Ҳар бир шифокор ўзи билан ибн Сино асарларини ҳам олиб келар эди – XVI асрда Океанортида тиббиёт ривожланиши


Сақлаш
11:51 / 04.03.2025 6 0

Янги Испания (ҳозирги Мексика давлати) 1521 йилдан то 1821 йилгача Испания ҳукумати томонидан тайинланадиган вице-қироли томонидан бошқарилган ҳудуд эди. Ушбу уч аср давомида бу ерда тиббиётнинг ривожланиши асосан ислом олимларининг таъсири остида бўлади.  Натижада, Абу Али ибн Сино ва унинг тиббиётга оид қарашлари дастлаб Мексика, сўнгра бутун Лотин Америкасига тарқалади.

 

 

1521 йилда Ҳернан Кортес Астеклар қироллигини забт этганидан сўнг, Янги Испанияда тиббиётни ўрганиш бошланган. Чунки ўша даврдаги Европа тиббиёти турли хурофотларга асосланган эди. Жарроҳлик ва фармакология амалиётлари эса Шимолий Европада ҳали унчалик ривожланмаганди.  Испаниядан Янги Испанияга келган ҳар бир шифокор ўзи билан бирга Абу Али ибн Синонинг асарларини ҳам олиб келар эди. Бу даврда Мексикада нашриётлар томонидан чоп этилган китоблар орқали ибн Синонинг айнан қайси асарларидан фойдаланилганини аниқлаш мумкин. ХVI асрда Испаниянинг Alkala de Enares va Osuna университетларида таҳсил олган шифокор Франсиско Браво ўзининг “Opera medicinalia” асарини (Америкада чоп этилган биринчи тиббиёт китоби) ёзади. У бу китобида Абу Али ибн Синонинг асарларидан кенг фойдаланганини қайд этиб ўтган.

 

Ибн Синонинг “Тиб қонунлари” асари ХVI асрда испан шифокорлари томонидан кенг қўлланган. Бу даврда ушбу китоб ўнлаб марта нашр қилиниб, нафақат испан, балки бошқа европа тилларига ҳам таржима қилинади. 1523 йилда Венецияда “Praesens maximus codex est totius scientiae medicine principis Alboali Abinsene” номи билан “Тиб қонунлари” асари чоп этилади. Айнан мана шу нашр Янги Испаниянинг тиббиёт марказларига ҳам етиб борган эди.

 

ХVI асрда Испанияда Абу Али Ибн Синонининг “Epitome” ёки “Compendium” асарлари тайёрланган. Шунингдек, бу даврда ибн Синонинг ҳаёти ва тиббиёти ҳақида Мигуел Жеронимо де Ледесма томонидан ёзилган “Prima primi canonis Avicena” асари ҳам катта муваффақият қозонган эди. Бу асарлар кейинчалик Янги Испанияга ҳам етиб бориб, 1553 йилда ташкил этилган Қироллик ва Понтифик университетининг Тиббиёт факультетида дарслик сифатида ўқитилган. ХХ асрнинг ўрталарида таниқли мексикалик шифокор Хосе Хоақуин Изқуиердо Мексика Миллий кутубхонасида Абу Али Ибн Синонинг 1556 йилда Жоан Ҳервагиос томонидан нашр этилган “Liber canonis de medicines cordialibus et cantica” китобини топади. Бу ХVI асрда Янги Испания шифокорлари томонидан ибн Сино асарлари ишлатилганини тасдиқловчи далилдир. Шунингдек, 1611 йилда Алкала де Энарес шаҳрида нашр этилган ибн Синонинг “Disputatione medicae” китоби ҳам Мексика Миллий кутубхонасидан топилган. Жуан де Cарденас 1591 йилда ёзган “Primera parte de los problemas y secretos maravillosos de las Indias” китобида ҳам ибн Сино номи келтирилган. Агустин Фарфан ўзининг 1592 йилда нашр этилган “Tractado Brebe de Medicina” асарида қайд этишича, у ўз асарини бн Синонинг тиббиётга оид қарашларига таяниб ёзган. Бу даврда Янги Испаниядаги тиббиёт талабалари Ибн Синонинг анатомия бўйича асарларини Галеннинг шарҳлари билан биргаликда ўрганишган. Натижада талабалар ўша даврда учровчи бир қанча касалликларни даволашда ибн Сино усулларидан (қон олиш, гижжаларни тозалаш, пластирлар, қиздириш ва турли ўсимлик дамламаларини тайёрлаш) кенг фойдаланишни ўрганиб олишган.

 

Энрико Мартинес 1606 йилда нашр этилган Repertorio de los tiempos, y historia natural desta Nueva España асарида Тиб қонунлари ҳақида сўз юритган. Шунингдек, Жуан де Барриоснинг Verdadera medicina, cirugía y astrologíaси 1607 йилда чоп этилиб, бу асар кейинчалик бутун Лотин ва Шимолий Америкада тарқалиб катта шуҳрат қозонган, – шу асарда ҳам ибн Сино қарашларининг таъсири сезилиб туради.

 

 

Хулоса қилиб айтганда, ислом тиббиёти ва Абу Али ибн Синонинг ғоялари мустамлака Мексикасида катта аҳамият касб этган. Янги Испаниянинг шифокорлари Абу Али ибн Синонинг Тиб қонунларини асосий қўлланма сифатида ишлатишган ва бу асарлар кейинчалик Лотин Америкасида тиббиёт таълимида муҳим роль ўйнаган.

 

Шоҳруз ШАРИПОВ,

ЎзФА Тарих институти кичик илмий ходими,

тарих фанлари бўйиcа фалсафа доктори

Изоҳ йўқ

Изоҳ қолдириш

Сўнгги мақолалар

Барчаси





Кўп ўқилган

Барчаси

Тарих

17:05 / 05.05.2023 0 16241
Мучал нима? Туркий тақвим тарихи

//