Oila axloqi – oila madaniyati va maʼnaviyatini ifoda etuvchi ibora. Oila axloqi milliy axloqiy qadriyatlarning muhim jihatlaridan biri. Xalqimiz juda qadim zamonlardanoq oilani muqaddas hisoblab kelgan. Oilaviy munosabatlarga asos boʻlgan odob-axloq meʼyorlari diniy meʼyorlardan avval shakllangan. Oila axloqi hozir mavjud boʻlgan axloq meʼyorlarining eng qadimiysi va eng muhimi. Oila axloqi faqat er va xotin oʻrtasidagi munosabatni ifodalab qolmay, balki farzandlarning yetuk inson sifatida shakllanishining dastlabki va asosiy mezonidir. Binobarin, maʼnaviy boy, axloqan pok va jismonan sogʻlom farzandlarni tarbiyalab voyaga yetkazish dastlab oilada amalga oshiriladi. Insonga bir umr hamroh boʻladigan insoniy fazilatlar – ezgulik, yaxshilik, yaratuvchanlik, fidoiylik, sadoqat, mardlik oiladan boshlanadi. Oʻzbekona oila oʻz anʼana va tarixiga binoan farzandlarini milliy farosat va nafosat sarchashmalaridan bahramand qilib tarbiyalab keladi. Masalan, Abdulla Qodiriyning “Oʻtkan kunlar” romanidagi asosiy qaxramonlarning xatti-harakatlari, gap-soʻzlari, muomala madaniyatidagi nazokat, mehr-oqibatlilik, mehmondoʻstlik, iymon lilik, eʼtiqodlilik, mehnatsevarlik kabi insoniy fazilatlar oʻzbekona milliy oilada shakllanadi. Oila yoshlarni axloq-odobli, rostgoʻy, mehnatsevar, halol boʻlib voyaga yetishi uchun zamin tayyorlaydi.

Oila tarbiyasi farzandning kelajakda kim boʻlib yetishishida muhim oʻrin tutadi. Maʼlumki, oʻzbek xalqi azaldan oʻzining bolajonligi, oilaparvarligi bilan ajralib turadi. Albatta, farzandga mehr qoʻyish, ularning qornini toʻq, ustini but qilish oʻz yoʻli bilan, lekin bolalarimizni yoshlik chogʻidan boshlab milliy tarbiya, axloq-odob, yuksak maʼnaviyat asosida voyaga yetkazish biz uchun doimo dolzarb ahamiyat kasb etib kelgan. Bu masalaga eʼtibor bermaslik nafaqat ayrim ota-onalar, balki butun jamiyat uchun juda qimmatga tushishini ham koʻpgina hayotiy misollarda koʻrish mumkin. Oʻz-oʻzidan ravshanki, yuqorida zikr etilganidek, bola tarbiyasida sogʻlom nasl masalasi ham muhim rol oʻynashini inkor etib boʻlmaydi. Aqli raso har qaysi inson yaxshi anglaydiki, bu yorugʻ dunyoda hayot bor ekan, oila bor. Oila bor ekan, farzand deb atalmish bebaho neʼmat bor. Farzand bor ekan, odamzod hamisha ezgu orzu va intilishlar bilan yashaydi... Bugungi kunda bizning qilayotgan barcha ishlarimiz farzandlarimizning baxtu saodati, ularning yorugʻ kelajagi uchun amalga oshirilmoqda. Lekin baxtu saodat faqat boylik, molu mulk bilan belgilanmaydi. Odobli, bilimdon va aqlli, mehnatsevar, iymon-eʼtiqodli farzand nafaqat ota-onaning, balki butun jamiyatning eng katta boyligidir. Demak, bola oilada jamiyatning, millatning qiyofasini koʻradi, shu muhitda uning tabiati, dunyoqarashi va milliy axloqiy qiyofasi shakllanadi hamda kamol topadi. Bola uchun oiladagi sogʻlom ijtimoiy-ruhiy muhit umuminsoniy va milliy axloqiy qadriyatlar manbaidir.

Oila axloqi har bir oila aʼzosining maʼnaviy qiyofasi orqali bir-birini tushunishidir. Oila axloqi oilaning shonu sharafi, gʻururi, burch va vazifalarini koʻrsatib beruvchi mezondir. Oilada pokiza nasl-nasab tuygʻusi va u bilan faxrlanish – pirovard oqibatida vatanparvarlik, xalqparvarlik iftixorini yuzaga keltiradi. “Nasl” va “nasiba” degan soʻzlar oʻrtasida qandaydir ilohiy bogʻliqlik bordek tuyuladi. Albatta, har bir bandaga rizq-nasibani Alloh taolo beradi. Lekin bu hayotda nasibasi butun va toʻla boʻlishi uchun insonning oʻzi ham chin dildan intilishi, zurriyodini sogʻlom muhitda tarbiyalashi katta ahamiyatga ega ekanini unutmaslik zarur. Sharqona qadriyatlar, axloqqa asoslangan oʻzbek oilalarida oʻz shaxsiy farovonligidan koʻra oila shaʼnining baland tutilishi, qarindosh-urugʻ va yaqin odamlarga, qoʻni-qoʻshnilarga gʻamxoʻrlik qilishni birinchi oʻringa qoʻyilishi – oliy darajadagi qadriyat boʻlib, oilani tashqi muhit bilan bogʻlashga va mustahkamligini taʼminlashga xizmat qiladi. Oila axloqi va maʼnaviyati qanchalik boy va teran boʻlsa, jamiyat ham shu qadar boy boʻladi, oila maʼyatida jamiyat maʼnaviy olami tajalliy topadi. Muayyan xalqning millat sifatidagi oʻziga xosligi ham uning maʼnaviyatida jilolanib turadi. Oila axloqi milliylikning barcha alomatlarini ifodalovchi koʻzgu, turmushning milliy asosi, Yangi Oʻzbekistonni qurish garovidir.

Oilaviy tarbiya – bola rivojlanishi uchun eng qulay shart-sharoitlarni yaratishga yoʻnaltirilgan, uni ijtimoiy hayotga tayyorlashga, har tomonlama kamol topgan shaxsni shakllantirishga qaratilgan oila faoliyati. Oilaviy tarbiya bolaning tugʻilgan kunidanoq boshlanadi, uning toʻliq mustaqil shaxs sifatida voyaga yetgunga qadar oʻzgalar nazoratida davom etadi. Oilaviy tarbiyada muvaffaqiyatga erishish koʻp jihatdan oilada ham ota, ham onaning boʻlishi, ularning tarbiya bobida oʻzaro birdamligi va tengligi, bahamjihatlik bilan harakat qilishiga bogʻliq. Oilaviy tarbiya his-tuygʻular asosiga quriladi, chunki tarbiyachilar bolaning eng yaqin kishilaridir. Oilaviy tarbiya asosiy yoʻnalishlaridan biri – bolani xushxulq boʻlishga oʻrgatish. Oilaviy tarbiyani majburlash asosiga qurib boʻlmaydi, muhimi, bola undan soʻralayotganini oʻz xohishi bilan bajarishi lozim. Haqiqiy tarbiyachi bolani “tizginlamaydi”, balki erkin qoʻyadi; kamsitmaydi, aksincha, ragʻbatlantiradi; uni “yasamaydi”, balki shakllantiradi; amr etmaydi, balki oʻrgatadi; talab qilmaydi, balki soʻraydi. Oilaviy tarbiya jarayonida bolani shaxs sifatida shakllantirish asosan ikki yoʻl bilan amalga oshiriladi: oila turmush tarzining taʼsiri ostida va ota-onalarning maxsus tarbiyaviy taʼsir oʻtkazishi natijasida. Oilaviy tarbiyada ota-onalarning obroʻyi katta ahamiyatga ega. Bunga erishish uchun ular, avvalo, oʻzlari tarbiyalangan boʻlishi, komillik sari intilishi, oʻzgalarga mehribonlik koʻrsatishlari talab etiladi. Bolalarda taqlid qilishga ragʻbatni uygʻotuvchi katta yoshdagi oila aʼzolarining namunasi oilaviy tarbiyadagi eng taʼsirchan omillardan biridir. Oilaviy tarbiyadan koʻzlangan maqsad – bolaning odam va olam haqidagi bilimlarini kengaytirish, shuningdek, unda oʻziga xos feʼl-atvorni shakllantirish, irodasini chiniqtirish, qobiliyatini yuzaga chiqarish va rivojlantirish, maʼnaviy komillikka erishtirishdan iborat. Oilaviy tarbiyaning tugal maqsadi komil insonni voyaga yetkazishdan iborat. Bu esa jismoniy, axloqiy-maʼnaviy, mehnat va estetik tarbiyaning oʻzaro uygʻun tarzda amalga oshirilishini taqozo etadi.