Tanazzul – tamaddun va umumijtimoiy taraqqiyotning ziddi, tabiiy-ijtimoiy oʻzgarishlarning beqarorlashuvi, inson va jamiyatning zaiflashib, muammolar ichida qolganini anglatuvchi tushuncha. Odatda, tanazzulning tabiiy-sivilizatsiyaviy, ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy, ijodiy, psixologik turlari ajratib oʻrganiladi. Bundan maʼlum boʻladiki, tanazzulning turli tomonlari, bosqichlari, uning muayyan xususiyatlari turli fan vakillari tomonidan oʻrganilib, ularning har biri oʻzining sohasiga oid alohida nazariyalarini ishlab chiqadi va mukammallashtirib boradi. Oʻz navbatida, bu fanlarning har biri tanazzulning u yoki bu sifatiy oʻzgarishlarini xarak terlaydi. Tanazzul ayniqsa, keyingi paytlarda jamiyatda yuz berayotgan oʻzgarishlar tahlikali tendensiyalar, halokatlar xavfi boʻlgan jarayonlarni ham oʻz ichiga olayotgani ravshan boʻlmoqda. Bu jarayonlarni toʻgʻri tushunib olish va ularga toʻgʻri yondashib, oqilona xulosalar chiqarish har bir insondan yangicha fikrlashni talab etadi. Masalan, odamzodning tabiat boyliklaridan talontarojlik bilan foydalanib kelishi oqibatida bugungi kunga kelib global ekologik inqiroz xavfi paydo boʻldi. Shuning uchun tabiat va jamiyatda yuz berayotgan hozirgi jarayonlarning tahlili rivojlanish kategoriyasini tubdan qayta koʻrib chiqishni taqozo qilmoqda. Bunga sabab tanazzul vaqtida turli xil oʻzgarishlarning ziddiyatli xarakterlari namoyon boʻlayotganligidir. Tanazzul mustaqillik davrida nashr etilgan ilmiy, ilmiy-ommabop maqolalarda paydo boʻlib, anʼanaviy muomaladagi “krizis” va uni bir-biri bilan qiyoslash asnosida ular oʻzaro mutlaq aynan emasligi, mazmunan farqlanishi koʻzga tashlanadi. Masalan, “maʼnaviy tanazzul” tushunchasisi aynan maʼnaviyat olamida roʻy beradigan yemirilish jarayonini ifoda etadi.

Siyosiy tanazzulda jamiyat siyosiy asoslari, iqtisodiy tanazzulda uning ishlab chiqarish kuchlari va munosabatlarida keskin vaziyat, oʻta xatarli jarayonlar vujudga kelganini anglatadi. Yakkahokimlik, totalitarizm, terrorizm, ekstremizm, separatizm kabilarni ham tanazzul bilan bogʻliq holda tahlil etish mumkin. Tanazzul yunoncha “inqiroz”, “yangilanish” maʼnosini anglatishini eʼtiborga olib, taraqqiyotning muayyan davrida ijtimoiy munosabatlarning eskirgani, zamon talabidan ortda qolgani, eng muhimi, uning zamirida yangilanish boshlanayotgani sifatida talqin etish, boshqacha aytganda, tanazzulni jamiyat hayotining turli sohalarida vujudga kelgan inqirozning eng keskin pallasi, yangilanishga ehtiyoj tugʻilgan holat sifatida ham tushunish mumkin. Shu maʼnoda, butun dunyoda roʻy berayotgan moliyaviy-iqtisodiy inqiroz bugungi kundagi tanazzulning namoyon boʻlish shakllaridan biridir, deyish mumkin.