Antropogenez (yunoncha antropos va genezis – inson, kelib chiqish) – insonning kelib chiqish va jismoniy hamda maʼnaviy rivojlanish jarayoni. Bu jarayon toʻgʻrisida turlicha fikrlar, dunyoviy va diniy qarashlar mavjud. Dunyoviy qarash tarafdorlari (Darvin, Geksli va Gegel) inson oliy darajada taraqqiy etgan, odamsimon maymunlardan kelib chiqqan, degan qarashni ilgari suradi. Zamonaviy fan antropogenezning ijtimoiy mehnat nazariyasini tasdiqlamoqda.

Ongli va maʼnaviyatli insonning paydo boʻlish va rivojlanishi jarayoni bir qancha bosqichlarga boʻlinadi. Birinchi bosqich avstralopiteklarning (insonning eng yaqin ajdodlari) Yer yuzida yashashi, tabiiy jismlarni qurollar sifatida ishlatishi, soʻngra bu qurollarni yasay boshlashi bilan izohlanadi. Bu hol ikki oyoqli antropoidlarning, maʼnaviyatli insonning hayvonot olamidan ajralib chiqishiga shart-sharoit tugʻdirgan. Ikkinchi bosqich, antropogenezning boshlangʻich pogʻonasidagi vakillaridan – eng qadimgi kishilar – pitekantroplar va sinantroplardan iborat ibtidoiy odamlar shakllanishi bilan bogʻliq. Bu davrdagi eng qadimgi odamlar maʼnaviyatli boʻlib, muntazam suratda xilma-xil shakllardagi qoʻpol tosh qurollar yasagan, birgalashib hayvonlarni ovlagan, olovdan foydalangan. Ularning avlodlari boʻlmish poleantroplar yoki neandertallar esa ancha murakkab qurollarni yasab, dastlabki sunʼiy inshootlarni (shamol toʻsiqlarni) yaratgan, olovni hosil qilish yoʻlini bilgan. Yuzaga kelgan ijtimoiy ishlab chiqarish odamda ong va nutqning paydo boʻlishiga sabab boʻlgan, inson gavdasini shakllantirgan. Insonning qaror topishi yuz ming yillar davom etgan (Janubiy-Sharqiy, Janubiy, Oldingi Osiyo va Afrika). Uchinchi bosqich – ibtidoiy poda shaklidagi odam zotining jamiyatga, neandertallarning esa hozirgi shakldagi insonga aylanishidan iborat. Diniy dunyoqarashga koʻra, insonni Tangri toʻrt unsurdan yaratgan. Dunyodagi jamiki dinlarda dastlabki odamning yaratilishi va uning ismi bir xilda talqin qilinadi.

Xullas, antropogenez, nafaqat tabiiy jarayon, balki ijtimoiy, iqtisodiy va maʼnaviy oʻzgarishlar hamda odam zotining takomillashuv jarayoni hamdir. Hozirga qadar bu jarayon maʼnaviyat va uning rivoji nuqtai nazaridan kam oʻrganilgan va bu borada tadqiq etiladigan masalalar koʻpligicha qolmoqda.