Platon (miloddan avvalgi 427–347, Afina) – Yunonistonlik buyuk faylasuf Attika qiroli sulolasi vakili Kodra oilasida tugʻilgan. Onasi Periktiona ham oʻz davrining taniqli odamlari – mashhur qonunshunos Solon va hukmdor Kritiylar sulolasidan. Maʼlumotlarga koʻra, Kritiy Platonning Suqrotdan taʼlim olishiga sababchi boʻlgan. Ustozi Suqrotning fojiali oʻlimidan (399) soʻng Platon Afinani tark etadi. Avvalambor, u Misrning Geliopol shahrida matematika, jamiyatshunoslik, iqtisodiyot va boshqa fanlarda erishilgan yutuqlar bilan yaqindan tanishadi, soʻngra Janubiy Italiyaga va Sitsiliya oroliga boradi va ilmiy faoliyatini davom ettiradi. Uning falsafiy qarashlari “Timey”, “Katta Gippiy”, “Fedon”, “Bazm”, “Fileb”, “Fedr”, mantiqiy taʼlimoti – “Sofist”, “Teatet”, “Menon”, siyosiy qarashlari esa – “Siyosat”, “Qonunlar”, “Kritiy”, “Davlat” va boshqa asarlarida bayon etilgan. Platon falsafasida “Gʻoyalar dunyosi va soyalar dunyosi” asosiy oʻrinni egallaydi. Uning taʼlimotiga koʻra, “Gʻoyalar dunyosi” birlamchi, “soyalar dunyosi” esa, ikkilamchidir. Uningcha, gʻoya haqiqiy borliqni ifodalaydi, soyalar, yaʼni olamda mavjud narsa, hodisalar – oʻzgaruvchan boʻlgani bois haqiqiy boʻla olmaydi. Chunki haqiqiy taraqqiyot gʻoyalar dunyosiga xos. Haqiqiy oʻzgarish va taraqqiyotni hamma ham bilmaydi, chunki ularni bilish uchun inson katta aql, sof tafakkur egasi boʻlishi kerak, oʻzgaruvchan soyalar dunyosini bilish uchun esa insonga hissiyot va idrok yetarlidir. “oʻoyalar dunyosi” zamon va makonga bogʻliq boʻlmay, mangu, abadiy va oʻzgarmasdir, shuning uchun ham u haqiqiy dunyodir.

Platon taʼlimotida ijtimoiy falsafa, jamiyat va davlat masalalari muhim ahamiyatga ega. Uning siyosiy, pedagogik va axloqiy qarashlari ham “gʻoya” taʼlimoti bilan uzviy bogʻliq. Uningcha, davlat aristokratiya qoʻlida boʻlishi va xalqni itoat etishga majbur qilishi lozim. Platon oʻzining “ideal davlat” nazariyasida jamiyatni uch tabaqaga: davlat arboblari – faylasuflar; soqchilar (harbiylar); dehqonlar va hunarmandlarga boʻladi. Bunday davlatda donolik, jasorat, meʼyor va adolat kabi toʻrt tamoyil ustuvordir. Davlatni boshqaruvchi shaxslar, avvalambor, ana shunday sifatlarga ega boʻlishlari kerak. Uning axloqiy qarashlari ham ushbu prinsiplarni atroflicha isbotlashga qaratilgan. Platonning axloqiy qarashlariga koʻra, maʼnaviylikning manbai inson va jamiyatdan tashqarida turadi. Maʼnaviy sifatlar (ezguliklar) avvaldan individga azaldan berilgan, ezgulik tugʻmadir. Oliy fazilat oqillik – jonning oqil qismining namoyon boʻlishidir. Bu donishmand faylasuflarga xos fazilatdir. Mardlik (qahramonlik yoki ruhning kuchi) soqchi-harbiylar uchun tugʻma boʻlib, davlatni himoya qilishga qaratilgan. Platon taʼlimoticha, oqillik va mardlik ijobiy, faol fazilatlar. Jonning hirsiy qismining moʻtadillik bilan bogʻliqligi hunarmandlarga, dehqonlarga, yaʼni xalqqa xos boʻlib, ular davlatdagi ikki yuqori tabaqaga boʻysunishlari lozim. Fazilatlar pillapoyasining quyi qismida qullar turadi. Ular umuman axloqdan tashqarida turadilar va biron-bir fazilatga ega emas, chunki ularda jonning mavjudligi mavhumdir, deydi faylasuf.

Platonning fikricha, odillik shaxsiy fazilat boʻlmasdan, balki davlat fazilatidir. Ideal davlat majburiy idoradir. Barcha ijtimoiy hayot oliy tamoyilga, yaʼni davlat yerdagi hayotning oliy shakli sifatida tarbiyaviy ahamiyatga ega boʻlib, kishilarni yangi fazilatlarga, fazoviy hayotga tayyorlaydi. U oʻz vazifasini ado etgach, Xudoning yerdagi makoniga aylanadi. Faylasuf oʻzining soʻnggi asari “Qonunlar”da davlat toʻgʻrisida fikr yuritib, maʼnaviy tarbiyaga katta eʼtibor qaratadi va qonunchilikni axloqiy jihatdan mustahkamlash toʻgʻrisida gapiradi. Faylasuf bu asarida maʼnaviy sifatlarni (fazilatlarni) tugʻma deb taʼkidlaydi. Tarbiya faqat azaldan insonga berilgan fazilatlarni shakllantiradi, yuzaga chiqaradi, xolos. Bordiyu, tarbiya notoʻgʻri berilsa, u holda insondagi azaliy fazilatlar oʻzgarishi yoki yoʻq boʻlishi mumkin. Uningcha, axloqning asosini, maʼnaviylikning namunasini ilohiyat tashkil etadi. Platon fikricha, maʼnaviy tarbiyaning asosiy masalasi bu qonunlarga ixtiyoriy ravishda boʻysunishga erishishdir. Uning taʼlimoti oʻzining ahamiyatini yoʻqotmagan va bugungi kunda ham ijtimoiy-maʼnaviy, ilmiy-maʼrifiy hayotning turli sohalarida insoniyat tafakkurining mumtoz namunalari sifatida amal qilib kelmoqda.