Ozodlik – insoniyatning azaldan erkin, hur va mustaqil yashash orzu-umidlari, armon va iztiroblarini oʻzida mujassam etadigan tushuncha. Darhaqiqat, inson tabiatning gultoji sifatida hamisha ozodlik va hurriyatga intilib yashaydi. U doimo oʻzini erkin his qilishga, tahlikasiz turmush kechirishga ehtiyoj sezadi. Shuning uchun ham insoniyat tarixining turli davrlarida jahonning barcha mintaqalarida ozodlik uchun kurashning shaklan turlicha, mohiyatan oʻxshash boʻlgan hurriyatga intilish hodisalari mavjud boʻlgan. Mustaqillik tenglik sari qoʻyilgan birinchi qadamdir. Chunki, tenglik boʻlmagan joyda kimdir kimgadir tobe boʻladi. Mutelik bor joyda hukmronlik, oʻzgalar hisobiga yashash kabi illatlar paydo boʻladi. Natijada biz soʻnggi bir yarim asr mobaynida boshimizdan oʻtkazgan mustamlakachilik dunyoga keladi. Jamiyat hayotida shunday hodisalar yuz berishi mumkinki, ular asta-sekinlik bilan kundalik turmush mavjlaridan qudratli toʻlqinlarga, mayin shabadalardan boʻronlaru shiddatli dovullarga aylanadi. Bir yuz oʻttiz yillik mustamlakachilik davrida oʻzligini yoʻqotib, oʻtmishini unuta boshlagan xalqimiz ruhiyatida bora-bora kuchli poʻrtana roʻy berdi. Maʼnaviyatning beqiyos moʻjizasi shundaki, u makon etgan har qanday yurak faqat ezgulikka intilib yashaydi. Mustaqillikning maʼnaviy qadriyati, tarixiy qiymati aynan shu mezon bilan oʻlchansa, uning qadri yanada oshadi. Uning xalqimiz hayotida tutgan oʻrni yana ham qimmatliroq boʻladi. Zotan, istiqlol davrida odamlar tushunchasi, tafakkuri tubdan oʻzgardi. “Yurt”, “Vatan”, “Millat”, “Mustaqillik” tushunchalari tobora ulkan mazmun kasb etdi.

XX asr intihosida dunyoning qariyb uchdan bir qismida misli koʻrilmagan hodisalar sodir boʻldi. Sotsializm deb atalgan totalitar tuzum, kommunistik mafkura tanazzulga uchradi. Jahonga, Yer yuziga hokimi mutlaqlikni daʼvo etgan sobiq ittifoq jamiyat sifatida ham, davlat sifatida ham quladi. Uning tarkibiga kirgan ittifoqdosh respublikalar tom maʼnodagi ozodlik maqomiga erishdi. Ozodlik gʻoyasining qudrati shundaki, u odamlarning oʻzaro munosabatlari, mamlakatlar va davlatlararo munosabatlarni meʼyor-mezonga soladi, turli kamsitishlar yoki ortiqcha taʼzim-tavozega chek qoʻyadi. Ozodlik oʻzaro hurmat, bir-birini tan olish, bir-birini qadrlash asosida mamlakat fuqarolarining oʻzaro munosabatida ham, jahon davlatlari oʻrtasidagi aloqalarda ham ana shu umuminsoniy qadriyatlarga tayanish, umumiy mezonlar asosida yashash demakdir. Ozodlik – jamiyatdan ajralmagan holda dunyo muammolari va oʻz taqdiri bilan bogʻliq boʻlgan istiqbol haqida oʻylash. Ozodlik – erkin dunyoqarash, erkin tafakkurga suyanib yashash salohiyati. Ozod yashashga, mustaqil fikrlashga, oʻz taqdirini belgilashga, oʻz hayotini oʻzi izga solishga qodir odam ziddiyatlarni osonlik bilan yengadi, bu dunyoning shiddatli muammolar boʻhroni qarshisida dovdirab qolmaydi. Ana shu oddiy hayotiy haqiqatni davlat mustaqilligiga ham qiyoslash mumkin. Ozodlik mustamlakachilikning har qanday shaklini, u taqozo etadigan toʻsiq va zoʻravonliklarni inkor etadi.

Ayni paytda ozodlik jahon taraqqiyotining ilgʻor tajribalari asosida oʻz ravnaqining oʻziga xos tamoyillarini ishlab chiqish bilan birga, yagona zamin, yagona makon taqdirini belgilashda oʻzaro hamkorlikning yangi, sifat jihatidan yuqori boʻlgan, umuminsoniy manfaatlarga mos keladigan andozasi asosida yashash demakdir. Ozodlik gʻoyasi – mazlumlarni oʻz erki uchun kurashga chorlaydigan, qullik va qaramlikning har qanday koʻrinishini inkor etadigan umuminsoniy gʻoya. Bu gʻoya insoniyat tarixining azaliy yoʻldoshi, oʻtmishdan hozirga qadar oʻz ahamiyatini saqlab kelayotgan ezgu qadriyatni ifodalaydi. Uning mazmun-mohiyatini bir necha yoʻnalishda talqin va tahlil qilish mumkin. U ijtimoiy maʼnoda – jamiyat hayotining qandayligi va qay tarzda tashkil etilganini, siyosiy maʼnoda – mustaqil va emin-erkin yashashni, iqtisodiy maʼnoda – mulk va moddiy boyliklarga barchaning teng ega boʻlish imkoniyatini, maʼnaviy maʼnoda – inson va jamiyatning turli tazyiqlardan xolisligi, fikr, eʼtiqod va soʻz erkinligini anglatadi. Ozodlik gʻoyasi insoniyat tarixida oʻchmas nom qoldirgan koʻpgina allomalar, mutafakkirlar hayoti va ijodining mazmunini tashkil etadi. Alisher Navoiyning quyidagi ruboiysi bu gʻoyaning asl mohiyatini aks ettiradi: “Gʻurbatda gʻarib shodumon boʻlmas emish, El anga shafiqu mehribon boʻlmas emish. // Oltin qafas ichra gar qizil gul bitsa, Bulbulgʻa tikandek oshiyon boʻlmas emish”. Ozodlik gʻoyasini umuminsoniy, milliy va shaxsiy nuqtai nazarlardan ham talqin qilish mumkin. Umuminsoniy jihatdan, bu gʻoya butun Yer yuzida taraqqiyot va erkinlik uchun kurashayotgan kishilarning muzaffar bayrogʻi, demokratik jamiyat va davlatlar hayotining ustuvor tamoyillaridan birini ifodalaydi. Milliy jihatdan, u har bir millat va xalqning oʻz mustaqil taraqqiyot yoʻli, oʻz taqdirini oʻzi belgilay olishi, milliy davlatchiligiga ega boʻlishini anglatadi. Shaxsiy darajada ozodlik – inson haq-huquqlarining roʻyobga chiqishi, uning ijtimoiy-maʼnaviy jihatdan erkinligini bildiradi. Bu gʻoya milliy istiqlol mafkurasining asosiy tushunchalaridan biri “Ozod va obod Vatan” iborasida oʻz ifodasini topgan.