Mustamlakachilik – kuchli davlatlar tomonidan zoʻrlik bilan egallangan mamlakat yoki hududni siyosiy va iqtisodiy mustaqillikdan mahrum etib, oʻziga boʻysundirish, qaram qilish gʻoyasi asosidagi oʻzga xalq yoki mamlakatlarni bosib olish, talash siyosati. Tarixdan mustamlakachilik imperiyalarning shakllanishi va oʻzga davlatlarni bosib olishi bilan bogʻliq ekani maʼlum. XX-asr boshiga kelib, deyarli butun dunyo yirik mustamlakachi davlatlar (Buyuk Britaniya, Fransiya, Germaniya, Italiya, Ispaniya, Niderlandiya, Portugaliya, AQSH, Yaponiya, Rossiya) tomonidan bosib olingan edi. Mustamlaka mamlakatlar bilan bir qatorda, iqtisodiy va siyosiy jihatdan zaif va qaram boʻlgan yarim mustamlakalar ham mavjud edi. Hukmron kuchlar va ularning monopolistik birlashmalari mustamlaka va qaram mamlakatlardan xom ashyo manbai, daromad olish bozori, sarmoya qoʻyish sohasi, shuningdek, harbiy harakatlar hamda yangi joylarni egallab olish uchun tayanch maydoni sifatida foydalanib keldi. Mustamlaka va qaram oʻlkalarning xalqlarini ekspluatatsiya qilish va ezish hisobiga mustamlakachilar katta daromadga ega boʻldi. Qaram oʻlkalar esa agrar xom ashyo yetishtiriladigan bir tomonlama ishlab chiqarishga asoslangan qoloq iqtisodiyot bilan qolaverdi. Mustamlakachi davlatlarning dunyoni qaytadan boʻlib olishga boʻlgan intilishi 1914–1918-yillardagi Birinchi jahon urushiga olib keldi. Urush ogʻriqlaridan aziyat chekayotgan xalqlarning milliy-ozodlik harakatlari kuchayib bordi. Ikkinchi jahon urushi (1939–1945) dan soʻng esa, jahon mustamlakachilik tizimining tez yemirilishi va qulashi boshlandi. Masalan, “Afrika yili” deb nom olgan 1961-yilda Afrikaning 21 ta davlati mustaqillikka erishdi. Oʻtgan davrda mustamlakachilarning qattiq qarshiligiga qaramay, koʻplab mustamlaka va qaram davlatlar ozodlikni qoʻlga kiritib, oʻzlarining siyosiy hamda iqtisodiy mustaqilligini mustahkamlab bormoqda. Mustamlakachilik barham topgan hozirgi sharoitda, reaksion mustamlakachi kuchlar hali ham turli usullar va shakllarda oʻzlarining iqtisodiy va siyosiy mavqelarini saqlab qolishga intilmoqda.

Oʻzbek xalqi ham oʻz boshidan mustamlakachilikning ayanchli davrini oʻtkazdi. Avval Rossiya imperiyasi, soʻng sobiq sovet imperiyasining mustamlakachilik siyosati mamlakatimiz taraqqiyoti uchun toʻsiq boʻlib keldi. Oʻzbekiston davlat mustaqilligiga erishgan boʻlsada, qoʻlga kiritilgan istiqlolni har tomonlama mustahkamlash bugungi kunning asosiy vazifasi boʻlib qolmoqda. Zero, oʻz taʼsir doirasini saqlab qolmoqchi yoki qaram qilishni orzu qilayotgan mustamlakachi kayfiyatdagi siyosiy kuchlar vatanimiz boyliklariga, xalqimiz ozodligiga koʻz olaytirishni qoʻymayaptilar. Oʻz manfaatlariga erishish yoʻlida har qanday usul va nayranglardan foydalanuvchi, mustamlakachilik gʻoyalari bilan qurollangan kuchlarning asl qiyofasini ochib tashlash, ularga qarshi mafkuraviy immunitetni shakllantirishda milliy gʻoyaning imkoniyatlaridan toʻla foydalanish davr talabidir.