Ota – 1) oila boshligʻi, alohida bir oilaga mansub farzandlarni dunyoga keltirgan shaxslardan biri; 2) oʻzbek xalqi madaniyatida oʻzaro munosabatlarda begona boʻlsa-da, oʻzidan bir necha oʻn yosh katta erkak shaxsga hurmat-ehtirom ramzi sifatida yoshlar tomonidan qoʻllanadigan atama; 3) inson maʼnaviyatining ilk shakllanish davrlarida katta taʼsir koʻrsatuvchi va avlod dunyoqarashining maʼlum yoʻnalish olishida muhim oʻrin tutuvchi alohida oila aʼzosi; 4) tarixda koʻplab insonlarga maʼnaviy taʼsir oʻtkazib, hurmatini qozongan shaxslar, ulugʻ insonlar, aziz-avliyolar, maʼnaviy pirlarga nisbatan qoʻllangan atama. (Masalan, hozirgi Zangi Ota, Oʻgʻlonjon Ota, Shayxontoxur Ota, Choʻpon Ota, Hakim Ota kabilar shular jumlasidandir). Ota oʻzbek oilasida asosiy hollarda boshqaruvchi, himoyachi, oʻz oilasi va farzandlari uchun barcha narsaga tayyor shaxs hisoblanadi. Odatda, maʼnaviy jihatdan yetuk otalar butun kuch-quvvatini farzandlarini komil inson qilib tarbiyalashga, oila turmushi, ijtimoiy, iqtisodiy-maishiy holatini farovonlashtirishga sarflaydi. Milliy maʼnaviyatimizda farzand otasiga qanday munosabatda boʻlsa, oʻziga ham farzandlaridan shunday munosabat qaytadi, degan aqida mavjud. Hadislarda “Kimki ota-onasini rozi qilsa, Alloh uning umrini ziyoda qiladi”, deya odamlarni bir-biriga yaxshilik qilishga buyuriladi. Ibratli maʼnaviy-axloqiy merosdan oʻz ijodida unumli foydalangan Alisher Navoiy “Hayrat-ul-abror”, “Saddi Iskandariy” va boshqa qator asarlari hamda maktublarida ota bilan oʻgʻil munosabatini falsafiy tahlil qiladi. Ulugʻ mutafakkir Sulton Badiuzzamon nomiga yoʻllagan maktubida: “Allohning rizosi – otaning rizosiga, Tangri taolo gʻazabi – ota gʻazabiga vobastadir, ota farzand uchun parvardigordir. Chunki Alloh yoʻqlikdan borliqqa farzandini keltirar ekan, sababchisi qilib otani tanladi”, deb yozadi. Otaning yoshi ulgʻayib, keksaygan sari bilim, aql doirasi, hayotiy dunyoqarashi kengayib boradi, hayot tajribasi ortadi. Maʼlumki, Sharq xalqlari hayoti oilaviy turmush tarziga asoslangan. Farzand bilan ota oʻrtasidagi munosabatlar turli vaziyatda turlicha kechadi. Oiladagi oʻzaro munosabatlarning barcha uchun maqbul boʻlishi otalarning vazmin, mulohazali, odilona qaroriga bogʻliq. Buyuk maʼrifatparvar Mahmudxoʻja Behbudiy “Padarkush” dramasida oʻz qadriyatini, oʻzligini unutgan farzand, hatto otasining qotiliga aylanishi ham mumkinligini taʼkidlagan.

Islom diniga binoan, farzand dunyoga kelgach, ota quyidagi burch va vazifalarni bajarishi lozim: 1) farzandini halol rizq bilan boqishi; 2) bolaga chiroyli va maʼnoli ism qoʻyishi; 3) imkoni boʻlsa, aqiqa qilishi (ziyofat berish); 4) oʻgʻil bola boʻlsa, sunnat qilishi; 5) hamma farzandlarini bir xilda koʻrishi; 6) farzandlarini yaxshi kishilar bilan doʻst boʻlishiga eʼtibor berishi; 7) bolani odobli qilib tarbiyalashi; 8) yaxshi va yomonni ajratishga oʻrgatishi; 9) kasb-hunar va bilim egallashga oʻrgatishi; 10) uylanish yoki turmushga chiqish yoshiga yetganida, farzandlarini oilali qilishi.

Xalqimizda azal-azaldan kattalarni hurmat qilish, eʼzozlash, ularning maslahatlariga amal qilish kabi fazilatlar mavjud. Yoshlar otalar oʻgiti, dono nasihatlari, ibratli hayotidan xulosa chiqaradi. Zero, “Qariyali uy maktabdir”, deb bejiz aytilmagan. Xalqda “Qariya qarindoshlar moytugʻidir”, deyiladi. Moytugʻ “tugʻ” soʻzidan olingan boʻlib, “bayroq oʻrnatiladigan joy”, yaʼni qarindosh-urugʻlar toʻplanadigan maskan, degan maʼnoni anglatadi. Darhaqiqat, har bir oʻzbek oilasida farzandlar koʻpincha ota-onalar yashaydigan uyda toʻplanadi, ularning duolarini olishga intiladi. Mamlakatimizda el-ulus orasidagi oqil, zukko, xushmuomala hamda tadbirkor, barchaning eʼtibori va ishonchini qozongan ota koʻpincha oʻz mahallasi tadbirlarini boshqaradi. Oqsoqol ota mahalla hayotining barcha jabhalariga faol aralashadi. Xususan, mahalla yoshlarining oilaviy va oʻzaro munosabatlari, doʻkonlar, oshxona, choyxona va bozorlarda savdo qoidalariga rioya etilishi, atrof-muhitning toza-ozodaligi, obodligi, fuqarolarga madaniy xizmat koʻrsatish ustidan jamoatchilik nazoratini tashkil etishda otalar keksalarning oʻrni katta. Oʻzbek mahallalarida oqsoqol ota uchun “begona” xonadon yoki “notanish” odam boʻlmaydi. Shuning uchun ham u istalgan xonadonga bemalol eshik qoqib kiraveradi, mahalladoshlar bilan sirdosh, hamfikr boʻla oladi. Oqsoqollar jamoatchilik orasida ota-bola, qaynona-kelin munosabatlarini, biror xonadondagi nosogʻlom muhitni, xullas, oilaning oddiy ikir-chikirlarigacha oʻrganib, oʻz munosabatini bildiradi, mavjud kelishmovchiliklarni bartaraf etishga urinadi. Qadimdan mahalla oqsoqolining haq-huquqlari shu tarzda shakllanib kelgan. Oilada otaning oʻrni va roli qay darajada boʻlsa, mahalla otasi – oqsoqolning ham mazkur maskandagi nufuzi, martabasi shunday yuqori turadi.