“Юле”, Янги йил ва “Мавлуд” – Қор бобога олиб борувчи илдизи бир байрамлар


Сақлаш
13:00 / 20.12.2024 118 0

Қорбобомиз оппоқ,

Пешонаси ялпоқ,

Ҳассаси узунчоқ,

Кўпроқ беринг ўйинчоқ.

 

Ёқимли хотираларимизни эслатувчи ушбу шеър қаҳрамони аслида ким бўлган, ҳеч ўйлаб кўрганмисиз? Нега бу қаҳрамон баъзи халқларда Санта Клаус, баъзиларида Дед Мороз, туркий халқларда эса Аёз Бобо деб турли жумлалар билан ифодаланади-ю, сўзма-сўз таржимаси “муз+одам” тушунчасини билдириб, моҳият ўзгармай қолаверади? Яъни у хоҳ Санта бўлсин, хоҳ Дед Мороз ёки Аёз Бобо, қаерда қайси ном билан аталишидан қатъи назар у янги йил арафасида келиб, болаларга совға улашувчи “инсон” сифатида гавдаланаверади.

 

Милодий IV асрда Рим имперясининг Лисия даҳасида (бугунги кунда Туркиянинг Дерме шаҳрига тўғри келади) яшовчи юнон насроний епископи Авлиё Николс (Sancte Nicholas) “Мавлуд” (Rojdestvo) байрами арафаси, 6 декабрга ўтар кечаси етим ва касал болаларга совға улашарди (Балки, соғлом болалар ота-онаси ҳам фарзанди кўнгли ўксимаслиги учун Авлиё Николс номидан байрам дарахти ёнига совға қолдира бошлагач, бу ҳолат оммалашиб, аввалига одат тусига кириб, сўнг қадрятга айланиб кетгандир). Кейинчалик Авлиё Николс ҳақидаги гап-сўзлар оғиздан оғизга ўтиб боргани сайин фольклорга аралашиб кетади.

 

Адабиётшунослик илмида “сайёр сужет” деган тушунча мавжуд. Бу макон ва замон фарқланишига қарамай, ўхшаш образ мотивларининг юзага келишига айтилади. Масалан, деярли барча халқ фольклорида ўгай онадан жабр кўрган қиз мотиви мавжуд. Бу қиз бизда Зумрад деб аталса, ўрисларда Золушка, инглизларда Синдрелла деб номланади. “Сайёр сужет”ни юзага келтирадиган сабаблар эса ер юзидаги инсонларнинг миллати, ирқи, динидан қатъи назар шодликни ҳам, оғриқни ҳам бир хил ҳис қилишидир. Шунинг учун ҳам бадиий адабиётда дўстлик, севги, дин каби умумий ва ўлмас мотивлар бор. Бу мавзуни бежизга очмадим, албатта. Юқорида таъкидлаб ўтганимдек болаларга совға улашувчи қорбобонинг прототипи (образ яралишига асос бўлган инсон) Авлиё Николс бўлса-да, фольклор излари ҳам йўқ эмас. Ушбу мақолада бир нечта халқларнинг қорбобосини бирма-бир кўриб чиқамиз. Демак, қуръани очиб берган Санта Клаусдан бошласак...

 


 

Америка қитъасини мустамлака қилган давлатлардан бири Голландия янги ерга ўзи билан ўз маданиятини ҳам олиб келди. ХVII асрдан бошлаб Америкада ҳам “Мавлуд” арафаси Синтеркласс (Авлиё Николснинг Голландча номи) болаларга совға улаша бошлади.

 

ХVI асрда Англияда Генрих VIII ҳукмронлиги давридан мўйнали яшил ёки қизил тўн кийган мўйсафид одам сифатида тасвирланувчи “Мавлуд отаси” образи Авлиё Николс билан типиклаштирилди.

 

 Мавлуд отаси. Англия.

 

Нидерландия ва Белгияда Санта Клаус ҳамда Авлиё Николсга асосланган Синтеркласс образлари бир-биридан фарқланишидан ташқари, ўзаро рақобатлашади ҳам.