Сўнгги жадиднинг қизи


Сақлаш
18:38 / 24.01.2025 166 0

Бегали Қосимов илмий фаолиятининг ҳаммасини тўлалигича жадидлар мавзусига бағишлаган, уларнинг маърифатпарварлик соҳасидаги, миллатни уйғотиб ҳозирги замон цивилизациясига эш қилиш йўлидаги ҳаракатларини давом эттирган эди. Деярли ярим аср давом этган бу иш жараёнида Бегалининг ўзи ҳам жадидларнинг қай бир хислатларини ўзлаштириб олгандек кўринарди. Шунинг учун “Сўнгги жадид” деган лақаб унга жуда мос тушган эди…

 

Бегали докторлик диссертацияси устида иш бошлади. Табиийки, бу тадқиқот ҳам жадидизм масаласига бағишланган бўлиб, энди Бегали уни катта кўламда, ҳамма назарий жиҳатлари билан бирга ёритишни мақсад қилиб қўйган эди. Бироқ бу пайтга келиб, мафкурамизда яна бир эврилиш содир бўлди энди жадидлар масаласини умуман тилга олиш мушкул бўлиб қолди. Маҳаллий “доҳийлар”имиздан аллақайсиси, билса-билмаса, “Жадидлар синфий душманимиздир” деган “ҳикмат”ни айтипти. Шўролар даврида, айниқса Ўзбекистонда мафкура ана шунақа аҳволда эди. Нима қилмоқ керак? Бу мавзудан воз кечиш ўзбек адабиётининг чорак асрлик тарихидан воз кечиш демак эди. ХХ аср биринчи чорагидаги адабиёт тарих саҳифаларидан ўчириб ташланса, адабиёт ривожида узилиш рўй берар, унинг тадрижий ривожланиш йўлларини изоҳлаш мумкин бўлмай қоларди…

 

Озод ШАРАФИДДИНОВ,

Ўзбекистон қаҳрамони

 

 

Болалигимда отамнинг ишдан келишини ухламай кутардим. Мени ҳар куни озроқ ўйнатиб, сўнг бағрига босганча секингина “Гиря”ни куйларди. Ҳадеганда ухлайвермасам бирин-кетин ғазал ўқирди. Отам хиргойи қилмаса ухлаб қолганимни сира эслолмайман.

 

Тўнғич фарзандман. Исмимни Адиба деб отам қўйган. Адабиётга дахлдор одам бўлишимни истаб шу исмни танлаган деб ўйлайман. Бир синглим, икки укам бор. Отам ҳаммамизни бирдай яхши кўрар, бирдай ардоқларди. Ҳар биримизга алоҳида эътибор қаратарди. 

 

 

Ҳар баҳорда отамнинг ота юрти Қашқадарёга борардик. Ҳар сафар довон орқали юрардик. Доим лола теришга тўхтардик. Отам йўл-йўлакай манзилларнинг тарихини тўлиб-тошиб гапириб берарди. Тарихда бўлган воқеалар кўз олдимизда жонланиб, буюк Амир Темур бобомиз ёнимизда тургандай бўларди гўё. Шунинг учун биз – болалар отамни эшитишни хуш кўрардик. Кўпинча адабиётшунос Қозоқбой Йўлдош ёки шифокор Жуманазар Бекназаров биз билан қишлоғимизга борарди. Улар бора-боргунча шеър ўқирди.

 

Қишлоққа кирмай, аввал бобом ва момомнинг қабрини зиёрат қилардик.

 

Сўнгра бобо ҳовлимизда байрам бошланиб кетарди. Ҳамма бизни интиқ кутган, дийдорни соғинган бўларди. Амма-ю амакиларим билан дастурхон бошида гурунг бўларди. Баҳру байтга уланган суҳбатлар ярим тунгача давом этарди. Баҳру байтда ҳар доим биз ютқазганмиз, чунки улар кўп шеър ёдлашган эди.

 

Амаки ва аммаларимнинг айтишича, отам мактабда аъло баҳога ўқиган экан. Илмга чанқоқлиги боис ўн беш ёшидаёқ талаба бўлган. Ўйлашимча, отамнинг етук олим бўлишида оиладаги муҳит муҳим аҳамият касб этган. Чунки отамнинг ота-боболари ҳам илмли, санъатга ошуфта кишилар бўлган. Илмга, санъатга ошуфталик аждодлар генидан ўтган дея гапирарди амаким Шомурод Қосимов. Бобом қишнинг узун тунларида фарзандларини сандал атрофига йиғиб, дутор чалиб берар экан. Шунданми, отам ҳам дуторни маромига етказиб чаларди.

 

Уйимиздагилар отам уч марта ўлимдан қолганини кўп эслашади. Чақалоқлигида отам қаттиқ касал бўлади. Ҳеч қандай дори-дармон кор қилмайди. Иситмаси тушавермагач, бобом “асраб қололмасак ёлғончининг шамолини ҳам бир кўрсин” деб чақалоқни ташқарига олиб чиқиб, шамолга қаратиб қўяди. Шундан кейин худонинг марҳамати билан отам тузалиб кетади.

 

Бир куни чўмилишга борган отам ариққа калла ташлайди-ю, анча вақт сув юзига қайтиб чиқмайди. Олисроқда буни кузатиб турган бобом ўғлини қутқариб олади.

 

Учинчисида бўлажак олим ток уришидан омон қолади.

 

Шуларни эслаганимда, Xудо отамнинг жонини катта ишлар учун асраб қолганмикан деб ўйлайман.