Formalizm (lotincha formalis – forma, shakl) – borliqdagi narsa va hodisalarning shakli va tashqi koʻrinishini ularning mazmunidan ustun qoʻyadigan falsafiy yoʻnalish. Borliqdagi barcha narsa va hodisalar mazmun va shaklga ega boʻlib, ular bir-biri bilan dialektik bogʻliqdir. Bu bogʻliqlikda mazmun doimo birlamchi boʻlib, shakl esa narsa yoki hodisa mazmunining namoyon boʻlish usulidan iborat. Mazmun va shakl mutanosib boʻlganda, har qanday narsa va hodisa oʻz maʼno-mazmuniga ega boʻladi. Masalan, insonning mohiyatini belgilovchi muhim xususiyatlar uning fikrlash qobiliyati, maqsadga muvofiq mehnat qilish qobiliyati, mehnati jarayonida oʻzi va jamiyat uchun zarur boʻlgan turli xil neʼmatlar yaratishi va eng muhimi olijanob insoniy fazilatlaridan iboratdir. Barcha kishilarning insoniylik qiyofasida mujassamlashgan mazmuni yuqoridagi belgilarga qarab baholanadi. Bashang kiyingan, qaddi-qomati kelishgan har qanday odamni tashqi koʻrinishi, qiyofasi, yaʼni shakliga qarab olijanob inson deyish notoʻgʻri. Zero, har bir kishining insoniylik mazmuni tashqi koʻrinishida emas, balki ichki insoniylik fazilatlari bilan belgilanadi. Jamiyatda formalizm, yaʼni shaklbozlikni mutlaqlashtirish koʻpincha salbiy oqibatlarni keltirib chiqaradi. Jamiyatni boshqarishda formalizm byurokratizm, toʻrachilikda namoyon boʻladi. Sanʼat tarixida formalizm sanoat va voqelikni qarama-qarshi qoʻyish, badiiy shaklni gʻoyaviy mazmundan ajratish, sanʼat asarida shaklning alohidaligi va ustunligini taʼkidlashdan iboratdir. Albatta, bunday yondashuv va talqin koʻpincha hayotiy haqiqatga zid keladi. Masalan, ayrim jangari, inson maʼnaviyati va axloq-odobiga yot boʻlgan buzgʻunchi filmlar shaklan “jozibali” boʻlsa-da, mazmunan sayoz yoki inson va jamiyat rivojiga salbiy taʼsir koʻrsatishi mumkin boʻlgan vayronkor gʻoyaviy mazmunga egadir.