Ҳазратим қадамини катта-катта ташлаб, тез юрарди. Мен ҳам доим у киши билан баравар юришга интилиб, чопқиллаб кетаверардим. Шундай пайтлари етолмаётганимни кўриб, жилмайиб, иккита бармоғини тутарди. Ҳануз эсимда, қўллари катта, кафти ичида менинг қўлим кўринмай кетарди ҳисоб. Шундан бўлса керак, қўлини узатганда ҳаммасини бермасди, икки бармоғини тутарди, холос. Қўлимни тўлдириб бармоқларидан ушлаб дадил, ишонч билан одимлардим. Шундаям отамга етишиб юриш қийин эди. Доим илдамлаб кетаверарди.

Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм, Оллоҳ таолога ҳамду санолар, пайғамбаримиз Муҳаммад саллоллоҳу алайҳи васалламга салоту дурудлар бўлсин. Бирор кунимиз йўқки, отамизни эсламасак. Болалик хотираларимга шўнғир эканман, ҳар доим жилмайиб турадиган меҳрибон, самимий ва эътиборли отамни эслайман. Ҳазрат кўп гапирмас, ўта сокин инсон эди.

1980 йилнинг апрелида туғилганман. Онам кўп хотирлар эди, дунёга келганимда отам Ливияда таҳсилнинг охирги босқичини тамомлаётган экан. Ўша йилнинг ёзида ўқишини битириб юртга қайтган. У пайтлари телефон бўлмаган, амаким телеграмма орқали туғилганимни хабар қилиб, жума куни бўлгани учун Одинахон исмини қўйишганини ёзган. Хабардан ўзида йўқ хурсанд отам онамга мактуб битган. Мактуб онамга жўнатилган эса-да, менга атаб ёзилган экан.

“Одинахон отинойи қизим, пучуқ қизим, – деб бошланарди мактуб. “Онангизни қийнаманг. Боргунимча эсли қиз бўлиб туринг” деб давомига жуда чиройли дуолар билан ёзилган каттагина мактуб... У шахсий архивимда ҳалигача сақланади. Болалигимдан бери хатни қайта-қайта ўқирканман, шундай эътиборли отанинг қизи эканимдан ич-ичимдан хурсанд бўлиб кетаман. Бу бизнинг отам билан илк суҳбатимиз эди. Хатни нафақат мен, волидамиз ҳам бошқача хотирлайди. “Узоқда бўлгани учун дилимга таскин сифатида, шу билан бирга, сизнинг дунёга қадамингиздан жуда қувониб шу хатни ёзган” деб кўп эсларди.

Ватанга қайтиб мени илк бор қўлига олганида ҳам жуда севинган экан. “Кўзларидаги, юзидаги шу хурсандчилик умри давомида сақланиб қолди” дерди онам. Доим отамнинг кўзларига боқсам, умидни кўрардим. Фарзандларидан яхшиликлар кутаётган ота умиди! Умри давомида биз фарзандларга гўзал тарбия беришга, мунтазам ибрат бўлишга ҳаракат қилди.

Кузатишларимдан шуни биламанки, кўпгина оилаларда фарзандга она масъул, мен едириб, ичириб, кийинтирсам бўлди деб, ота кўпинча болаларга эътиборли бўлмайди. Лекин отам ундай фикрда эмас эди. Ўғилдир, қиздир ҳар биримиз билан алоҳида шуғулланарди. Айниқса, биз қизларини жуда авайлаб, лутф ва икром кўрсатарди. Бу у кишининг ҳаракатларида яққол намоён бўларди. Боиси, отамиз ҳар бир ҳаракатида, сўзларида ўта риоятли бўлган. Кўп гапиравермас ёки кўпам эркалатавермаса-да биргина қарашидан меҳрини, эътиборини илғаш мушкул эмасди. Салобатли одам эди. Кези келганда ўта ғамхўр ҳам. Онамизнинг бирор юмуши чиқиб, уйдан чиқишга мажбур бўлиб қолганида отам бизни олиб қолиб ўзи қарарди. Ҳатто бир муддат онамизнинг тоби бўлмай, сафарларга чиқолмай қолганида ҳам акам иккимизни олиб Булоқбошига бориб келаверарди. Йўл асносида чанқаймизми, таомланамизми бажонидил ҳамма айтганимизни қиларди. Тунда ҳам ёнма-ён жой солдириб, эринмасдан қараб чиқарди.

Мутолаа

Ҳазрат тартиб ва интизомга қаттиқ риоя қилган. Ҳар куни ишдан қайтиб хонтахта атрофида ўтириб, узоқ вақт мутолаа қиларди. Шу ишни бир кун ҳам канда қилмаган. Хонтахтанинг таги у киши ўқийдиган китоб, газета-журналлар билан тўлиб кетарди. Ҳафтада бир марта тахлаб, тартиблаб, бошқа жойга жойлаб қўярдик. Баъзан амаким келарди. Амаким билан бирга дарс тайёрлар ё иккаласи ҳам мутолаага киришиб кетарди. Мен ҳам бу пайтда бекор ўтирмасдим. Ўйинчоқларимни тўдалаб олиб келардим-да, ҳаммасини тўкиб, атрофида айланиб ўйнаб юрардим. Ё бўлмаса, улар ўқиётган китобларни ўқишга ҳаракат қилардим, турли саволлар бераверардим. Ўшанда бирор марта отамнинг тўполон қилмагин, бошқа жойда ўйна деб дакки берганини эслолмайман. Мабодо, уйқум келса, бошимни, елкаларимни силаб тиззасида ухлатар эди. Отам мен учун сабрда ҳам ўрнак эди. Тартиб ва изчиллик борасида ҳам...

Хўрозқанд

Табиатан биз шовқин солиб, турли саргузаштлар қиладиган болалардан бўлмаганмиз. Балки болаликдан отамдай сокин бўлишга ҳаракат қилгандирмиз.

Отам билан бозорга боришни яхши кўрардим. У кишиям мени эргаштириб олиб кетаверарди. Харидга кириб кетганида мен машинада кутиб ўтирардим. Чиқишини кутиб, тоқатсиз бўлиб, бу ёқдан келаяптимикин ё бу тарафдан келиб қолармикан деб кутиб ўтирардим. Отам келиши билан қўлимга хўрозқанд тутқазарди. Ё бўлмаса, шоша-пиша бозорликнинг ичидан ўзим топиб олардим. Ўша хўрозқанд энг тотли ширинлик эди мен учун. Газета қоғозга ўралган хўрозқанд. Яна бир марта бозорга борганимизда ичкарида анча пайт қолиб кетган. Кутаман, ҳеч чиқавермайди. Нега чиқмаяпти, бир нарса бўлдимикан деган хавотирда йиғлашга тушдим. Қаттиқ қўрқиб кетганман ўшанда. Алламаҳалдан кейин қайтиб чиққан. Мен йиғлайвериб, кўзим қизариб кетган. “Ийе, қўрқиб кетдингми, хола?” деб бурнимдан чимчиб, эркалаб қўйгани ҳеч эсимдан чиқмайди. Яна бир пушти рўмолим бор эди, сариқ нуқтачалари бор. Онам олиб берганди. Ҳалиги рўмолни машина ойнасидан пастга осилтириб ўйнаётсам, бир лўли хотин келиб қўлимдан тортиб олиб кетиб қолган. Ўшандаям роса йиғлаганман. Отам келгач, “рўмолимни лўли олиб қўйди” деб шикоят қилганман. “Қизим, сенга рўмолларнинг энг яхшисини обераман” деб юпатган.

Мактаб

Шундай қилиб, мактаб ёшига ҳам етиб қолдик. Ҳамма мактабга пиёда борса, отам бизни ҳар куни машинада обориб қўярди. То эшикдан кириб кетгунимизча орқамиздан қараб турадиган одати бор эди. Қайтишда онамиз эшик ёнида кутиб оларди. Биз ота ва онанинг муҳаббати оғушида ўсганмиз. Эслашга арзигулик бир талай ана шундай гўзал хотираларимиз бор.

Эсимда, ўқувчилик йилларимиз ўзимизга тегишли турли масалалар билан отамизни безовта қилмаганмиз, чунки ҳазратнинг кўп ишлайдиган пайтларига тўғри келган у дамлар. Отам муфтий, депутат бўлган йилларда тўққиз ёшда эдим. Юмуши кўплиги боис бирор муаммомиз чиқиб қолса ҳам кўпроқ онамиз билан ҳал қилганмиз, онамиз билан дарс қилганмиз. Лекин доим ўқишимизни ўзи назорат қилиб, текшириб, аъло баҳоларимизни ширин сўзлари билан олқишлаб, рағбатлантириб қўйишни канда қилмасди. Арабийдан илк саводимизни ҳазратнинг ўзи чиқарган, “Муаллими соний”ни отам ўргатган. Бошланғич диний таълимни ҳам отамиздан олганмиз. Ўзи Ливияда ўқигани боис сафардан қайтганида арабча китобларни ҳам келтирганди. Шу китобларнинг ичида “Анбиёлар қиссаси”нинг араб тилидаги варианти бор эди. Ҳали ўзбекчага таржима қилинмаган. Китобни ўқиб, ўзи таржима қилиб берарди. Китоб мен учун жуда қадрли эди. Китоб орқали пайғамбарлар ҳаётига қизиқишим уйғонган. Китобни ўқиб, жавоннинг тепасига қўйиб қўярди. Ўқиб беришини ҳар куни орзиқиб кутардим. Албатта вақт ажратиб, ўқиб берарди.

Булоқбошилик бувим

Андижонлик бобою бувимиз жудаям бошқача инсонлар эди. Болалигимизнинг энг ширин хотиралари ҳам улар билан боғлиқ. Булоқбошидаги бобомнинг ҳовлиси жуда катта эди. Ҳовлининг этагида кўп қўй-қўзилари бўларди, шунга яраша бувимизнинг ҳам юмушлари сира тугамасди. Томорқасига гул, турли экинлар экарди, жониворларга емиш берарди, хуллас, тинмасди. Бобомга қарарди. Бувим ҳамма ишларни жой-жойида қилишга одатланган эди. Ҳовлига кириб борарканмиз, бувимнинг ўзидан олдин овози келарди. Катта отамизнинг ҳам, бувимизнинг ҳам овозлари қўнғироқдай жарангдор эди. Ҳовлининг этагидан “Ҳой, кимлар келди, қаранг-а, ўзим ўргилай, болаларим келибди, айланиб кетай” деб қарши оларди. Узоқдан эркалаб-эркалаб келиб, қалампирмунчоқ ифори таралиб турган бағрига қаттиқ босиб қучоқларди. Меҳрининг тафтидан эриб кетардик ҳисоб. Ўша ифор ҳалиям ёдимда, ахир бу ифор менга болалигимни эслатади-да. Бувим бошимизни, юзимизни кўп силарди. Қўллари жуда тафтли эди, гўё юрагидаги меҳри қўлларига кўчгандай.

Қачон бормайлик, бувим алоҳида кичкина халтачага ёнғоқ, қанд-қурс ва ширинликлар солиб, чиройли лентача билан боғлаб ё бўлмаса, кўйлакми, рўмолми бизга ҳадя қиларди. Дастурхон бошига ўтиришимиз билан қувониб ҳалиги нарсаларни опчиқиб берарди. Ота-онамизгаям ҳадялари бўларди. Ҳеч қачон бизни қуруқ қайтармасди. Катта отам ҳам бозорга олиб чиқарди. Ҳамма нарсамиз бор десак ҳам, менинг ҳадям бошқача дерди. Бозорга борганимизда менинг болаларимга энг аълосидан беринг деб уч марта такрорларди. Ҳар бир гапини уч марта такрорлайдиган одати бор эди. Савдогарлар ҳам ҳожи ота деб жуда ҳурматлаб, энг аълосидан кўрсатарди. Ёққанини танлаб, уйга хурсанд бўлиб қайтардик.

Олий даргоҳ

Институтда ўқиганимда отам жуда катта кўмак берган, ёнма-ён ўтириб бирга ўқиганмиз десам ҳам бўлади.

Кўпчиликка аён, баъзи сабабларга кўра юртдан узоқда яшашимизга тўғри келган. Бир йил Саудия Арабистонида истиқомат қилганмиз. Мактабимиз ҳали ниҳоясига етмаган эди. Отам у ердаги мактабларни яхшилаб текшириб, ўрганиб, бизни ўқишга бергиси келмаган. Бир йил ўтгач Ливияга кетдик. У ерга борганимиздан сўнг ўқишга кирганмиз. Дастлаб икки йил тайёрлов курсларида ўқиб, ундан кейин институтга ҳужжат топширдик. Дарсларнинг ҳаммаси араб тилида, ўқиш, ёзиш, имтиҳонлар ҳам тўлиқ арабийда бўлгани боис дастлабки йиллар қийинчилик бўлган. Бундан ташқари, курсдошларимга нисбатан ёшроқ бўлганман. Отамдан доим билмаганларимни сўраганман, ҳеч вақтини аямасдан ёрдам берган. Кўпчилик ёрдам бериш деганда айтиб беришни тушунади. Дарс қилаётганда болага жавобини, хулосасини айтиб берса, ё бўлмаса боланинг ўрнига ёзиб берса, шуни ёрдам бериш деб тушунишади. Лекин ҳазратнинг услуби бошқача эди, ўзимизни ишга соларди, фикрлашга ўргатарди. Дарслардан қийналиб, йиғлаган пайтларим ҳам бўлган. Ёшликда ҳар бир одам ўзини тўғри деб ўйлайди, баъзи масалаларда шошиб хулоса чиқаради. Бизда ҳам шундай вазиятлар бўлган. Хафа бўлиб, отам дарсларимга қарашмаяпти деб онамга шикоят қилган пайтларим ҳам бўлган. Лекин улғайгач, ҳазратимизнинг тутган йўли, ўргатиш услуби, бизга бўлган муносабати энг тўғриси эканини тушундик. Энди билсам, энг катта ёрдамни отам берган экан. Илмнинг машаққатини тотишни, мустақил изланишни ва йўлда қоқилмасдан юриб кетишимизни ўргатган экан. Олган билимларимизнинг барчаси бугун асқотаяпти. Илмга ўзни фидо қилиб ишлашни отамиздан ўрганганмиз.

Омина

Синглим туғилганида мен ўн уч ёш бўлганман. Ака-укаларим кўп бўлишини истаганман. Ука олиб келинг деб онамниям ҳол-жонига қўймаганман. Эсимда, ҳар якшанба бувижонимникига боришни сабрсизлик билан кутардим, тоғаларимнинг болаларини ўйнатардим. Қанийди, ўзимнинг ҳам укам бўлсайди деб ўйлардим.

1992 йили, ўн иккига тўлганимда ҳаж қилишга муяссар бўлганмиз. Муқаддас даргоҳда туриб биргина дуо қилганман – “Оллоҳим, менга ука ёки сингил бер” деб. Алҳамдулиллаҳ, шундан кейин Оминахон туғилган. Уни орзиқиб кутганмиз. Кўзимизнинг қувончи эди бу қиз. Синглим таваллуд топганда отам жуда хурсанд бўлган, туғруқхонага бориб онамизга ҳадя берган. Ўша йиллари отам муфтий лавозимида ишлар эди. Онамиз мени ва синглимни сал беморчилик билан дунёга келтиргани боис ҳазрат кўп эҳсон чиқариб, қурбонлик қилган. Омина энг кенжамиз, эркатойимиз бўлгани учун отам табассумсиз у кишига қарамасди. Синглим отамизнинг кайфиятини кўтариб турувчи бир юпанч эди. Биз билан анча жиддий муомала қилиб, иш борасида гаплашган бўлса, синглимни гапиртириб, кулиб, қувониб ўтирарди. Ҳақиқатан Оминахонни Оллоҳим бизга бир юпанч, қувонч қилиб берган экан, у туғилгандан кейин уч-тўрт ой ичида юртдан чиқиб кетганмиз. Ватандан йироқ бўлганимизда, узоқ сафарларда юрганимизда Омина бизга ҳақиқий қувонч бўлган.

Изтироб

Ватандан йироқда яшаганимизда отамнинг дардини тўлиқ ҳис қилолмаганмиз деб ўйлайман. У пайтлари бола эдик. Ҳозир хотирамда қолган ўша кунларни қайта эсга оладиган бўлсам, отамизга осон бўлмаганини англайман. Бирданига ишлар тескари кетиб, элга танилган одам ватандан йироқ кунларини катта сабр билан ўтказган. Қийинчиликлар чўққига чиққан маҳалдаям ҳазратнинг ўта буюк сабри, матонатини кўрганмиз. Иложсиз вазиятларда ортиқча гап гапирмасдан, бошини эгиб, Оллоҳга қалби билан боғланар эди. Энг қийин дамларда ҳам зикр айтаётган ҳолатда кўрганман отамни.

Ҳазрат доим ниманингдир ташвишида, ғамида юрган бўларди. Қалбидан нималар ўтганини билмасдим, лекин энди ўйласам, қаерда бўлмасин диннинг ташвишида, умматнинг ғамида бўлган экан. Фикри-зикри шунда экан.

Бувимнинг вафотидан сўнг отам жуда ғамга ботди. Шунда отамнинг дардини ич-ичимдан ҳис қилганман. Бир куни уйнинг деразасидан қараб турсам, отам дарахтнинг олдида жуда ўйчан ўтирибди. Қаттиқ изтироб чекаётгани кўриниб турарди. Отам ич-ичидан қийналаётган эди. Кейин уйга кириб йиғлаганида олдига бориб юпатгим келди.

– Ота, йиғламанг, – дедим.

Шунда отам:

– Қизим, бошимни силагин, сенинг қўлларинг онамнинг қўлига ўхшайди, – деди.

Бошини силар эканман, кўпроқ йиғлади. Отамни юпатишга чоғланганимда онамнинг ишораси билан (тўйиб-тўйиб йиғлаб олсин деган маънода) индамаганман. Ўшанда тўйиб йиғлаб олган. Бувимиз доим фарзандларининг бошини силарди. Шунинг учунми, отам бувимнинг қўлларини кўп қўмсарди. Соғинч устун келган пайтлари биз қизларига айтиб бошини силатарди.

Тартиб

Отам тартиб-интизомда бизга ҳам, ўзига ҳам ўта талабчан эди. Бошлаган ишни охирига етказиш шарт эди. Отам қаттиққўл эмас, лекин гаплари кескин бўларди. Аччиқланганини назаридан сезардик. Отамнинг қўл кўтарганини эслолмайман. Ҳар қандай вазиятда ҳам босиқлик билан насиҳат қилган. Энг ёмон гапи “ўқимаган” ёки “эси йўқ” бўларди. Ундан ортиғини гапирмаган. Эсимда, акам ёшлик пайтларида уйга кеч қолса, тартибни бузгани учун эшикни ёпиб қўярди. Акам буни танбеҳ ўрнида қабул қилган. Қизларнинг ҳам хатти-ҳаракати шариатга зид бўладиган бўлса, қаттиқ жаҳли чиқар эди. Қолаверса, шахс сифатида шаклланиб, камол топишимизни истарди. Қиз бола уй юмушларини эпласа бўлди деган фикрдан йироқ эди. Илм олишга, ўз устимизда тинимсиз ишлашга рағбат берган, кези келса ёрдам берган. Ҳар куни эрталаб қўнғироқ қилиб ҳисобот топширишни канда қилмаганмиз. У киши ҳам “Нима қилдинг, қайси ишингни уддаладинг, қайси ишингни битирдинг?” деб ҳар куни сўрашдан эринмаган, бажармаган бўлсак, албатта койиш эшитганмиз. Агар ўзи бирор топшириқ берган бўлса, албатта назоратга оларди.

Талабалик даврларимизда ҳам ҳар куни дарсга борган-бормаганимизни сўрарди, бормаслик мумкин эмас эди. Дарс бўлмаса ҳам, битта ўзингга дарс ўтса ҳам синфда ўтир дер эди. Балки маълумот ололмассан, лекин ўзинг тартибга тушасан деб кўп айтарди. Биз шу тартибни бажарганмиз.

Ҳатто фарзанд тарбиясида ҳам болани кичиклигидан тартибга солишни тавсия қилган. Мабодо, фарзандларимизни тушунмай қолсак, ҳазрат босиқлик билан, бекорга оналарга катта ажр берилмайди, фарзандингизга сабрли бўлинг деб сабрга чақирарди. Набираларининг ҳар бирига алоҳида муносабат қиларди, ўғил болаларга сал қаттиқроқ турса, қиз набираларини “хола” деб эркалаб чақирарди. У кишининг набиралари билан алоҳида кўришадиган вақтлари бор эди, кичик ёшдаги қиз набиралари шеърлар, қўшиқлар айтиб ҳазратнинг кўнглини кўтарар эди. Бундан хурсанд бўлиб уларга ҳадялар бериб, меҳрини изҳор қилган.

Илмли аёл

Ҳазратим илмни диний ва дунёвийга эмас, фойдали ва фойдасизга ажратарди. Бугун биз дунёвий деб мезонга солаётган илмларни у киши доим муҳим ҳисоблаган. Жамиятни илмли қилишда аёлларнинг ўрни беқиёслигини доим таъкидлаган. Қайси соҳада бўлмасин, ўқиган қизларни кўрса жуда қувонарди. Боиси ҳазрат учун энг асосий ўлчов ўқиш бўлиб, кимнидир мақтаса ҳам, койиса ҳам “ўқиган” ё “ўқимаган” сифатини берарди. Агар бир аёл Қуръондан бир пора ёдлаган бўлса, таҳорат ва намоз аҳкомларини ўрганган бўлса ҳам, катта ютуққа эришибди дер эди. Бундан ташқари ўзи ҳам китоб борасида аёллар билан ишлаган. Ҳар бир ҳунари бор аёлни жамиятга фойдаси тегаяпти, жуда яхши иш қилаяпти деб эъзозлаб гапирарди. Ўзим ҳам боламни катта қилиб олай деб бирор ишимни якунламасам, фақат сен эмас, ҳаммаям болали бўлаяпти, ишингни қолдирма деб қаттиқроқ талаб қиларди. Мен ҳақимда бошқа одамларга гапирганида эса «қучоғига боласини олиб илмий ишини қилаяпти, баракалла» деб алқаб қўярди.

Фарзанд сифатида энг катта ютуғимиз шунда бўлганки, у киши доим бизни рағбатлантирган. Қандай муваффақиятга эришмайлик, хоҳ кичик, хоҳ катта бўлсин, албатта ширин лутфи ёки жилмайиши билан меҳнатимизни қадрлаган. Илмий даражага эришганимизда ич-ичидан ўта хурсанд бўлган. Отам катта бир неъматга етишганида Оллоҳга бўйин эгган ҳолда албатта шукронасини келтирарди. Қуръонни ёдлаб келганимизда ҳам ўзимизга айтмаган бўлса-да, бошқаларга фахр билан гапирганини эшитганмиз. Эсимда, Қуръоннинг бир жузини ёдлаб келсак, “Ие, машаллоҳ, тугатдингми, энди бугун битта ош экан-да?” дер эди. Шундай дейишини жуда яхши кўрардим, биз учун бу катта рағбат эди. Қуръони каримни тўлиқ ёдлаб бўлганимда сафарда эди. Эшитган заҳоти менга қимматли ҳадя олиб сафардан қайтган. Ўша ҳадяни асраб қўйганман, гўзал хотира бўлиб қолган.

Ўқишни Мисрда давом эттирмоқчи бўлдим. Мавзумда иккиланганимда, “Йўқ, қийинчилик бўлса ҳам ўқиш керак, қизим” деб йўл кўрсатган. Ҳақиқатан ҳам отам кўрсатган йўлдан юрганим учун катта натижаларга эришганман. Отамдан умрбод миннатдорман.

Отам тирик бўлганида…

Агар отам тирик бўлганида кўпроқ ёнида бўлишга ҳаракат қилардим. У кишидан ўрганадиган, эшитадиган нарсаларимиз кўп эди. Ҳаётлик чоғида кўпроқ сўраб ўрганмаган эканман деб ўйлайман. Лекин ҳар бир ишда ҳикмат бор, фикримча, отамнинг фарзандлар билан кўпроқ вақт ўтказганидан кўра халқнинг хизматида, умматнинг хизматида бўлгани фойдалироқ эди ва бу менга таскин беради. Фақат битта надоматим борки, ҳазратим ҳаёт пайти ўзидан сўраб умр йўлларини ёзиб ёки бўлаётган жараёнларни кундаликка тушириб қўймаган эканман. У кишининг ибратли ҳаёт йўли катта бир китобга сиғмаса керак. Отам кексайиб, бироз чарчаб қолганида оёқларини уқалаб, кўнглини сўраб, бироз дам бермаган эканмиз деб ҳам ўйлайман. Аммо бу инсон меҳнатда чиниққан эди. Энди билсам, шу меҳнатдан роҳатини топган экан. Ҳазратим жуда самарали, баракали умр кўрди. У кишининг ютуғи, бахти солиҳа аёлида, яъни онамизда бўлган. Онамиз ҳазратимга жуфт бўлишидан олдин олимнинг оиласида улғайган. Онамнинг отаси, бобомиз отамнинг устози бўлган. Шогирдларининг ичидан отамни ўзи куёвликка танлаган. Ораларидаги меҳр-муҳаббат шу қадар кучли бўлганки, акам туғилганида отам қайнотаси, яъни устозининг исмини берган. Исмоил деб атаган.

Онам ҳам бувимнинг олимга қандай хизмат қилганини кўриб, тарбия топгани боис отамнинг хизматида қийналмаган. Отамнинг ҳамма ишлари уйдан бошланган, шогирд тарбиялаш дейсизми, китоб чиқариш дейсизми… Онам ҳамма шароитни яратишга ҳаракат қиларди ва доимо отамнинг вақти билан ҳисоблашарди. Ҳар бир ишнинг вақти бўлгани боис катта-ю кичик шу тартибга бўйсунарди. Айниқса, сафарга отланса, онамиз алоҳида, қаттиқ тайёргарлик кўрарди. Хуллас, онамиз ҳазратимнинг ҳар бир керакли юмушини чин дилдан бажарарди.

Видолашув они

2015 йили 10 март…

Охирги беш йил ота ҳовлимизга яқин жойда яшадик. Ҳар куни эрталаб юмушга кетарканмиз, отамизнинг зиёратига чиқардик. Беш-ўн дақиқа суҳбатлашиб, катта маънавий қувват олиб, ишимизга отланардик. Ҳазратнинг қабулига бошқа суратда кириб, бошқа суратда чиқиб кетарди одам. Ҳар куни ҳузурига бир марта кирган бўлсам, ўша куни (эсимда, сешанба куни эди) икки марта кирдим. Бир кун олдин ишхонадаги ишларимизда кузатилаётган баъзи ҳолатлардан сал ранжиб қолгандим. Ҳазрат вазиятни анча мулоҳаза қилган шекилли, хафа бўлиб қолганим учун  кўнглимга қарашга ҳаракат қилган. Ўша куни иш ҳақида кўп гаплашдик, сайтлар иши ва китоб нашри авж палласида эди. Кейин яна руҳий тарбия, тасаввуф, устоз ва шогирд орасидаги муносабатлар ҳақида суҳбатлашдик. Ҳазрат билан охирги суҳбатимиз шу бўлган. Чиқиб кетар эканман, қайта-қайта ортимга қарагим келаверган. Эшик бошдан охир ойнаванд эди, ортга ўгирилсам, шундай гўзал табассум билан қараб турган экан. Кўзларимиз тўқнашди, аввалгидан-да чиройли қаради. Кетдим. Ишга шўнғидим, юмушлар билан овора бўлдим. Ва кечқурун мени ларзага солган хабарни эшитдим.

Отамнинг ўша гўзал сурати кўзим олдида. Ҳар дам ҳазратимни ана шу гўзал суратда эслайман. Оллоҳ раҳматига олсин!

Одинахон Муҳаммад Содиқ хотираларини

Гулжаҳон Намозова оққа кўчирди.

“Маънавий ҳаёт” журнали, 2023 йил 2-сон.

“Ҳазратимни шундай эслайман” хотиралари