимда ёшлар сезиларли даражада фаол экани яққол кўринди. Фитрат “миллий вазн” дея атаган бармоқ билан баб-баравар сарбастда, верлибр – эркин ва оқ шеърда кучини синаб кўраётган, оч қофияларни маъқул кўраётган  ёшлар ижодига кўпроқ тўхталганим сабаби шунда.

“Шарқ юлдузи” журнали (2021 йил 10-сон) ҳамда “Китоб дунёси” газетасида (2021 йил, 20-сон) истеъдодли шоира Наргиза Одинаева туркумлари эълон қилинган. Наргизанинг шеърлари сиртдан сокин кўринади, аммо  тасвир ва ташбеҳлардаги ботиний долғаларни, ҳол оламини кейин англайсиз.

Кулгимни шафақдан қайтаради тонг,

Йиғимни уфқдан ўтказмайди шом.

Тақдир, менда қилган энг катта хатонг

Шундай йўлларимга қўймагансан ном.

Дунёга тўзимлар тилаган, умрини бахт қаричида ўлчаган исёнкор шоирамиз иқболи баланд бўлсин.

Бирда уйқу қочган, бирда ранг қочган

Кечамиз, кундузмиз – кўрилган тушмиз.

Худо, деб тебраниб ҳавода учган

Мусофир қушлармиз, мусофир қушмиз.

“Шарқ юлдузи”нинг 11-сонида фарғоналик ёш шоир Азиз Нурнинг шеърларини ўқиб, қалбимга нур инганини сездим. Азизнинг дунёни идрок этиши ўзига хос. Туркум иймонли шоир вояга етаётганидан далолат бериб турибди.

То тонггача ғуслланди кўз,

Туни билан покланди мижжа.

Мен Худога йиғладим бетин

Юрагимга яқинлашгунча!

Мен тиландим, ишқ бўлди насиб,

Гуллаб кетди қақраган Каъбам.

Ишқдан сармаст шеърга айланди

Нафасимдан чиққан калимам.

Бир ҳаловат топди тану жон,

Руҳ бўшалди, парвоз этар ҳур.

О, Худойим, ҳар замон шундай

Юрагимга яқинлашиб тур...

“Ёшлик” журнали ҳамиша ёш истеъдодларни кашф этиб келган. Журналнинг 4-сонида Нурмуҳаммад Азизнинг бир туркум шеъри берилган. Юрагида ўти бор шоир укамизнинг “Чўлпон”, “Усмон Носир”, “Болалик” шеърларидаги журъат, туйқус шиддат, бирданига англаш қийин бўлган кўҳна дард онгли ўқувчини чуқур ўйга толдиради.

Чўлпон монологи яқин ўтмиш манзараси эмас, балки бугунги авлодга васият, даъват каби жаранглайди.

Умидим –

Уйғонса бу ноз уйқудан,

Бу мудроқ кўзларда чақнаса олов.

Ҳар шеъри шер бўлиб, бўғиздан тутар

Жангчи шоирларга муҳтожман, холос.

Чўлпон орзуси – ҳар шеърнинг шер бўлиши шартлигини нозик англаган Нурмуҳаммадга кўз тегмасин.

Таҳририят Аъзам Раҳим, Нилуфар Жабборова, Шаҳобиддин Луқмон, Муниса Аъзамова, Сардор Салимов, Паризода Рўзибоева, Сайфиддин Оканов, Ситорабону Шомуродова, Ҳумоюн Фаттоҳ, Саодат Файзиева, Ирода Умарова, Барака Боқий, Ўлмасой Нишонова каби ёш ижодкорларни элга танитди. Ёшлардаги ўзига хосликка интилиш, энг муҳими, иймон йўлини маҳкам тутгани кўнгилга сурур бағишлайди. Паризода Рўзибоевани тенгдошларидан ажратиб турадиган муҳим бир жиҳат бор. Унда аждодлар тимсолида бугунни англаш истаги кучли. Шеърларидаги безовталик шундан. Юртга муҳаббат рамзи  –  “Алпомиш элига қайтармиш” деган дардчил, ёруғ шеъри фикримизга исбот бўла олади.

Ёдгорлар, ёвқурлар, ухламанг,

Алп ўғил номини булғаманг,

Тузин еб тузлиққа туфламанг,

Алпомиш элига қайтармиш!

Фаол ёшларимиздан Жонтемирнинг “Ёшлик” журналининг 2021 йил 6-сонидаги шеърларини йилнинг яхши туркумларидан дейиш мумкин. “ЎзАС”нинг 2021 йил 26-сонида эълон қилинган  шеърлари эса оҳанг ва услуб жиҳатдан Абдували Қутбиддинни эслатди.

“Китоб дунёси” газетасининг 1-сони ҳамда “Ёшлик” журналининг 11-12 қўшма сонида ёш шоир Шаҳриёр Шавкат  шеърлари берилган. Шаҳриёрда ўзига хос шиддат, оҳанг бор. Лирик қаҳрамон гоҳ муросага йўл излаши, гоҳ ўта кескинлиги билан жозибали. У бир шеърида шундай ёзади:

Бу дунёнинг нимаси бор, айт?!

Гинаси бор, дарди, ҳасрати!

Барчасига боққанча лоқайд,

Сенга улкан севги асрадим.

Дил асрадим, қоронғу кеча

Осмонингни ёритар порлоқ.

Сўз асрадим атрокдай ўжар

Ва муқаддас Турон каби пок.

Сирожиддин Иброҳим шеърларини “ЎзАС” ҳафталигидаги жиддий чиқишлардан бири дейиш мумкин. Рост туйғулар шоири “Ёлғон бўлган умр туюлар узун” дейди. Сирожиддиннинг  ёлғонга, мунофиқликка, такаббурликка муросасизлиги битикларида ҳам кўринади.

Йўлга отланардим, асли ҳаётда

Армондан узунроқ йўл борми, қани?

Маҳкумман. Мен жимман. Юрак фарёдда –

Ролин ўйнаяпман сабрдийданинг.

Гап бу ўринда қулоғимиз ўрганган “жабрдийда” эмас, шоир кашфи “сабрдийда” ҳақида.  Бугунгача бирон жойда учратмаганим бу сўз негадир қадрдондек жаранглади. Сўз сеҳрини чуқур англаган шоир шеърлари ясамаликдан холи. Сирожиддиннинг иқтидорли шоир Алибек Анварийга бағишланган шеъри якуни қуйидагича:

Шеър деган илоҳий қайғу,

Бизга боқмас боққандек ётга.

Зуваламиз қорган балки у,

Ахир, Термиз яқин Ҳиротга. (2021 йил, 27-сон)

Шаҳриёр, Сирожиддин жиддий шоир. Улар бу дунё муроса дунёси эканини билади, аммо ҳақсизликка кўниб кетолмайди.  Шеърларидаги ноқис дунёга исён, шайтон малайларига аччиқ киноя шундан. Тилагим  –  ёлғончининг ёлғонларига учмаса, ёзганларидай бўлиб қолса.

“ЎзАС”нинг 2021 йил 50-сони ҳамда “Адабиёт зиёси” газетасининг 2021 йил 38-сонида Кумуш Абдусаломова туркумлари берилган. Халқона, содда шеърлар. Қуйма сатрлар, оҳанги равон. Заррача зўриқиш йўқ. Кумушойга кўз тегмасин-ей.

Ота, яна мен келдим.

Кўнглинг кўкдан кенг. Келдим!

Аввал юрагим келди.

Юрагимдан сўнг келдим.

Ассалому алайкум!

Шеърларнинг номланишига қаранг.  “Ойбарчиннинг қўшиғи”, “Зулхуморнинг қўшиғи”, “Менинг қўшиғим”, “Найман она ноласи”.  Шунинг учунмикан, Кумушойнинг шеърларини ўқий  бошласам, қулоғимга бахшилар ноласи, достону термалар, хусусан, “Алпомиш” қуюлиб келади.

“Шарқ юлдузи”нинг 2021 йил 12-сонида ёш шоир Орифжон Комилнинг  яхши шеърлари берилган. Одамни излаётган, одамни кашф этишга интилаётган ижодкорнинг “Аллақачон етган фурсатим, Аллақачон кетмоққа шайман” деб ёзиши яхши эмас. “Ҳар кимга ният қилгани бўлади” дейилади муқаддас китобларда. Ўша сонда ёш шоир Рашид Хўжамовнинг бир туркум шеъри берилган. Самимий туйғулар, эҳтирос кучи ва тахайюл кенглиги шоир келажагига умид уйғотади.

“Адабиёт зиёси” газетасининг 2021 йил 21-сонида Аслиддин Сабриддинов шеърларини ўқиб, рости, яйрадим. Шоир укамизнинг “Эй она тилим!” шеърини ўзбек тилига бағишланган кейинги ўн йилликлардаги энг яхши шеър дегим келди. Аслиддин маънавий-руҳий дардни, ҳаёни муҳаббат дея ишонтиради.

Дилдан дардни тоширмоқ ҳам,

Муҳаббатдир, муҳаббатдир.

Ёр қадрини оширмоқ ҳам,

муҳаббатдир,муҳаббатдир.

Қуёшга тик боқиб бўлмас,

Унутгайсан нечун, ғофил,

Кўзни кўздан яширмоқ ҳам,

Муҳаббатдир, муҳаббатдир!!!

Аслиддин ростгўй шоир.

“Адабиёт зиёси” газетасининг 2021 йил 17-сонида Севинч Авазова, Гулҳаё Ўралова шеърлари берилган. Ҳар иккала синглимиз шеър йўлини маҳкам тутса яхши шоира сифатида довруқ қозонишига шубҳа йўқ.

“Китоб дунёси” газетасининг ўтган йили 20-сонида ёш шоир Суҳроб Зиё туркумини ўқидим. Суҳроб “Алпомиш” достони оҳангида яхши шеър ёзган. Халқнинг, юртнинг кўҳна дардларини биргина шеърга жо қилган шоир тили чучук Бодом бикач ўланидан катта ижтимоий масалаларни қаламга олган.  Суҳроб ўйчан йигит. Ўзи айтмоқчи, суратида жунун йўқ. Шеърларида залворли оҳанг, метафорик образлар бор. Сўз, оҳанг ва маъно муштараклигига жиддий қараши қувонтиради.  

Қўлларимда қизил харита –

Майдаланган кўзгу сингари.

Ёв отига емиш ташийди,

Тарқаб кетган Темур лашкари.

“Хуросон” ватан ҳақида битилган энг дардли шеърлардан бири.

Ёш шоир Насрулло Эргаш шеърларида она, юртга бўлган соғинч устувор. Унинг эзгин сатрларини ана шу ички дард ҳосиласи дейиш ўринли. “Ёмғир одамлар” шеъри ниҳоятда чуқур фалсафий шеър. Раҳмат суви  –  ёмғирни жондош билган шоирнинг фикру хулосаси ўзгача:

Худо ер юзини яратган куни

Самодан заминга ёғилдик тикка.

Дунёга ёғилдик биз ёмғир бўлиб,

Бир кун булут бўлиб қайтамиз кўкка.

Шоирнинг дардчил юрак суврати бўлган туркуми “Тафаккур” журналининг 2021 йил 1-сонида чоп этилган.

“ЎзАС”нинг 2021 йил 52-сонида эълон қилинган Темурбек Ҳусний, Меҳриноз Аббосованинг содда, оҳанглари мунгли, изтиробли шеърлари қадим мумтоз адабиётимиз томирига туташлиги билан кишини қувонтиради.

“Ёшлик” журналининг 2021 йил 1-сонида Холидахон Ҳасанова шеърлари берилган. “Милтиллаган умидларим ҳам, Тафти энди сезилар совуқ” деб ёзибди шоира. Тафти совуқ деганини қандай тушуниш керак? Тафт дегани илиқлик эмасми? Сўзларнинг илк маъносини билмасдан қўллаш фақат ёшларга хос иллат эмас.

“Шарқ юлдузи” журналининг 2021 йил 7-сонидаги ёш шоира Зарнигор Абдуолимова шеърлари умид уйғотади. Ўзига бўлган ишонч, самимий тасвир, рост туйғулар шундоқ кўриниб турибди. “Хайр дема, хайрингни берсин” дейди у. Сўз танлашга, сўз билан ишлашга эътибори борлигидан шеърларида “хуфтонранг нигоҳ”, “мажнунтоб боқиш”, “Аюбий сабр”, “Раддий суруд”, “чашмон”, “қаттолзода найза” каби таъриф-ташбеҳларни учратдим. Баъзи сўз ва ибораларга шарҳ-изоҳ керакмикан дея ўйладим.

Дилоро Холиқова, Зулхумор Орифжонова ҳам қалб кечинмаларини шеърий ифодалашга ҳаракат қилишган. Дилоронинг “Дардингни ҳеч қайси қудуққа айтма, Найлик орзусида қамиш ўсармиш” деган самимий сатрлари кўнгилга яқин.

“Шарқ юлдузи”нинг 11-сонида ёш ижодкор Ҳафиза Абдумаликова, Рисолат Жуманазарова, Садоқат Ҳамроева шеърларида образ яхлитлиги, фикр тугаллиги етишмайди. Кимлардандир таъсирланиб битилган. Кимларнидир эслатади... Бу каби нуқсонлар  кўпгина ёшларга тегишли.

Садоқат Ҳамроева шеърларида ҳам китобийлик сезилади  (“Шарқ юлдузи”,  2021 йил 7-сон). Синглимиз “Синиққан қадаҳдай минг тилим кўнгил” деб ёзади. “Синиққан” сўзини қадаҳга нисбатан қўллаш нечоғлик тўғри? Шоиранинг  “Кетарсан кўнглимни ғамларга ўраб, Ортингда жовдираб хазонлар қолар” сатрини ўқиб, ҳар қанча урнисам ҳам хазоннинг жовдирашин тасаввур этолмадим. Ёки бўлмасам, “Кетарсан қисматнинг кишанларига  Занжирбанд асирдай, гуноҳинг надур” мисраларини олайлик. Ўқувчида савол туғилиши табиий: лирик қаҳрамон кишанбандми ёки занжирбанд?

“Шарқ юлдузи” 8-сонда Зомин семинарида иштирок этган ёш истеъдодларга ўрин ажратган. Турсуной Ашуралиева шеърида “Учган пиёланинг тақдиридек дарз” деб ёзибди. Бу ўринда “учган”, “дарз” сўзлари бир-бирига қовушмай турибди. Пиёла учганми ёки унга дарз кетган?  Дунёни янгича илғаш, ўзича кашф этиш, янги истеъдодларнинг янгича нигоҳи қувонарли. Аммо мана шундай жиҳатларга эътиборли бўлиш лозим. Бу фикрлар Моҳларойим Юлдашхўжаева, Чарос Райимқулова, Азизбек Юсупов, Ситорабону Шомуродова, Шаҳбоз Файзуллаевга ҳам тааллуқли. Шаҳбоз Файзуллаевнинг дунёни идрок этиши, ҳаёт ҳақидаги теран мушоҳадаси, шеърларидаги образлиликни алоҳида таъкидлашни истардим.  У бир шеърида

“Халқнинг кўзёшига бўккан дипломат,

Бир қоп эркни

Судраб қайтади бошлиқ” деб ёзади.

Шаҳбоз “Жон керак бўлса гар Тангрим, мана ол”  ёки “Одамлар ҳеч кимни соғинганим йўқ,  Мени соғинганча ичиккан Худо...” деб ёзишдан ўзини тийгани маъқул. Расулуллоҳ (с.а.в) “Ўлимни орзу қилманглар” деган. Эҳтиросга берилган шоир укамиз “Мени соғинганча ичиккан Худо...” дея  билиб-билмай Холиқни махлуқ сифатидан келиб чиқиб тасаввур этган. Бу яккаш ҳодиса эмас. Шундай тасаввурлар, эҳтирос, жазава кучи билан қоғозга тушган, анормал ҳолатдан сўнг ҳам таҳрир қилинмаган шеърлар кўпайиб боряпти. Бири “Ичмасам ёдимга тушмайсан Худо” деб ёзса, яна бири “Никоҳингга ол мени, Худо!” дейди. Биз мусулмон шарқи одамлари шеърга аввало ҳикмат, оҳанг нуқтаи назардан қараймиз. Профессор Нурбой Жабборов “Шарқ Ислом адабиёти шаклни ҳам, вазнни ҳам, ижодий концепцияни ҳам Қуръони карим ва Ҳадиси шарифлардан олган” деб ёзгани бежиз эмас.

Туйғу, фикр саёзлашганини зукко ўқувчи дарров илғайди.

“Шарқ юлдузи” журналининг 2021 йил 1-сонида Зарифа Эралиеванинг “Кипригимда бир томчи шабнам” туркумидаги “Умр суврати” шеърида инсоний дард бор. Лекин шеърларида

“Ўтган кун ўтади. Ўтмаган кун йўқ.

Кутган кун келади. Келмаган кун йўқ.

Аллоҳдан кун тила, иймонинг тила –

Илло, интиҳога ҳали якун йўқ, –  каби жўн сатрлар кўплаб учрайди.

Биламан, танқид ҳеч кимга ёқмайди. Лекин, наилож! Халқимиз билиб айтган: “Тўғри гапнинг тўқмоғи бор”. Тинглаётганлардан кимдир “Ёмоннинг кучи япалоққа етибди-да” дея ўйлаши мумкин.  Уям ҳақ!

“Шарқ юлдузи” журналининг 2021 йил 2-сонида Болтабой Бекматовнинг туркуми эълон қилинган. Туркумдаги Махтумқули йўлида битилган шеърлар кўнгилга сурур бағишлайди. Лекин Болтабой акага ярашмайдиган шеърлар ҳам бор.  Бир мисол:

Не бахт, ҳамроҳимиз: ишонч, эътиқод,

Дастуримиз: тинчлик, меҳнат ва ижод.

Бизни чалғитолмас бу йўлдан ҳеч ким,

Юртни қиладурмиз қудратли, обод.

“Шарқ юлдузи” журналининг 2021 йил 3-сонида Холиқназар Холниёзовнинг шеърларини ўқиб, таҳририят бағрикенглик қилибди-да, деган фикрга бордим.

Тинчлик бўлсаю ер юзида доим,

Киши меҳнат ҳеч маҳрум бўлмаса.

Бандасин умрини берса Худойим,

Эзгу иши ора йўлда қолмаса.

Шеърдаги иккинчи сатрда жиндай сакталик бор.

Ёки бўлмаса, “Тобора” шеърини сиз ҳам бир ўқиб кўринг.

“Умр дегани бу ўта бераркан;

Қиш-қишга туташар, баҳор-баҳорга.

Оламда ҳеч нарса якка қолмаскан:

Чанг-чангга қўшилгай, ғубор-ғуборга.

Гард-гардага қўшилиб, бўлгай сайёра,

 Шу хилда кенгаяр дунё тобора”.

“Гард-гардга қўшилиб...” бўлса керак. Сатрдаги “гарда” сўзини англамадим.

Устозлар айтгандек, шеър сирлироқ бўлгани маъқул.

Муҳаммад Исмоилни даврадошлари тележурналист, мураббий сифатида эътироф этишади. Муҳаммад акани ўзига хос услуб ва овозга эга шоирларга шогирд тушиб,  яхши шеърлар билан танилган даврларни эслаймиз. Журналдаги анчайин бир  туркумни ўқиб, (“Шарқ юлдузи”, 2021 йил 6-сон) хаёлимга Ҳалима Худойбердиеванинг қуйидаги сатрлари келди:

Шунчаки ёзмоққа кўнгил тўлмайди,

Шунчаки ёзмоққа бормайди қўлим.

Шунчаки ёзмоққа чидаб бўлмайди,

Шунчаки ёзмоқ, бу – шоирга ўлим.

Дарвоқе, Муҳаммад Исмоил катта шоирамиз номи билан аталадиган махсус мактабга раҳбарлик қилиб келмоқда.

Сайёра Жабборзоданинг у ер-бу ерда тузуккина шеърларини ўқиган эдим. Аммо,  Ватан ҳақидаги зўрма-зўраки шеърларни эълон қилишдан нима наф бор экан дея ўйланиб қолдим.

“Шахдам қадамларинг қўллагай жаҳон,

Зар унар тупроғинг, бойликларга кон,

Бунда қадр топар ҳазрати инсон,

Қутлуғ йўлларингда шону бахт бисёр!” (“Шарқ юлдузи”, 2021 йил 6-сон).

“Шарқ юлдузи” журналининг 2021 йил 6-сони ва “Адабиёт зиёси” газетасининг 17-сонида Озод Хушназарзода шеърлари берилган. Бу ҳамкасбимизни истиқлол арафасидаги дадил чиқишлари орқали журъатли муҳаррир сифатида таниган эдик. Шу маънода, “Умрим бўйи излаб адолат, Тополмадим, бўзладим зор-зор” деган иқрори табиий. Озод ака шеърга ҳавасманд экан. Кўрган, билганларини шеърга солмоқчи бўлган.

Бу дунёда бахтли – иши бор одам,

Бу дунёда бахтли – тиши бор одам.

Эй дўстим, ёшликда сақла тишингни,

Эй дўстим, ардоқла севган ишингни.

Ҳам ишсиз, ҳам тишсиз  – борми бир маъни,

Буни ўйламоқнинг ўзи бемаъни.

Туркумларни ўқиб, кўнгил дардларию кечинмаларини эссе қилиб битганида янада таъсирлироқ бўлармиди, деган фикр ўтди кўнглимдан.

Ватан ҳақида ватандай дард бўлмаса ёзиш бекор. Ватан мавзуси шоирга ўзини кўрсатиб қўйиш, борлигини билдиришга берилган имтиёзли васиқа эмас! “Менинг юртим  – танҳо, Ватаним – танҳо!” деган тизмаларга кўзим тушса, шоу бизнесчиларнинг давлат мукофотлари олиш учун “Ватан...”лаб вой-войлагани  эсимга тушади.

“Шарқ юлдузи” журналининг 2021 йил 8-сонида куюнчак, сермаҳсул шоир Туроб Ниёз шеърлари берилган. Туркумнинг “Бағримизни очдик жаҳонга” деб номланган илкинчи шеъридаги мана бу сатрлар диққатимни тортди.

Томоша қилмоққа арзийди ростдан,

Ватаним тарихи ғоятда бойдир.

Изласанг топилмас бу каби маскан,

Меҳмонга келганлар ҳайратдан лолдир.

Шеър шу тариқа давом этади. Бу тизмаларни ҳаваскор битганида  майли эди. Ахир, Туроб Ниёз гўзал шеърлари билан танилган шоир. Мана бу гўзал тўртлиги, адашмасам, чорак аср бурун битилган эди.

Дарахтлар баҳорни туш кўрар эмиш,

Қарға изғиринни хуш кўрар эмиш.

Биз ерда кўрмаган нон ушоғини,

Кўкда учиб юрган қуш кўрар эмиш.

Таассуф, туркумдаги “Китоб ўқиймиз” деб номланган каттагина шеърни ўқимасам бўлар экан.

Ватанимиз гуллаб, яшнаши учун,

Қадамини олға ташлаши учун,

Мисли жаннатларга ўхшаши учун –

Биз китоб ўқиймиз, китоб ўқиймиз.

Ўттиз икки қатор шеър мана шу мазмунда давом этади.

“ЎзАС”нинг 2021 йил 45-сонида Туроб Ниёзнинг яна бир туркум шеъри берилган. “Ватан меҳри” деган шеърни содда десам ҳақим кетадигандай, жўн десам газета уни шеър деб босган. “Хаёл” шеъри ҳақида нима дейиш мумкин. Сиз ҳам бир эшитиб кўринг. Йигирма қаторлик шеърнинг якуни шундай:

Хаёллар суришдан тўхтамас инсон,

Демак, тўхтамайди тафаккур, ижод.

Шу хаёл туфайли яшнар ер, осмон,

Нақадар гўзалдир, тотлидир ҳаёт.

Буюк Чўлпон  хаёл ҳақида нима деб ёзган эди?

Хаёл, хаёл, ёлғиз хаёл гўзалдир,

Ҳақиқатнинг кўзларидан қўрқаман.

Хулоса ўзингиздан.

Жаҳонгир Исмоилов саккизликлари етилмай узилган мевага ўхшайди. Турмуш ташвишлари мавзусидаги саккизликни биргалашиб тинглайлик:

Турмуш ташвишлари юракни ғашлаб,

Камайиш ўрнига тобора ортар.

Гоҳида бир ишни нимадан бошлаб,

Қандай тугатишни ўйлаб бош қотар.

То тирик вақт зиқми, ё калтами даст,

Ҳатто ажратмасдан оқ-қорасини.

Турмуш ташвишлари учрадими, бас,

Илож йўқ топмасдан бир чорасини. (“Шарқ юлдузи”, 2021 йил 10-сон).

Жўнгина шеър якунланмаган. Иккинчи тўртликнинг биринчи сатрида сакталик бор. Маъно англашилмайди. Устоз Абдулла Орифнинг “Турмуш ташвишлари” шеъри билан ёнма-ён қўйиб ўқисак... Ижодкор аввало ўзига нисбатан талабчан бўлгани маъқул.

Ўктамхон Солиева шеърларларида ният бор, гап бор, тиниш белгилари бор, аммо  бадиият йўқ. Мана, “Саноғи борму?” шеъридан эшитинг:

Осмонда юлдузнинг саноғи борму,

Ҳижрон азобининг адоғи борму?

Севиб-севилмаган ошиқ аҳлига,

Бу дунё шунчалар бешавқат торму?

Ёки бўлмаса, “Ҳаёт гўзал” шеъридаги мана бу сатрларга қулоқ тутинг:

Бошимга ташвишлар, азобни солсанг,

Тунлар кўзларимдан оромим олсанг,

Дилда ҳаловатим йўқолиб қолса,

Барибир мен сени севаман ҳаёт! (“Шарқ юлдузи”, 2021 йил 10-сон).

Шеър шу тарзда давом этаверади.

“Шарқ юлдузи”нинг 2021 йил 10-сонида Ўктам Мирзаёр туркумини ўқиб, дастлабки шеърларига бирон бир жиҳатдан яқин ҳам келмаганига ўкиндим.

Бир нарсани очиқ айтиш керак, кўпгина ижодкорларимиз тақдим этаётган туркумларда шеърий санъатлар абас. Бунинг устига, бадиий тафаккур, поэтик гўзаллик, кутилмаган ташбиҳ, образлилик, ҳикмат мажмуаси бўлган шеър тили йўқ. Тимсол яширилган характерли сўз ҳақида гап ҳам бўлиши мумкин эмас. Чин шеърдаги руҳ, образ, оҳанг ўқувчи қалбини забт этади. Шеърнинг сеҳру жозибаси ўқувчи тафаккурига таъсир этиб, туйғуларини эркалаб, унинг ўзи ҳам англамаган водийларга етаклаб кетишида эмасми?

Мутафаккир Абдулла Ориповнинг ҳар бир сўз ва жумла, ҳар бир сатр устида қанчалар тер тўкканини муҳаррир ва мунаққидлар кўп ёзган. Абдулла ака суҳбатларда  “Руҳий таҳлил, драматизм, фикр ҳар бир мисра учун баравар бўлиши, шоир ҳамма мисрага бир кўз билан қараши, ҳамма мисрада ҳам ўз маҳоратини намойиш қила олиши керак” деган гапни бежиз уқтирмаган.

Улуғларимиз ўқувчига шеър тугул, юксиз, мақсадсиз сатрни ҳам раво кўрмаган.

“Шарқ юлдузи”нинг 2021 йил 12-сонида берилган Маҳбуба Соқиеванинг туркуми ватан мадҳи билан бошланади. Очиғи, ватанга муносиб дард кўрмадим. “Ватан – онажоним! Муқаддас тупроқ” деган билан шеър бўлиб қолмайди-ку, ахир! Муҳаббат мавзусидаги шеърлари ҳам бошдан-оёқ шахсий дард изҳори, кўнгил майлидан иборат. Ижтимоий-умумийлик касб этмаган.

Адабиётни севган, жонсарак ижодкор Зикрилла Неъмат туркуми  –  анчайин ёзилган шеърларни ўқиб, тилим курмалиб қолди. Шубҳангиз бўлса,  ўттиз олти қаторли шеърдан бир шингил эшитинг.

Бугун истиқлолнинг боғларин кезиб,

Бахту саодатинг куйлармиз, Ватан.

Муқаддас бағрингни боғ-бўстон этиб,

Буюк келажагинг ўйлармиз, Ватан!

Сен қудрат манбаи, ҳур жонажоним,

Саодат маскани – Ўзбекистоним! (“ЎзАС”, 2021 йил 37-сон)

Нима дейишга ҳам ҳайронман.

Шоирга эмас, ҳотамтой газетага жиндай гинамиз бор.

Анорбой Олимовнинг “Бахт-иқболим, Ўзбекистоним!” деган катта бир шеъри ҳам шунчаки ишқибозликдан туғилган (“ЎзАС”, 2021 йил 36-сон). Нафақат шоирларнинг, барчанинг ватанга муҳаббати чексиз. Аммо, Ватан шаънига битилган шеър ватан каби улуғвор, салобатли бўлмоғи шарт.

Бугун мустақилликни асраш, мустабид ва ёвуз кучга қарши туришдан муҳимроқ вазифа йўқ. Ватан ҳақида чучмал шеърлар ёзадиган даврлар ўтди. Эълон қилинаётган туркумларда қалбларни очувчи, молимардумхўрларга нисбатан муросасизликка ундовчи,  адолат, ҳақиқатга даъваткор руҳ сусайган.

“Шарқ юлдузи” журналининг 2021 йил 2-сонида Ғулом Эгамшукурнинг ошиқона шеърлари берилган. Лирик қаҳрамоннинг Аллоҳга муножоти, тазарруси ўқувчи руҳиятига таъсир этмай қолмайди.

Таҳририят ўтган йил кашф этган шоир Хўжаёр десам муболаға эмас.  Даштда мол боқиб юрган чўпон йигит баётидаги миллий колорит, оҳорли тил, жўшқинлик, ҳаётсеварлик шеърхонга завқ беради. Қишлоқ ҳаёти, дашт манзаралари бўяб-бежалмасдан ўзига хос тасвирланадики, беихтиёр даштга тушиб қолгандек ҳис этасиз.  

Хўжаёр тенгдошлари ва ўзидан анча катта авлод ийманган, журъат қилолмаган “бовурлаб”, “газалар”, “дўқалаб”, “мориган”, “қатов”, “тайтув”, “чиноқ”, “жийратмоқ” каби ўнлаб сўзларни  ўрни-ўрнида қўллаганки, беихтиёр мамнун бўласиз.

Хўжаёр аксарият тенгдошлари каби адабиёт назарияси ва тарихи, шеърий санъатлар, қофия илмини қунт билан ўрганиши лозим.

Хуршид Нуруллаев манзаралар устаси. “Шабнамлар юлдуздан қолган ёдгорлик” туркуми фикрмизга далил. Шоир баҳорги табиат манзараларини жуда тиниқ тасвирлайди. Сатрлар ўқиймиз.

Осмоннинг тугаган бардоши – ёмғир,

Ютоққан адирнинг босар чанқоғин.

Жилғалар шошганча яширгандек сир,

Сув билан бекитар чандиқ қирғоғин.

Сўз – ёмби. Ёмбидан моҳир заргар қимматбаҳо буюм ясагани каби, ҳар бир истеъдод сўзга янги маъно беради.

“Шарқ юлдузи”нинг 4-сони, “Китоб дунёси” газетасининг 16-сони ҳамда “ЎзАС”нинг 5-сонида таниқли шоир Абдумажид Азим туркумлари чоп этилган. Абдумажид ака шеърлари бир қарашда содда кўринади, аммо шарқ шеъриятига хос донишмандликни, теранликни илғаш қийин эмас. Биру Борга муножот шеърлар мавзусини белгилаб берган.

Суврати чолману сийрати гўдак,

Ўзим ғирт тўпори, инжа феълман.

Оқилга оқилу тентакка тентак,

Мустафо уммати, элимга элман.

“Шарқ юлдузи”нинг 5-сонида таниқли ижодкор, публицист, таржимон Карим Баҳриевнинг қирқ тўртта тўртлиги берилган. Ғарб ва Шарқ адабиётининг кўп ва хўп мутолаа қилган ижодкорнинг ҳаёт, одам ҳақидаги хулосалари ибратли.

Бугун ўз юкини тортади ҳар ким,

Инсон дайр чўлида юрган тевадир.

Бандадан тиласанг – кўп кўрар ёмон,

Оллоҳдан тиласанг – кўпроқ севади.

Ўша сонда Жуманазар Юсупов шеърларини ўқиб, хаёлим негадир узоқларга кетди. Мен бу шоирни талабалигимда таниган эдим. “Ўзбекистон” шеъри ҳали ҳамон ёдимда. Анъанавий шеъриятдан ўзгачароқ, таниш оҳангларни эслатиб юборадиган услуб ўша давр руҳига мос эди. Кейинги йилларда мен бу номни деярли учратмадим. Шоир буни сезгандай “Мендан зерикдилар, шеър ёзмай қўйдим” дебди. Ўтган йили эълон қилинган бақувват туркумлардан бири Жуманазар Юсуповники дейиш мумкин. “Чўлпоннинг сўнгги шеъри”дан бир парча ўқиймиз:

Нодонлик – фазилат, жоҳиллик – унвон,

Телбанинг тушига ўхшар бу замон,

Ўғриси пайғамбар, қароқчиси хон,

Азалнинг ҳукми шу, нетамиз,

Энди юраклари ўтли кетамиз.

Кейинги пайтларда фаол ижодкорлардан Шуҳрат Ориф. Шуҳратнинг  “Ёшлик”нинг 2021 йил 1-сонидаги, “Шарқ юлдузи”нинг 5-сонида туркумлари яхши чиққан. Шуҳрат ўзини маломат қила оладиган ижодкорлардан.  Шоирнинг иқрорлари самимий кўринади. У бир ўринда

Ичимда абадий ҳадик бор –

Тангри қувғин қилган одамман.

Ҳеч кимман ва йўқман дунёда,

Ичимда одамман, одамман!

Риё, рўё, саробга алданган кўнгил додлари бор бу шеърларда. Умуман, шоирнинг ўзини ўзи тергаши, маломат қилиши қувонарли. Бу, албатта, ўз самарасини беради.

Шеъриятимизнинг забардаст вакилларидан Одил Икром моҳир таржимон сифатида ҳам адабиётимиз хазинасини бойитиб келяпти. Одил Икром кейинги тўрт-беш йил ичида жуда сермаҳсул ижод қилмоқда. Эълон қилинаётган туркумлар, чоп этилаётган китобларни кўриб қойил қоласиз. Шоирнинг “Тафаккур” журнали 3-сонида берилган шеърлари мухлислар учун чинакам туҳфа бўлди. Одил Икром мумтоз шарқ шеърияти ва замонавий шеъриятни уйғунлаштира олган ижодкор. Шеърларининг бўёқдорлиги ва мазмунан серқатламлиги шундан. Маъносиз сатр йўқ. Кўп шеърларида халқ мақоллари ва ибораларини акслантириб, поэтик гўзал маънолар яратган.

Келгин, йўлларингга тўрт бўлди кўзим,

Кўзларингда умид чўғини кўрай.

Нетай, пешонамда борини кўрдим,

Келгин, пешонамда йўғини кўрай.

Одил ака уйғоқ қалб ўлароқ даврни, замоннинг равишини нозик кузатади. Ёзганларида муаллиф “мен”и, ҳис-кечинмалари, ўй-фикрлари яққол кўринади.

Қолмади одамий махлуқотларнинг

Ҳаромдан ҳазари,

Нима қиламиз?

Ошимиз заҳардир,

Сархўр зотларнинг

Ош бўлди заҳари,

Нима қиламиз?

“Шарқ юлдузи”нинг 9-сонида берилган ўз овози эга шоир Азиз Саиднинг “Сен денгизга борайлик дединг” деб номланган туркуми чин маънода эътирофга молик. Туркум “Шеъру сўздан  на одам ўзгарди на олам” дея музтар бўлган қалбнинг ҳасбу ҳоли. Ҳасбу ҳолки, ўқувчи оромини бузади. Чунки банданинг Худодан сўрови, ошкору пинҳон йиғилар  бор бу шеърларда. Белида фўта, қўлида фонус – Оллоҳга зорланаётган қаландарми ёки биз? Айниқса, “Абдували, руҳимнинг ярми...” деб бошланадиган шеър – бу йўқлов. Азиз Саид шеърларида  “руҳ” образи ўтмиш, мағлубият, қисмат, йўқлик ва борлик маъноларида  келади.

Эшқобил Шукур ўз йўли ва услубига содиқ ижодкор. Сўзнинг хилини, руҳию маъно товланишларини жуда нозик илғайди. Синчи сўзшунос ва тилшунослигига “Бобосўз изидан” китоби далил. “Навоийни англаш” туркум кўрсатувлари орқали Ҳазрат меросини тарғиб этишда жонбозлик кўрсатди. Эшқобил Шукурнинг “Насойим ул-муҳаббат”да сайр” туркуми кеча ёки бугун пайдо бўлган эмас. Туркумдаги янги шеърлар (ЎзАС”, 2021 йил, 17-сон) ўтган йилги жиддий чиқишлардан бўлди. “Насойим ул-муҳаббат” – бу ҳайрат. “Насойим ул-муҳаббат” – бу ўзлик. “Насойим ул-муҳаббат” – бу камолот. 770 шайх – Аллоҳни таниган комил инсонлар оламига сайр орқали Парвардигорни таниш демак. “Насойим ул-муҳаббат”да сайр” ўқувчи кўнглини поклаб, авлиёуллоҳ Алишер Навоий оламига ва комиллик йўлига етаклайди.

Ичингда хилват бор, унга яширин,

Руҳингга даҳри дун соя солмасин.

Бировга олдирма бу хилват сирин,

Токи унга ҳеч ким йўл тополмасин.

“Китоб дунёси” газетасининг 2021 йил 3-сонида Нодира Офоқнинг гўзал бир туркуми эълон қилинган. Шеърларда ватан, аждодлар ва замондошлар суврати изтироб рангларида тасвирланади. “Эй руҳ, кирганмисан гул жисмига айт!” деб бошланадиган шеър Заҳириддин Муҳаммад Бобур ва бобурийларга аталгандек кўринсада, аслида,  у Ватан шаънига битилган.  Фикр, ғоя рамзлар, тимсоллар асосида ифодаланган “Назири йўқ” шеъри, шубҳасиз,  Ҳазрат Навоийга бағишланган энг яхши асарлардан бири.  Шеърий санъатларни нозик билгувчи олиманинг мазкур  шеърлари, назаримда, талмеҳ санъатига мисол бўла олади.

“Шарқ юлдузи”нинг 9-сонида ҳам шоирамизнинг чуқур фалсафий шеърлари ўрин олган.

“Қара, дарчамизни ёпиб-очмоқда

Уҳудни айланиб келган шамоллар” каби мисралар ёки шеърнинг якуни ҳаётнинг ўлмас мавзусини ёдга солади.

Бундай оҳанг ва ғоя Нодира опанинг бундан ўттиз йил бурун битган шеърларида ҳам бор эди.

Оби ҳайвон ичган ул сағир қўрқув.

Гар ул саратондир  –  битмас ярамиз.

Қўрқма:

“Бизга муҳаббат қилгандир Уҳуд”,

Қара, бошланмоқда бизнинг эрамиз.

Туркум, бир сўз билан айтганда,  иймон ҳақида.

“Шарқ юлдузи”нинг 9-сонида Эркатош Шукурованинг “Кўзгу” шеъридаги самимият ўқувчини ром этади. Кўзгу – мажоз. У – ўтаётган умр. Шеърда умрини сарҳисоб қилаётган одам  тасвирланган.

“Шарқ юлдузи”нинг 2021 йил 10-сонида Минҳожиддин Мирзонинг “Офият момо” балладаси сюжети жуда ибратли. Ўша сонда Авлиёхон Эшоннинг ҳикматга мойил шеърларида яхши сатрлар бор экан:

Юрак кетмасин деб кўксимдан бадар,

Гуноҳ тошларининг остига кўмдим.

Шоир тун манзарасини қуйидагича тасвирлайди:

Кеча сукунатин бузмоқдан чўчиб,

Кўкда ой юради киймасдан ковуш.

“Шарқ юлдузи”нинг 2021 йил 10-сонида Хол Муҳаммад Ҳасаннинг  халқ айтимлари йўлидаги шеърлари берилган. “Алпомиш” оҳангларини ёдга солувчи шеърлардаги сўзлар лексикамизни бойитиши билан эътиборга молик.

“Ёшлик”нинг 2021 йил 1-сонида Гулнорнинг шеърлари берилган. Ўн тўққиз яшар шоиранинг ҳаётга қараши, журъати қувонтирди:

Тангрим, ибтидойим, якуним – гуноҳ...

Ҳузурингга бебурд бора олмайман.

Соппа-соғ “сўқирлар” тўлган дунёда,

Асло томошабин бўла олмайман!

“Шарқ юлдузи” журналининг 2021 йил 1-сони, “ЎзАС”нинг 2021 йил 16-сони  ҳамда “Китоб дунёси” газетасининг ўтган йилги 17-сонда жунунли шоирамиз Ҳалима Аҳмаднинг истиораю метафоралар билан безанган гўзал туркумларини ўқиб, рости роҳатландим. Ҳалима опадаги жунун ўқувчини ўзига асир қилади. Шоира ижодига хос ёввойи шодлик, ишқ андуҳи қандайдир ёруғлик борлигига ишонтиради. Шеърнинг кучи шу эмасми?  “Қайғу нохун урган илоҳий куйлар” ёдига тушган далли-девона кўнгил, унинг фарёдлари, ошиқ дилнинг синмаган орзулари сатрларга айланган. Ўтган умр сарҳисоби ҳар кимнинг бошида бор.

Емрилган замонлар оша қарайман,

Мени маҳв этаркан қандайдир садо.

Ўйлайман ложувард, маъсум ганжимдан

Қайтсам, топарманми бирор бир вақо?!

Ҳалима Аҳмад  – кучли руҳият соҳибаси. Унинг шеърлари қиличдай кескир. Ҳар бир шеърида ўзини бешафқат тафтиш этади. Ана шу тафтишу фош этиш орқали ўзликни излайди. Бу излаш лаззати шеърхон қалбини ҳам забт этиши шубҳасиз.

Мен шу ўринда  Алишер Нарзулло ҳақида ҳам алоҳида тўхталиб ўтмоқчиман. Шоирнинг “Шарқ юлдузи” журнали, “Ҳуррият”, “Китоб дунёси” газеталарида эълон қилинган шеърларини ўқиб, асл шеър таъмини ҳис қилдим...

Хўш, Алишер Нарзулло шеърларининг бизни ўзига маҳлиё қиладиган томонлари нимада? Нега унинг шеърлари ўқувчи кўнглига яқин, дея эътиборингизни шоир ижодига қаратаяпман?

Алишер Нарзулло  кўнгил шоири.  Унинг ҳар бир шеъри замирида ички бир оғриқ, дард бўртиб туради. Бу шунчаки йиғлоқилик эмас, аммо ана шу дарднинг ўзида ёруғликни ҳам кўрасиз.

Қуръони каримнинг “Шуаро” сураси 224-оятида “Шоирларга йўлдан озганлар эргашурлар” дейилади. Мужтаҳид олимлар оятда маддоҳ, лаганбардор, ёлғончи  шоирлар назарда тутилганини, бу  илоҳий даъват замирида шоирлар ёлғонни эмас, ҳақ сўзни ёзсин деган маъно мужассамлигини таъкидлашган. Ростлик адабиёт учун, ҳаёт учун, бугун, эрта ва келажак учун ҳам жуда муҳим. Алишер Нарзулло шеърлари руҳида ана шундай ростгўйликни кўрамиз. “Биргина ёлғонга уйқашмаган сўз, Қутқариб қолади бугун ҳаммани...” сатрлари эса, бугунги кун дунёда юз бераётган воқеаларнинг акс садосидек янграйди.

Қиёмат...

Ва бир куни оппоқ тонг отар,

ерни тутар ялпизлар иси.

Бир чақага  арзимас дунё,

бу тонг бўлар энг охиргиси.

Ва Маҳшаргоҳ,

ва талваса,

ҳалқумига тиқилиб жони –

Энг аввало, ё Раббим! – дея

худосизлар танир  Худони...

Ёки

Ёғий каби боқади саҳар,

ёв мисоли тун ютади қон.

Ер остида ғамлар кўмилган,

ер устида ишратдир ҳамон.

Алишер Нарзулло деган шоирни ҳам  кўпроқ ўқиш, эҳтимол таҳлил ҳам қилиш керакдир деб ўйлайман...

Дарвоқе, сўзни чироқ қилиб мухлислар кўнглини ёритган Абдулла Шер, Фахриёр, Зебо Мирзо, Муҳиддин Омон, Оллоёр Бегалиев, Ҳумоюн, Сирожиддин Рауф, Икром Искандар, Ғайрат Мажид,  Нодир Жонузоқ, Носиржон Жўраев, Ориф Тўхташ, Фароғат Худойқулова,  Шоди Отамурод, Мансур Жумаев, Шодмон Сулаймон, Аҳрор Байзо, Мухтасар Тожимаматова, Гулжамол Асқарова, Шоҳсанам Нишонова,  Дилрабо Мингбоева,  Шуҳрат Азиз, Абдувоҳид Сайид Муҳаммад, Бобурмирзо Иминжонов шеърларисиз назмий наҳримиз саёздир.

Энди, ғазаллар хусусида бир-икки оғиз сўз.

Султонмурод Олим Абдулла Орифнинг “Тафаккур” журнали таҳририятида кечган суҳбатда айтган бир гапини келтиради. “Ғазалда шоирлар охирги байт бўлиб келадиган мақтадан олдинги бир, баъзан икки байтда, асосий мавзудан сал-пал четга чиққандай бўлса ҳам, юрагидаги яширин бир дардини айтиб олади. Уни “бегона байт” дейишади”.

Мана шу фикрни ўқиганимдан сўнг устознинг “Шеърни “бегона сатр” шеър қилади. У сатр одатда шеърнинг охирида келади” деган гапини яққолроқ тушундим.

“Шарқ юлдузи” журналининг 2021 йил 2-сонида Шоира Шамс ғазаллари берилган. Туркум ўтган йили эълон қилинган ғазаллар орасида алоҳида ажралиб туради.  Табиатан ғазалнавис Шоирага кўз тегмасин!

“Шарқ юлдузи” журналининг 2021 йил 3-сонида Сулаймон Ҳайдар Касбийнинг еттита ғазали берилган. Мумтоз адабиёт муҳиби бўлган шоир ғазалларида ёрга мурожаат билан бир қаторда ижтимоий муаммолар ҳақида ҳам сўз боради.

“Шарқ юлдузи”нинг 2021 йил 10-сонида Шокир Бекнинг аруздаги машқлари – ғазаллари берилган. Мумтоз адабиётни яхши ўргангани кўриниб турибди. Аксари равон ўқилади, баъзи мисраларни ўқишда қоқиласиз, қофияда “айбғинаси бор”. Лекин, Шокир Бекнинг аруздаги илдам одими кўп яхши муждалар беради.

Фармон Тошев устоз муҳаррирлардан. Фидойи, гапга чечан арбоб. Ўнлаб насрий, назмий, ҳажвий, публицистик тўпламлар муаллифи. “Шарқ юлдузи”нинг 11-сонида Фармон аканинг ғазаллар гулдастаси берилган. Ғазалларда шоирга хос ҳаётсеварлик, топқирлик, ҳазил-мутойибага мойиллик кўриниб турибди. Энг тажрибали ғазалнависимиз Ҳазрат Навоийнинг “Айб эрурким, аҳли дониш қилса нодон бирла баҳс” байти билан бошланадиган ғазал битган. Оҳанг яхши, қоқилмайсиз. Сўзлар жой-жойида. Аммо Ҳазратнинг машҳур байти  ғазалда бегона бўлиб турибди.

“Шарқ юлдузи”нинг 11-сонида Нуруллоҳ Остоннинг бир туркум ҳажвий ғазаллари берилган.  Унутилаёзган асрий анъана бардавомлигини кўриб кўнгил қувнайди. Бўшлиқни тўлдириб турган шоирга тасанно! Нуриллоҳ ака ўтган йили баракали ижод қилганлардан. “Адабиёт зиёси” газетасининг 14-сонидаги туркуми бутунлай бошқа оҳангда. Шеърлар шоирнинг мунгли, маҳзун қалбини акс эттиради.

“Китоб дунёси” газетасининг 2021 йил 13-сонида Эркин Воҳидов номидаги ихтисослаштирлган мактаб-интернати ўқувчиси Аҳроржон  Тўхтасиновнинг аруздаги машқи қувонарли.

Ўтган йили эълон қилинган туркум ғазаллар орасида Исмоил Маҳмуд Марғилоний ғазаллари ҳам эътиборга молик.

Илоё, ғазалнависларимиз ижоди гуллаб, сафи кенгайсин. Аммо, “тажоҳул ул-ориф” қилиб ўтолмайман: Абдулла Ориф таъкиди кун тартибида:  “бегона байт” танқис!

Оғриқ жойимиз аксарият ижодкорларнинг интеллектуал имкониятининг чеклангани. Бир-бирига ўхшаган ижодкорларнинг кўпайиб бораётганининг бош сабаби мавзулардаги бир хиллик, журъатсизлик, диний-маърифий, тарихий саводнинг саёзлигида деб биламан.

Шоирларимиз сатр устида ишлаш, таҳрир маҳоратини эгаллашни ортиқча юмуш санагани боис “полуфабрикатлар” кўпайиб кетяпти. Очиғини айтиш керак, бугун нашриёту таҳририятларда адабий хомашёдан “ходовой товар”  ясовчи Эркин Аъзам, Хайриддин Султонлар йўқ.

Кўпгина шеърларни ўқиб, шоирларимиз бисоти бир ҳовуч сўздан иборатмикан, деган шубҳага борасан киши. Ахир, ҳар бир истеъдод ўзи билан бирга янги, дейлик, ўтовларда илувли ойнахалтами, тузхалтадами қолиб кетган сўзларни олиб кирмаса тилимиз фасоҳати ҳақида оғиз кўпиртиришимиз нечоғли тўғри бўлади. Сўз бойлигимиз елга совурилмоқда, деган хавотир фақат бугун пайдо бўлган муаммо эмас.

Ўтган йили матбуотда эълон қилинган баъзи туркумлар у ёки бу объектдан таъсирланиб битилгани синчиларга аён. Объект эса, мумтоз ва жаҳон классик адабиётидан эмас, ўтган асрнинг 70-йиллари адабиётга кириб келган шоирлардан таъсирланган. Ўша, бугунги ёш авлодга маёқ, ибрат мактаби бўлаётганларнинг шеърлари ўлчови баланд бўлган саксонинчи йиллар элагидан ўтармиди? Ахир, қўлёзмаси Шавкат Раҳмон талабига жавоб бермагач газетада туҳмат мақола уюштирган, нашриётда асоссиз текшир-текширлар ўтказилишига сабаб бўлган қаламкашлар кирдикори ҳали унут бўлгани йўқ.

Мутафаккир Эркин Воҳидов “Илҳом ташбиҳ қидирмайди. Шоир ўз шеъри билан ёнганда ташбиҳнинг ўзи келади. Топилган образлар, ўхшатиш, истиоралар асосида қурилган шеър ҳар қанча ёрқин, ҳар қанча чиройли бўлмасин, ясалгани билиниб туради. Қофия фикрга бўйсуниши керак бўлганидек, ташбиҳ шеърнинг руҳига бўйсуниши керак. Шунинг учун илҳом билан ёзилган шеърда илгари топиб қўйилган образ бегона бўлиб туради” деган эди.

Бултурги шеърлар орасида Ватан, юрт ҳақида самимий битиклар камлиги ўйлантиради. Замазама қилиб ўқийдиган шеърлар ниҳоятда саноқли. Мавҳум, миқёси тор, ясама шеърлар кўп.

Ҳаётий ва ижодий принциплари ўзга-ўзга ижодкорлар ҳамма замонда топилади. Қўрқоқлик умрни узайтирмайди. Таклифим, ижодкор зиёлиларга давлат мукофотларию унвонларини беришни бас қилиш керак. Кимгадир оғир ботса узр сўрайман. Бинойидай ижодкорни таъмагир, мунофиқу маддоҳ қилаётган “вирус” – фармон! Ёзувчилар уюшмаси йиллик мукофотлар таъсис этса етмайдими?! Мана, ўтган йили Шукур Холмирзаев номидаги халқаро танлов эълон қилиниб, ғолиблар мукофотланди. Мана шундай бўлиши керак.

Сўзимни Азиз Саиднинг бир шеъри билан якунламоқчиман:

Неки тутсам қўлимда бир сароб бўлди,

Неки десам ул сароб бир жавоб бўлди,

Неки кўрсам кўзимга бир азоб бўлди,

Эй Худоё, бу ўйиндан не нашъу намо бўлди?

Дил берганим дили мандан қочаро,

Қўл берганим тишлаб узиб отаро,

Йўл берганим йўлда мени сотаро,

Эй Худоё, бу ўйиндан не нашъу намо бўлди?

Либос кийдим, таним урён қолаверди,

Сукут қилдим, тилим бийрон қолаверди,

Сенга юрдим, йўлим гирён қолаверди,

Эй Худоё, бу ўйиндан не нашъу намо бўлди?

Олим ТОШБОЕВ,

филология фанлари номзоди,

Ўзбекистонда хизмат кўрсатган журналист,

Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси аъзоси