17:50 / 13.01.2025
415
0
Солиҳ Муҳаммедов 1902 йили Тошкент шаҳрида таваллуд топган. Аввал жадид ва рус-тузем мактабларида ўқиди, сўнг Тошкентдаги Кўкалдош мадрасасида таҳсил олди. 1918-1919 йилларда янги мактаблар учун муаллимлар курсида ўқиб, фаолиятини Форобий мактабида муаллимликдан бошлайди. Солиҳ Муҳаммедов Янги калон кўчасидаги “Намуна” мактабига мудир бўлиб, Тошкентнинг тараққийпарвар ёшларининг илғор вакилига айланади.
1922 йил кузида “Кўмак” орқали ТуркМИК раиси А.Раҳимбоев рўйхатига киритилиб, Германияга ўқишга юборилади. Солиҳ Муҳаммедов 1922–1924 йиллари Берлинда гимназияда ўқиб, немис тилини ўрганди. 1924–1927 йиллар давомида Германиянинг Штутгарт шаҳридаги Олий зироат академиясида боғдорчилик-агроном йўналишида ўқийди. 1927 йили 4-курсни тугатган Солиҳ Муҳаммад дўстлари Тўлаган Мўмин, Саттор Жабборлар билан таътилга келади. Бироқ унинг ёнидан Заки Валидийнинг хати чиққан деган гумон билан ҳибсга олинади ва айблов исботланмаганига қарамай ўқишга қайтишига рухсат берилмайди.
Солиҳ Муҳаммедов Файзулла Хўжаев, Акмал Икромов билан учрашиб, Каттақўрғон тумани уруғчилик станциясига ишга йўлланади. У Каттақўрғондаги тажриба станциясида 5 ой ишлаб, 1928 йилнинг ўрталарида Самарқанддаги республика уруғчилик бошқармасига бошлиқ бўлади. Шу тариқа мамлакатда уруғчилик соҳаси ривожига катта ҳисса қўшади. Тармоқдаги камчиликлар ҳақида республика матбуотида кўплаб чиқишлар қилади (Солиҳ Муҳаммад. Тескарилар станцияси // Қизил Ўзбекистон. 1929 йил 5 январь). 1931 йили пойтахт кўчгач Тошкентга келиб, 1934 йилгача Давлат уруғчилик бошқармасига раҳбарлик қилади. Шундан сўнг айрим кимсаларнинг бўҳтонлари асосида раҳбарликдан олиниб, Ўзбек пахта тайёрлаш бошқармасида бош агрoном лавозимида иш олиб боради.
1937 йил 6 октябрь куни Солиҳ Муҳаммедовни Германия жосуси, “Озод Туркистон” аксилинқилобий ташкилоти аъзоси каби айбловлар билан қамоққа олишга қарор чиқарилган. 1937 йил 11 октябрь куни берилган манзил асосида унинг Тошкент шаҳри, Сталин тумани, Ҳақиқат маҳалласи 57-хонадонида тинтув ўтказилиб, бор бисоти хатланиб, ўзи билан бирга олиб кетилади. Ортида турмуш ўртоғи Зебо Турсунова, 5 ёшли қизи Нафиса ҳамда 9 ойлик ўғли Турғунлар чирқиллаб қолaди.
Солиҳ Муҳаммедовга нисбатан биринчи кунданоқ даҳшатли қийноқ ва жисмоний таҳқирлар қўлланади.
У 1937 йил 30 октябрь, 26 ноябрь кунги сўроқларда умидсиз ҳолда қўлига тутилган барча қоғозларга, афтидан ўқиб ҳам кўрмасдан имзо қўяди. Солиҳнинг 1927 йили устози Бадриддин Сайфулмулк билан, 1929 йили Абдуваҳҳоб Муродий билан, 1931 йили дўсти Саттор Жаббор билан дўстона учрашувлари жосуслик фаолияти сифатида баҳоланади.
Ишга 1937 йил 22 сентябрь кунги Султон Матқулнинг, 1937 йил 27 сентябрдаги Тўлаган Мўминнинг сўроқларидан парчалар тикилади.
Солиҳ Муҳаммедов 1937 йил 22 декабрда терговга бошқа ҳеч қандай маълумот беришни истамаслигини маълум қилади. Унинг айблов баённомаси ашаддий троцкийчи, Германия разведкасига ишлаган жосус каби бўҳтонлар билан тўлган. Суди 1938 йил 9 октябрь куни соат 12:15 дан 12:35 гача давом этди ва унга ўлим ҳукми ўқилди.
Турмуш ўртоғи Зеби Муҳаммедова у билан яшаган 9 йил давомида уни ҳалол, фидоий инсон сифатида билганини ва фақат Ватан равнақи йўлида тинимсиз меҳнат қилганини эслаб шикоятлар ёзди. Қуруқ туҳмат билан қамоққа олинган турмуш ўртоғининг ишини қайта текширишларини сўради. Унинг аксар аризалари эътиборсиз қолдирилди. 1941 йил 24 апрелда Зеби Муҳаммедованинг шикояти Ўрта Осиё Ҳарбий округи томонидан кўрилиб, яна рад жавоби қайтарилди. Жавоб ишга тикилди-ю, фуқарога хабар йўлланмади.
1957 йил 2 августда Солиҳ Муҳаммедов СССР Олий Суди Ҳарбий коллегияси томонидан оқланди. Бу ҳақда Тошкент шаҳри, Бешоғоч тупик, Бешкўприк, 12-уйда яшаётган Зебо Муҳаммедовага хабар берилди. 1957 йил 14 октябрда қизи Нафиса Муҳаммедовага яна бир хат йўллашиб, отаси учун давлат ҳеч қандай пул бермаслигини маълум қилишади...