Франция Миллий Ассамблеясига (парламентнинг қуйи палатаси) 30 июнь ва 7 июль кунлари муддатидан олдин бўлиб ўтган сайловлар етакчиларидан бири Жан-Люк Меленшон бўлган “Янги халқ фронти” чап қанот коалициясининг ғалабаси билан якунланди. 

Бош вазир Марин Ле Пен бошчилигидаги ўнг қанот “Миллий бирлашув” партияси биринчи турда ишончли ғалаба қозонганди. Якунда эса кутилмаганда мағлубиятга учради ва фақат учинчи ўринни эгаллади. Сиёсий кучларнинг ҳеч бири мутлақ кўпчиликни қўлга кирита олмади. Бу эса ҳукумат тузиш бўйича музокаралар қийин бўлишини ваъда қилмоқда. Париж, Лион, Ренн ва Франциянинг бошқа кўплаб йирик шаҳарлари тартибсизликлар остида қолиб кетди.

Хўш, нега консерватив мухолифат ҳокимиятни қўлга кирита олмади? Бу Франциянинг ички ва ташқи сиёсатини энди қандай ўзгаришга олиб келши мумкин? Қуйида шулар хусусида.

Биринчи турда овоз бериш қандай якунланди?

Сайлов участкаларининг дастлабки натижалари президентнинг “Республика учун бирга” коалициясини ҳайратда қолдирди.

30 июнь куни бўлиб ўтган биринчи тур натижаларига кўра, Марин Ле Пеннинг “Миллий бирлашув” партияси 33,4 фоиз овоз тўплади ва бу ҳаракат тарихидаги мутлақ рекорд натижа ҳисобланади.

Чаплар 27,98 фоиз овоз билан иккинчи ўринни эгаллади. Марказчи коалиция президент Эммануэль Макрон кутганидан фарқли ўлароқ, фақат учинчи ўринни эгаллади – 20,8 фоиз. Тўртинчи ўрин 6,6 фоиз балл билан мўътадил ўнг қанот республикачиларга насиб этди.

Францияда парламент сайловлари икки турда ўтказилади ва сайлов кампанияси натижаларини овоз беришнинг иккинчи босқичида ҳал қилиш керак эди. Иккинчи тур номзодлардан ҳеч бири 50 фоиз овоз олмаган округларда бўлиб ўтади. Биринчи босқичда 12,5 фоиздан кўп балл тўплаган барча номзодлар унга йўлланма олди.

“Миллий бирлашув” нима учун иккинчи босқичда ғалаба қозона олмади?

Иккинчи тур арафасида мутлақ кўпчиликни сақлаб қолишга уриниш бефойда эканини тан олган марказчилар чаплар билан музокарага киришди. Овозларни иккига бўлиб юбормаслик ва Марин Ле Пен партияси номзодлари кўпчилик ўринни эгаллашига йўл қўймаслик учун улар 200 дан ортиқ номзодини чақириб олишга рози бўлди.

Бу стратегия ишлади. Сўров натижаларига кўра, “Янги халқ фронти” вакиллари иккинчи ўринга умид қилаётган ҳудудларда президент партиясидан номзодлар пойгадан чиқиб кетди. Иккинчиси чапдан олдинда бўлган ҳудудларда бу аксинча эди.

Парламентдаги кўпчилик ўринларни ким эгаллади?

Франция Ички ишлар вазирлиги томонидан эълон қилинган якуний сайлов натижаларига кўра, парламент сайловларида сўл партиялар коалицияси – “Янги халқ фронти” ғалаба қозонди ва Миллий мажлисда 182 ўринни қўлга киритди.

Эммануэль Макроннинг “Республика учун бирга” марказчи коалицияси 168 ўринни қўлга киритди.

Марин Ле Пеннинг Миллий митинги парламентдаги 143 ўринни эгаллади, бу эса прогноз қилинган 200–220 ўриндан анча паст бўлиб чиқди. Шу билан бирга, ўнг 2022 йилги сайловларга нисбатан парламентдаги иштирокини кескин оширишга муваффақ бўлди – ортиқча 52 ўрин. Республикачилар 45 ўрин билан тўртинчи ўринда.

Натижалар эълон қилинганидан кейин Францияда нима бўлди?

Француз чаплари анъанавий тарзда ўз номзодларининг ғалабасини тартибсизликлар билан нишонлади. Париж, Лион, Нант, Ренн ва бошқа шаҳарларда “Янги халқ фронти” тарафдорлари дўконларнинг ойналарини синдириб, машиналарга ўт қўйишди.

Полиция ўт қўйиш ва ҳужумларга кўздан ёш оқизувчи газ билан жавоб берди. Намойишчилар бутилкалар ва чироқлар билан жавоб беришди. Ҳибсга олинганлар сони кам бўлди. Масалан, пойтахтда хавфсизлик кучлари бор-йўғи бир неча одамни участкага олиб борган.

“Бу жуда катта енгиллик! Халқимиз энг ёмонидан яққол қутулиб қолди”, – деди Жан-Люк Меленшон ўз коалициясининг сайловлардаги ғалабасини изоҳлади.

Энди Франциянинг бош вазири ким бўлади?

Франциянинг амалдаги бош вазири Габриель Аттал ўтган сайловлар натижаларига кўра у истеъфога чиқишини, бироқ янги ҳукумат тузилмагунча ўз лавозимида ишлашда давом этишини айтди.

Бундан ташқари, ғолиблар учун яна бир жиддий муаммо мавжуд. Гап шундаки, чап ва марказ дастурлари бир-биридан жуда тубдан фарқ қилади. “Янги халқ фронти” ўзининг сиёсий манифестини тўлиқ амалга оширишга ҳаракат қилишини, жумладан, президентнинг мунозарали пенсия ислоҳотини бекор қилиш ва энг кам иш ҳақини сезиларли даражада оширишга киришишини аллақачон ваъда қилган эди.

“Республика учун бирга” ҳаракати депутатлари бунга рози бўладими ёки йўқми, бу мунозарали масала. Ҳукмрон коалиция тузиш бўйича музокаралар ниҳоятда қийин бўлишини ваъда қилмоқда.

Жан-Люк Меленшон ўз тарафдорлари олдида сўзга чиқиб, янги бош вазир лавозимига сўл вакилларини тайинлашдан бошқа вариантга рози бўлмаслигини айтди. “Бош вазир кетиши керак, президент ҳокимиятга эга ва “Янги халқ фронти”ни ҳокимиятга чақириши керак”, деди у.

Энди Франция ташқи сиёсати қандай ўзгаради?

Мамлакатдаги сайлов кун тартибидаги асосий масалалардан бири Украинадаги можаро эди. Марин Ле Пен бошчилигидаги ўнглар француз ҳарбийларининг урушда иштирок этишига йўл қўймасликка ва Украина Қуролли кучларини янги қуроллар билан таъминлашга қаратилган ҳар қандай уринишларга тўсқинлик қилишга ваъда берди.

Эммануэль Макрон жамоаси вакиллари, аксинча, Россияга босим ва Украинани қўллаб-қувватлашни кучайтиришларига ишонтиришди.

Расмий равишда Жан-Люк Меленшон Украинага қўшин юборишга Марин Ле Пендан кам қаршилик кўрсатмайди. “Украинага қўшин юбориш бизни урушаётган томон қилади. Россия билан уруш жиннилик бўларди. Бир ядровий давлатнинг бошқа йирик ядровий давлатга қарши жанговар оғзаки кучайиши аллақачон масъулиятсиз ҳаракатдир”, деб огоҳлантирган эди сиёсатчи февраль ойида.

Аммо унинг коалициядаги ҳамкорлари “Социалистик партия” ва “Яшиллар” янада жангари йўл тутмоқда ва президентнинг Евроатлантика интилишларини қўллаб-қувватламоқда.

Гипотетик жиҳатдан Марин Ле Пен ва Жан-Люк Меленшоннинг Миллий Ассамблеядаги биргаликдаги саъй-ҳаракатлари Украинага ёрдам бериш учун янги қонун лойиҳаларини қабул қилишни мураккаблаштириши мумкин. Бироқ, биринчи навбатда, бу савол бўлажак ҳукумат таркибига ва бош вазирнинг шахсига боғлиқ бўлади. Бу эса кимни тайинлаш бўйича музокаралар, юқорида айтиб ўтилганидек, қийин бўлишини ваъда қилмоқда.

Францияда нега муддатидан олдин парламент сайловлари ўтказилди?

Франция парламентига сайловлар расман фақат 2027 йилда бўлиб ўтиши керак эди. Бироқ Марин Ле Пен ва Жордан Барделл бошчилигидаги Миллий митингда ишончли тарзда Европа парламенти учун овоз беришда ғалаба қозонганидан сўнг, президент Эммануэль Макрон қуйи палатанинг тарқатилишини эълон қилди.

“Бу Европани ҳимоя қилаётган томонлар учун яхши натижа эмас. Шундай экан, мен ҳеч нарса бўлмагандек ҳаракат қила олмайман. Конституциямизнинг 12-моддасида назарда тутилган маслаҳатлашувларни амалга ошириб, овоз бериш орқали сизларга яна бир бор парламент келажагимизни танлаш ҳуқуқини беришга қарор қилдим. Шунинг учун бугун кечқурун Миллий Ассамблеяни тарқатиб юбораман”, деган эдди Макрон.

Фазлиддин АБИЛОВ,

журналист