Ижтимоий тармоқларда шу йил 12 май куни Самарқанд вилояти Пастдарғом туманидан оқиб ўтувчи каналдан 17 ёшли қизнинг жасади топилгани ҳақида мудҳиш хабар тарқалди. Марҳума – тумандаги 45-мактабда ўқиган Севинч исмли қиз бўлиб, онаси Хадича Ҳайитованинг айтишича, бир кун олдин – 11 майда саҳар вақти йўқолиб қолган. Бувиси билан бир хонада тунаб келган Севинчнинг уйда йўқлигини билгач, оила аъзолари уни қишлоқ бўйлаб излашган, қўл телефони ва оёқ кийими анҳор бўйидан топилган... Бошқа тафсилотлар бири-биридан аччиқ, аламли, фожиали: 12 майга ўтар кечаси, тунги 3:20 ларда О. исмли шахс кўчада йигитлар қизни қувлаб юрганини кўрган, уларни тўхтатмоқчи бўлган, лекин “Қиз уйига эмас, аммасиникига бормоқчи, ўша жойга кузатиб қўямиз” дейишганидан сўнг ўз йўлига кетган... Эртасига қизнинг жасади каналдан топилганидан кейин О.нинг гувоҳлигида Севинчни тунда таъқиб этган йигитлар аниқлангач, улардан бири тунда мактаб қоровулхонасида (қоровул аёл киши бўлиб, боласи касаллиги боис ишга чиқмаган) қизни зўрлаганига ўттиздан ортиқ одам олдида иқрор бўлган. Воқеа жойидан жиноятга дахлдор ашёлар топилган-у, аммо қоровулхона бир кун ичида таъмирланиб, ҳамма нарса йўқотиб юборилган...

Кейинги пайтларда “Одобни беодобдан ўрган” деган мақолга риоя қилиш эзгу ният эгалари кутганидек натижа беряптими-йўқми – билмадим-у, аммо “Қовун қовунни кўриб ранг олибди” маталининг ҳаётий исботларига кўпроқ дуч келаётгандекмиз. Бироқ ушбу сатрларнинг қораланишига сабаб бу мавзу эмас. Юқоридаги воқеа туфайли кўз ўнгимдан ўзим кейинги уч-тўрт йил ичида танишган, тақдирлари қалбимни тирнаб кетган ўсмир ва балоғат ёшидаги қизларнинг қиёфалари ўта бошлади.

Қорақалпоғистонлик Ойгул (барча қизларнинг исмларини ўзгартириб ёзяпман) мен танишган пайтимда ҳали балоғатга етмаганди, ажойиб қўшиқлар айтарди, шеърлар ёзарди, айниқса, она ҳақида. Суд ҳукми билан Қўқон махсус қизлар касб-ҳунар коллежига юборилган экан. Сабаби – ўз уйидан чиқиб кетган ва бу воқеагача... Ота-онаси Ойгулни бефарзанд тоғасига чақалоқлигидаёқ ҳужжат асосида қиз қилиб беришган. Кеннойиси уни аввалига жуда яхши кўрган, меҳрибонлик қилган, бироқ Аллоҳнинг марҳамати билан ўзи ҳам болали бўлгач, асранди қизга муносабати кескин ўзгарган: омборхонага қамаб қўйиб, овқатдан қисган, калтаклаган. Тилла тақинчоқларини синглисига бериб юбориб, Ойгулни бу шақир-шуқурларнинг ўғриси деб жар солгач, қизга ҳамма ола қарашни бошлаган. Ҳатто тақинчоқлар топилганидан кейин ҳам ноҳақлик учун бирор кас узр сўрамаган. Ойгулнинг ўз туққан онаси барча воқеа-ҳодисалардан хабардор бўла туриб, “Биз қизимизни укамга берганмиз. Улар нима деса – шу!” деган. Жигарбандини бирор марта ҳимоя қилиш тугул, ҳатто раҳми ҳам келмаган. Оқибатда Ойгул уйдан чиқиб кетган...

Балоғатга етмаган наманганлик Озода номдор спорт жамоаси аъзоси бўлган. Онаси оғир касалликка чалинган, отаси топганини ичкиликка сарфлайдиган бу қиз оиланинг ягона боқувчисига айланган, қўни-қўшниларнинг томорқасида худди мардикор каби ишлаб, баҳоли қудрат пул топган. Шундай вазиятда... парваришга муҳтож, касалманд аёлнинг эри, мени кечирасиз-у, айтишга мажбурман, ўз пушти камаридан бўлган қизига бегона эркак каби тегажоғлик қилишгача борган. Оқибатда Озода ўз уйидан кетиб бобосиникида, ўқитувчисиникида ётиб юрган, номақбул таниш-билишлар орттирган, шаъни топталган...

Айни балоғат ёшидаги тошкентлик Фазилатнинг юзини кўзёшлари ювиб айтган гаплари тошни ҳам эритарди, балки. Россияга кетиб, бошқа эрга тегиб олган онаси йилига бор-йўғи 100 доллар пул юборган. Турмуши бузилган опаси билан қолган Фазилат жиянларига кечасию кундузи энага-қаровчи бўлган. Лекин “Текинхўр, мен сени нима учун боқишим керак?” деган дашномлар остида яшаган. Кейин ўша атрофдаги емакхонага идиш ювувчи бўлиб ишга кирган, коллеждаги ўқиши ҳам ўлда-жўлда аҳволга тушган, жиянларига ҳам қаролмай қолган. Шунда опаси коллежга бориб, ўз синглиси ҳақида “Бу ёмон қиз. Кечалари кафеларда юради”, деб гап тарқатган. Таълим даргоҳида гуруҳ раҳбарининг ёрдамчиси, тадбирларнинг фаол ташкилотчиси бўлиб келган Фазилат билан бирор ўқитувчи холис гаплашиб ҳам кўрмаган, опасининг дийдиёсидан сўнг устозлари ва гуруҳдошларининг муносабати салбий томонга кескин ўзгарган. Ахийри кафеларда туни билан ишлаб, ҳатто ётиб қоладиган бўлган...

Бундай мисоллар, афсуски, оз эмас. Кечаю кундуз бозорга боғланиб олган эру хотин ўсмир қизини холасиникига ташлаб қўйган, холанинг ўғли қизни мунтазам хўрлаган, бадном қилган. У ич дарди ичида ўз уйига қайтиб келса, онаси уриб-сўкиб яна олиб борган... Яна бир тақдир. Ўгай отасидан мунтазам қочиб юриб, номусини асраган қиздан ҳаммадан кўпроқ ўз онаси норози бўлган. Охири журъат қилиб, бор гапни тўкиб-солганида “Сен ёлғон айтяпсан”, деб ҳайдаб юборган. Бир муддат ўтиб, ўзи жигаргўшасини излаб топган, узр сўраган...

Махсус касб-ҳунар коллежида суҳбатлашганим – туғилишидан нимжону нуқсонли бўлган, аммо мактаб кутубхонасидаги барча китобларни ўқиб чиққан нозигу рангпар қиз бир тола нур каби кўз ўнгимда қолган: синфдошлари уни ташқи қиёфасига қараб доим камситган, давраларига қўшмаган, ота-онаю ўқитувчилар ҳам бу жарликни йўқотиш чораларини кўрмаган. Оқибатда қиз ўз ихтиёри билан махсус коллежга юборишларини сўраган.

Қалбида аёллик, айниқса, оналик туйғулари тирик бўлганлар учун бу каби гапларни ўқиш, эшитиш осон эмас. Жувонмарг тақдирлар аксарият кишиларнинг дилини оғритади, юракларини титратади. Шу боис ҳам мавзуни айланиб ўтган пайтларимиз кўп бўлади. Лекин қачонгача?..

Ушбу мақола аввалида келтирилган воқеа ҳақида ёзаркан, журналист далилий ашёлар йўқ қилинганига урғу беради. Кимдир эса тунги қувла-қувла гувоҳи бўлган О. исмли одамдан норози бўлади: “Қизни нима учун ўша йигитларга ташлаб кетди?” Менинг томоғимга бир савол тиғдек қадалади: “Ёшгина қиз тунда индамасдан уйидан чиқиб кетишга қандай журъат этди? Бундан бехабар қолгани ота-онани оқлайдими? Қизнинг ўлимига сабаб бўлган ўзбошимчалик, оила аъзоларию онасидан яширин иш тутиши ўша кечадан бошланмагандир, ахир?!” Шу ўринда барча оналарга мурожаат қилмоқчиман. Балки, ашёлар тикланар, жиноятчилар ўз қилмишига яраша жазо олар... лекин бу билан она қалби таскин топадими, тинчланадими, изтироб-аламлардан қутуладими? Йўқ! Йў-ўқ!!!

“Ўнта бўлса, ўрни бошқа…” дейди азалдан ўзбек фарзандлар ҳақида. Ҳаёт катта-кичик топиш ва йўқотишлардан иборат. Бой берилган жуда-жуда кўп моддий ва маънавий неъматларнинг ўрнини тўлдирса ва ёки унутса бўлар, фақат... Отам раҳматлининг бир гапини ҳаётий вақеалар кўп ёдга солади: “Болаларнинг ота-онадан кейин қолмоғи – азалий мерос. Лекин боласини тупроққа топширган ота-онанинг бу дунёда сурати юради, холос”. Демоқчиманки, оналар, жо-он онажонлар, фарзандларимизни, айниқса, табиатан жисму руҳонияти нозик қилиб яратилган қизларимизни нохушликлар, кўргуликлар, кутилмаган бахтсизликлардан ўзимиз асрайлик.

“Арғамчига қил қувват”, дейдилар. Танг аҳволда қолган инсоннинг агар биттагина чин ишончли одами, чин сирдоши, чин англагувчиси бўлса, унга қалбини очади, унга суянади (жаҳолат ва сабрсизликка таслим бўлмаса, албатта). Бундан бир неча йил олдин Фарғона вилояти туманларидан бирида ўсмир қиз ўзини осиб қўйди. Онаси дугоналари билан ўтказадиган гап-гаштаги учун музлаткичга тансиқ неъматлар ғамлаб қўйган экан. Қиз кўнгли кетиб, нимадир олиб егани учун роса гап эшитади. Онаси бир тарсаки ҳам урган экан... Ўз жонига қасд қилишни асло оқламаймиз. Кўпчилик битта мевани фарзандидан устун қўйган аёлни қоралайди, муҳокама қилади. Аслида, бу каби фожиаларнинг илдизи – оналар билан қизлар ўртасидаги кўринмас жарликда ётибди, шундай эмасми? Агар шу жарлик бўлмаса эди, инсон тансиқ меваларни аввало боласига илинмасмиди? Агар шу жарлик бўлмаса эди, “Аяжон, мевани сиздан сўрамай олганим учун узр. Энди бундай қилмайман”, деб кечирим сўраш ўз жонига қасд қилишдан минг карра осон бўлмасмиди?!

Она учун икки дунё ўртасида туриб етишган неъмати – фарзандидан суюклироқ, азизроқ, бебаҳою яқинроқ инсон бўлиши мумкинми? Гапдошлар, бозордошлар, телеграмдаги гуруҳдошлар, сен қандай қилиб бўлмасин, эътиборини қозонмоқчи бўлган фалончилар... эрта бир кунингга ярайдими? Атрофимизга назар солиб мушоҳада юритсак, ўз оиласи, қавму қариндоши орасида қадри баланд бўлган, ҳурмат қозонган инсонлар жамиятда ҳам шундай эътибор топадилар.

Мезоннинг бузилиши оқибатлари – юқорида тилга олганимиз, бир қатигина очилса-да, юракни ғижимлайдиган дардлар. Азиз онажонлар, “Болам ўқияпти, ишлаяпти. Фалон жойга кетди. Фалончи билан юрибди. Фалончи қариндошникида” каби хаёллар билан ғафлатда қолмайлик. Ҳали ҳаёт тажрибасига эга бўлмаган, ишонувчан, қизиқувчан, баъзан шошқалоғу баъзан ўзбилармон дилбандимизнинг ҳар қадами, нима ишлар билан машғуллиги, тунда эмас, куппа-кундуз куни ҳам қаерда ва кимлар билан экани, хаёлинию телефонини нималар банд этганидан бохабарлик қалбимизнинг доимий эҳтиёжига айлансин. Гулдек зурриётларимизнинг жисму руҳини, онгу шуурини омонликда сақлаш билан ўзимизни, жамиятни жонда кетгувчи армону оғриқлардан асрайлик.

Муҳтарама УЛУҒОВА,

Республикада хизмат кўрсатган маданият ходими