Yelib keldi


Saqlash
16:07 / 02.07.2025 0 8

Tilimizda yeldi degan fe’l bor. Bu so‘z o‘zagining o‘zi ildizi haqida gapirib turibdi. Uning o‘zagi yel. Odatda, juda tez yugurib kelgan odamga nisbatan “yelib keldi” deymiz. Azaldan bizda katta tezlik shamolga mengzalgan va eng tez harakatlanuvchi narsa shamol deb qaralgan. Sulaymonning shamoli haqidagi rivoyatlar ham shundan dalolat beradi. “Yeldi” fe’li “yelday yelib” ma’nosidan kelib chiqqan.

 

Mahmud Koshg‘ariyda yel so‘zining birinchi ma’nosi – shamol, ikkinchi ma’nosi – jin, deb izohlanadi. Bobomiz “ӭr jӭlpindi” (“er yelpindi”) degan ibora “odamga shamol tegdi” degan ma’no bilan birga “odamga jin tegdi” degan ma’noni anglatishini ham aytib o‘tganlar.

 

Turkiy tillarga xos bo‘lgan bir xususiyat borki, bir xil shakldagi ba’zi so‘zlar ot va fe’l bo‘lib keladi. Masalan: to‘ng – muz, to‘ng – sovuq qotgan (to‘ngmoq), qari – keksa, qari – keksaymoq, yel – shamol, yel – yelmoq.

 

***

Shamolning jinga, jinning shamolga o‘xshatilishi elimiz orasida qadimdan bor. Shamolning ismini “Jinhaydar” deyishlari ham shunga aloqador. Yozda kun qattiq qizib, qilt etgan shamol yo‘q paytlari onalarimiz:

 

Jinhaydar, ho, Jinhaydar,

Shamolingni qo‘yib yubor,

Ota-onang o‘libdi,

Janozasiz qolibdi,

Jinhaydar, ho, Jinhaydar,

 

degan qo‘shiqni aytishardi. Men bolaligimdan saratonda turadigan quyunni jin, ajina deb o‘ylaganman. Aniqrog‘i, biz bolalarga quyunni jin deb singdirishgan. Shuning uchun bolalar quyundan qo‘rqar edik. Kattalar quyunda qolgan bolaning boshi aylanadigan, og‘riydigan bo‘lib qoladi, uni ajina chalib ketadi deb qattiq uqtirishgan. Bu tasavvur bizga shunchalik singdirilganki, hozir ham quyunni ko‘rsam, ajinani ko‘rganday bo‘laman.

 

Eshqobil SHUKUR

 

Boboso‘z izidan” kitobidan.

Izoh yo‘q

Izoh qoldirish

So‘nggi qo‘yilgan

Barchasi

Bilasizmi?

10:05 / 20.05.2025 0 532
Farzand nega tirnoqqa o‘xshatiladi?

Qatra

12:05 / 19.05.2025 0 498
Hammani yig‘latgan vasiyatnoma

Qatra

15:04 / 17.04.2025 0 442
Marhamat aya sog‘inchi



Ko‘p o‘qilgan

Barchasi

Qatra

01:12 / 08.12.2021 143 225589
Oppoq qog‘oz va qora dog‘

Hikmat

01:12 / 03.12.2021 88 108152
Eshikka osilgan taxtacha

Qomus

22:08 / 04.08.2023 4 55845
Milliy urf-odatlar

Qomus

17:09 / 18.09.2023 0 41246
Nutq. Nutq madaniyati. Nutq odobi

Qomus

17:04 / 17.04.2023 1 40553
Xarakter

Qomus

20:07 / 28.07.2023 5 31858
Mehmon. Mehmondorchilik odobi. Mehmondo‘stlik

Qomus

16:12 / 29.12.2021 4 30948
Kompetentlik

Qomus

17:05 / 03.05.2023 1 30582
Alpomish

//