Bayram(lar) – biror-bir muhim hodisa, voqea, sanani koʻpchilik boʻlib, koʻtarinki ruhda, xursandchilik bilan nishonlash. Bayram hayotning uzviy va muhim tarkibiy qismidir. Bayram shaxs, oila, jamiyat, millat, davlat, xalqaro hayotdagi eng muhim hodisa, voqea, sanalarni qayd etadi, ularni nishonlashga imkoniyat yaratadi. U kishilarning hayoti, faoliyatida erishgan yutuqlarini ifodalaydigan hodisadir.

Oʻzbek xalqida yirik ishlarning boshlanishi va yakunlanishi odatda bayramga aylanib ketadi. Yangi mavsumning boshlanishi va ilk urugʻ qadash jarayoni ham dehqonlar hayotida muhim voqea boʻlganligi bois bayramona kayfiyatda oʻtadi. Bayram insoniyatning bosib oʻtgan yoʻlini teran anglashga, gʻalabalardan faxrlanishga, ertangi kun uchun rejalar tuzishga, kelajakka umid bogʻlashga yordam beradi. Shu boisdan ham, bayram arafasida kishilar bir-birlarini tabriklashadi, yaxshi istaklar bildirishadi. Bayramlar vaqtning monotonligini (bir xilligini) buzib, unga muayyan “shodlik surʼati” baxsh etadi. Shu sababli, qadimdan bayramlar vaqtning oʻziga xos oʻlchovi hisoblangan. Hozir ham bayram kunida, masalan, “Yangi yil” nishonlanayotganda muayyan vaqt, yana bir yil oʻtganligini hamma sezadi, biladi. Bayramlar vaqtning qadriga yetishga, uni eʼzozlashga daʼvat qiladi, har bir xalqning oʻziga xos qadriyatlarini aks ettiradigan “koʻzgu” sanaladi. Chunonchi, kishilar bayram chogʻida chiroyli kiyimlar kiyishadi, lazzatli taomlar tayyorlashadi, oʻz qobiliyatlarini namoyish etishadi. Oʻsha kuni hamma koʻtarinki kayfiyatda boʻladi. Bayramlar erkinlik kuni hisoblanadi. Ayniqsa, umumxalq bayrami kunida hamma dam oladi, tashvishlari, dardu alamlarini unutadi, oʻzini shod-xursand koʻrsatishga harakat qiladi. Bayram kunida kishilar oʻrtasida boshqa kunlarga qaraganda muayyan darajada yaqinlik, hamkorlik vujudga keladi. Qadimda bu kunda hamma bir qozondan ovqat yegan, bir xil tomosha koʻrgan, bitta joydagi sayilgohda sayr qilishgan.

Bayram kuni azal-azaldan tinchlik kuni hisoblangan. Oʻsha kuni urushlar, nizo, mojarolar toʻxtatilgan, kishilar oʻrtasidagi adovat, gina-kudurat unutilgan, oʻzaro arazlashganlar yarashgan, jamiyatda oʻzaro hamjihatlik yuzaga kelgan. Bayramda vujudga keladigan koʻtarinki kayfiyat kishilarni ertangi kunga umid bogʻlashga, kelajakka ishonch bilan qarashga undaydi. Bayram ijtimoiy-madaniy hayot koʻzgusi sifatida har bir xalqning ijtimoiy-iqtisodiy yutuqlarini ham keng namoyish qiladi. Bayram jamiyat hayotining tarkibiy qismi sifatida oldindan belgilangan, muayyan kunda nishonlanadi. Baʼzi bayram kunlari dam olish kuni, deb eʼlon qilinadi. Shuningdek, muayyan kasb kunlari ham aynan dam olish – yakshanba kunlarida oʻtkazilishi belgilab qoʻyilgan. Ayrim mehnat bayramlarida dam olish kuni deb belgilanganmasligi ham mumkin (masalan, “Hashar”, “Chigit qadash”, “Birinchi hosil karvoni” kabi tadbirlar). Bayram xalqning eng yaxshi anʼanalari, odatlari, ahloqiy qoidalarini mujassamlashtirgan holda yoshlar tarbiyasida muhim oʻrin tutadi. Bayramning maʼno-mohiyati ularning mazmuni va gʻoyasiga bogʻliq. Mazmun va gʻoya har bir bayramning negizini tashkil etadi. Tarixiy jarayonda bayram gʻoyasi xalqning oʻyi, dardi, orzu-umidlarini ifoda etib, oʻzgarib, rivojlanib kelgan. Mustabid tuzum sharoitida milliy qadriyat va anʼanalarga asoslangan bayramga sotsialistik gʻoyalarni singdirishga harakat qilingan. Zoʻravonlik bilan singdirilgan gʻoyalar bayram mohiyati, shakliga putur yetkazgan, ayrimlarining unutilishi yoki yoʻqolib ketishiga sabab boʻlgan. Mustaqillik davrida xalqning tabiiy ehtiyojini qondiradigan bayram (Navroʻz, Hosil bayrami) yangicha mazmun, yangicha gʻoya bilan boyigan holda qayta tiklandi. Anʼanalar, marosimlar, teatrlashtirilgan konsert va tomoshalar, karnavallar, namoyishlar, xalq oʻyinlari bayramning asosiy tarkibiy qismi sanaladi.

Oʻzbek xalqining anʼanaviy bayrami gʻoyat rang-barangdir. Ularni shartli ravishda tabiat va mehnat faoliyati bilan bogʻliq mavsumiy bayram; kishining shaxsiy hayoti hamda oilasi bilan bogʻliq marosim va tantanalar; maʼnaviyat bilan bogʻliq bayram; siyosiy sanalar yoki diniy bayramga ajratish mumkin. Ular 1-yanvar – Yangi yil, 8-mart – Xalqaro xotin-qizlar kuni, 21-mart – Navroʻz, 9-may – Xotira va qadrlash kuni, 1-sentyabr – Mustaqillik kuni, 1-oktyabr – Oʻqituvchilar va murabbiylar kuni, 8-dekabr – Konstitutsiya kuni, Roʻza hayiti (Iyd al-fitr) va Qurbon hayiti (Iyd Al-adxa) dir. Bayram xalq maʼnaviyatining tarkibiy qismi boʻlgan, inson va jamoalarning hayotida muhim sanalgan, keng nishonlanadigan tantanali kunlarni ifodalaydi. U maʼnaviy koʻtarinkilik va birdamlik bilan birga, shaxsiy, milliy va umuminsoniy qadriyatlar uygʻunligining ifodasi hamdir. Oʻzbekistonda nishonlanadigan bayramda milliy istiqlol gʻoyasining asosiy tushuncha va tamoyillari aks etgan. Mustaqillik kuni va Konstitutsiya kuni vatanparvarlik, yurtga sadoqat tuygʻularini, Vatan himoyachilari kuni (14-yanvar) mardlik va fidoiylik fazilatlarini tarbiyalashga, Oʻqituvchi va murabbiylar kuni, Xotira va qadrlash kuni avlodlar oʻrtasidagi bogʻliqlik, oʻzaro hurmat, mehr-muhabbat, insoniy ehtirom va qadr-qimmatni mustahkamlashga xizmat qiladi.

Mustaqillikning dastlabki yillaridanoq mamlakatimizda Roʻza va Qurbon hayitlari umumilliy bayram sifatida keng nishonlab kelinmoqda. Bu bayram kishilarda iymon-eʼtiqod, shukronalik fazilatlarini kamol toptiradi, kelajakka ishonch tuygʻularini mustahkamlaydi. Navroʻz bayrami har yili yurtimizda alohida tantana bilan nishonlanib, yurtdoshlarimiz qalbiga yasharish, yaratuvchanlik, koʻtarinkilik ruhini olib kiradi. Oʻzbekistonda xalqaro bayram – Yangi yil, Xalqaro xotin-qizlar kuni va Xalqaro bolalarni himoya qilish kunining (1-iyun) nishonlanishi xalqimizning umuminsoniy qadriyatlarga sadoqati ramzidir.