Bruno, Jordano (1548–1600) – italiyalik buyuk faylasuf va tabiatshunos. U 1566–75 yillarda monastir huzuridagi maktabda ta’lim olgan. Diniy unvon va faylasuf ilmiy darajasiga ega bo‘lgan. O‘zining dindorlik faoliyatidan qoniqish hosil qilmagan Bruno din va cherkovga qarshi chiqishlar qilgan. Oqibatda katolik cherkovi tomonidan ta’qib ostiga olingan. Jordano Bruno 1575 yilda monaxlikdan voz kechib, Rimga qaytadi, so‘ngra Shvesiya, Fransiya, Angliya va Germaniyada yashaydi. Universitetlarda astronomiya va falsafadan ma’ruzalar o‘qiydi. O‘rta asr sxolastik falsafasiga, katolik cherkoviga qarshi asarlar yozadi. 1582 yilda “Gʻoyalarning soyasi haqida” deb nomlangan birinchi falsafiy asarini yaratdi. 1584 yilda “Kukun ustidagi bazm”, “Ibtido va birlamchi sabab haqida”, “Koinot va olam, cheklanmaganlik haqida”, 1585 yilda “Pechasning siri, Kilen eshagining ilovasi bilan”, 1591 yilda “Juda oz va uch qirrali o‘lchov haqida”, “Son-sanoqsizlik va o‘lchovsizlik haqida” kabi asarlari nashr etiladi. Mutafakkir 1592 yilda Italiyaga qaytadi. O‘sha yili hukmron din qoidalariga xilof ishlar qilgani uchun Venetsiya inkivizitsiyasining ko‘rsatmasiga muvofiq qamoqqa olinadi. Yetti yildan ortiqroq umrini inkivizitsiya qamoqxonalarida o‘tkazadi. Undan falsafiy, ilmiy-tabiiy g‘oyalaridan voz kechishni talab qiladilar.

Bruno o‘z falsafiy e’tiqodida sobit qoladi. Bundan g‘azablangan katolik cherkovi Brunoni tiriklayin gulxanga tashlaydi. Bruno din odamlar ongiga singdirilgan va asrlar mobaynida xalq ma’naviyatining asosi bo‘lib kelayotgan diniy an’analar va ma’naviy qarashlarga o‘z asarlari bilan katta ta’sir ko‘rsatgani sababli kishilar tafakkurida katoliklar o‘rnatgan diniy, siyosiy, madaniy, huquqiy va iqtisodiy tartiblarga nisbatan norozilik yuzaga kela boshlagan edi. Mantiqan olib qaraganda, jamiyatda diniy ma’naviyat hamda qonunlarning dunyoviy ma’naviyat va qonunlar bilan almashinishi orqali yuzaga kelgan Yevropa Renessansi davri Bruno kabi olimlarning asarlari va ularning xalq orasida keng tarqalishi bilan bog‘lanadi. Brunoning fikriga ko‘ra, falsafaning asosiy vazifasi tabiat ustida turgan Xudoni yoki narigi dunyoning sirlarini emas, balki tabiatning o‘zini o‘rganishdan iborat bo‘lmog‘i zarur.

Bruno falsafasidagi eng asosiy g‘oya – ilohiylik va tabiiylik, moddiylik va ideallik, tana va ruhiyat, aqliylik va hissiylik, koinot va yerdagi hayotning dialektik aloqadorligi muammolarini aniqlab berishdan iborat. Naturfalsafa va kosmologiya sohasida Bruno bir qator g‘oyalarni ilgari surdiki, ular to‘laligicha o‘rta asr ilohiyoti va sxolastikasi tamoyillariga zid edi. Xuddi shu g‘oyalar uni bid’atchilikda ayblash uchun inkvizitsiyaga asosli dastak bo‘ldi. Bruno koinot va tabiat cheksiz-chegarasiz, uning na boshi, na oxiri bor, degan fikrni ilmiy jamoatchilik hukmiga havola qildi. Mutafakkir koinotda mavjud bo‘lgan turli sayyoralar o‘rtasida o‘zaro aloqadorlik va ta’sir borligini isbotlashga urindi. Bruno Renessans davri an’analarini davom ettirib, bilish jarayonida har qanday obro‘-e’tiborga sajda qilishga, uni mutlaqlashtirishga qarshi chiqdi. Bruno faylasuflarning turli bahs-munozaralariga sabab bo‘lgan haqiqatni aniqlash jarayoni sekinlik bilan amalga oshishi to‘g‘risidagi fikrni ilgari surdi. Ushbu jarayonda insonning his-tuyg‘ulari, idroki, fahm-farosati, fikr-mulohazalari ishtirok etadi. Brunoning ta’kidlashicha, bilish jarayonida hissiy bosqichning ahamiyati uncha katta emas, chunki his-tuyg‘u insonga aqlni qo‘zg‘atish, unga ichki turtki berish uchun kerak. Aqlni qo‘zg‘atish, hissiyot qanday takomillashgan bo‘lishidan qat’i nazar, ayrim noaniqliklardan xoli emas. Bruno ta’limoti yangi dunyoqarash sari bosilgan ulkan qadam edi.