Yaqinda taniqli adabiyotshunos va shoir Rahimjon Rahmat: “Abduvohid, turk-o‘zbekcha ismlar ro‘yxatini tuzish kerak”, deb murojaat qilib qoldi. Men: “Buni qarang, Rahmat aka, qariyb o‘n yillardan beri chin o‘zbekcha otlarni yig‘ib kelaman”, – deb javob qildim.

Hozirgi o‘zbek ismlarini asosan uch katta qism: arabcha, forscha va turk-o‘zbekcha ismlar guruhiga bo‘lish mumkin. Afsuski, ular ichida eng g‘aribi, eng kam uchraydigani – chin o‘zbekcha ismlardir. Keyingi paytlarda esa ularning soni yanada keskin kamayib bormoqda. O‘z farzandini o‘z tilidagi ot bilan atashga or qiladigan o‘zbekday millat bo‘lmasa kerak.

Shuningdek, o‘zbek ismlari ichida aralash: arabcha-o‘zbekcha (Alloberdi), forscha-o‘zbekcha (Gulyuz), forscha-arabcha (Dilmurod) ismlar ham juda ko‘p.

Ma’lumki, Islomdan keyin, har bir musulmonning ismi islomiy bo‘lishi kerak, degan aqida ta’sirida sof turkiy ismlar qo‘yish udumi o‘rta asrlardayoq taraqqiyotdan to‘xtagan. O‘tmishda fors tili arab tilidan keyin ikkinchi madrasa tili, adabiyot tili bo‘lib kelganligi uchun forscha ismlar bundan turk ismlariga nisbatan kam ziyon ko‘rgan. Shunday bo‘lsa-da, o‘tmishda ajdodlarimiz chin o‘zbekcha ism qo‘yish udumini saqlab kelishgan. Ammo bugungi kunda, o‘zbek tili arab, fors tillari ta’siridan ancha mustaqil bo‘lgan bir paytda, chin o‘zbekcha otlardan mutlaqo voz kechilmoqda. Bugungi avlod farzandiga seriallarda ko‘rgan, qulog‘i yoqtirgan biror qahramonning ajnabiy, ma’nosini o‘zi ham tushunmaydigan ismini ravo ko‘rishi mumkin, ammo o‘zbekcha ot qo‘ymaydi. O‘zbekcha ism go‘yoki eskilik sarqiti, “modniy” emas.

Xullas, men ancha yillardan beri o‘zim bilgan, eshitgan, manbalarda duch kelgan chin o‘zbekcha otlarni yig‘ib kelayotgan edim. Rahimjon Rahmatning gapi bilan uni e’lon qilib ko‘rsammi, deb o‘yladim. Albatta, bu ish hali chala, ancha to‘ldirilishi kerak, ehtimol, bir kun uni kitob holiga keltirish mumkin bo‘lar. Eslatib o‘taman, ushbu ro‘yxatga aralash ismlar (misol, Xudoyberdi) emas, balki butunlay turkiy (Tangriberdi) ismlar kiritildi. Agar sizga ushbu ro‘yxatda keltirilmagan, siz yashaydigan hududda uchraydigan chin o‘zbekcha otlar (albatta ular juda ko‘p) ma’lum bo‘lsa, ularni izohda yozib qoldirsangiz, buning uchun oldindan o‘z minnatdorchiligimni bildirib qolaman. (Iltimos, faqat sof o‘zbekcha (turkiy) ismlarni taklif qilsangiz.)

Chin o‘zbekcha otlar

(Tuzuvchi Abduvohid Hayit)

A

Adashboy

Alp

Alparslon (Saljuqiy hukmdorlardan birining oti)

Alpomish

Alptegin (G‘aznaviylar davlati asoschisi)

Alper

Arslon

B

Balqiya

Barchin (Ma’nosi “ipak”, “parcha”. “Devonu lug‘otit-turk” ind. 57)

Bahodir

Begimoy

Begoyim

Begimqo‘l

Bektosh

Beybars (Mamluklardan birining oti)

Bekbo‘ta

Bektemir

Bekqul

Bekchik (“Temur tuzuklari” 18-bet. Dashti Jete amirlaridan birining oti)

Berdi, Berdibek

Berkin

Bibixon

Bibish

Bilga

Boybek

Boybo‘ri

Boyir

Boykeldi

Boysun

Boysari

Boysunqo‘r

Bolibek

Bolqiboy

Bolbuvi

Bolta

Botir

Bosim

Boshbek

Burxon (arabcha “burhon” emas, qadimgi turkiycha “burxan”, “burqan”)

Burgut

Bo‘rivoy

Bo‘ritosh

Bo‘ta

V

G

Go‘zal

D

Dadaxon

Ye

Yetmishboy

Yo

Yovqoch (Jovqoch)

Yovqochdi

Yozi

Yozibek

Yolqin

Yorqin

Yorqinoy

Yomg‘ir

J

Jovli

Jongil

Z

I

Inju

Inoq

Ipak

Y

Yo‘ldosh

Yo‘lbars

Yo‘lchi

Yigitali (-ali – arabcha)

K

Katta, Kattabek

Kattabuvi

Kengboy

Kenja

Ketmon

Kimsan

Kimsanboy

Kunsuluv

Kuntug‘mish

Ko‘klamboy

Ko‘paysin

Ko‘rkli

Ko‘chakboy

Ko‘char

Ko‘chim

Ko‘chimxon

Ko‘kalp

L

Lochin

M

Mayram

Manguberdi

Meli

Meliqo‘zi

Mengir

Mengli

Menglixon

Momoxon (Momoxol: “xol” – forscha)

Momobuvi (bibi)

N

O

Oybalqi

Oybek

Oybeka

Oybibi

Oyday

Oydin

Oysara

Oysuluv

Oytosh

Oyto‘la

Oychechak

Oychuchuk

Oyxon

Oyxonim

Oyqiz

Olmaxon

Olmos

Oltmishboy

Olg‘u (“Olg‘u Chig‘atoyning nabirasi tutur”. Abulg‘oziy. Shajarayi turk. 89-bet)

Onaxon

Oppog‘oy

Orol

Ortiq

Otabek

Otaboy

Otaxon

Ochildi

Ochil

Oqin

Oqbilak

Og‘abek

P

Pamuq

R

S

Sabuktegin (eski turkiyda: “sevimli shahzoda”. Mahmud G‘aznaviyning otasining ismi)

Saljuq

Sanjar

Sevar

Sevara

Sevgi

Sevinch

Sotvoldi, Sotiboldi

Suluv

Suyun

Suyunbek

Suyunbeka

Suyunch (Shayboniyxon o‘g‘lining ismi)

Suyanch

Suyar

Suyarqul

Suqsur

T

Tangriberdi

Tangribek

Tanishbek

Tarxon (Tarkan)

Tegin

Tegina (Teginabegim)

Tesha, Teshavoy

Tilov

Tilak

Tinibek

Tirkash

Toymas

Tolmas

Tongotar

Tosh

Toshbolta

Toshbuvi, Toshbibi

Toshtemir

Toshto‘xta

Toshqin, Toshqinboy

Tog‘ay

Tog‘boy

Tuyma, Tuymaboy

Tuyg‘u

Tuman

Turat

Turdi, Turdibek

Turkonbegim

Turon

Turg‘un

Turg‘unboy

Turmish (Turmish oqa Amir Temur davrida Qarshi beklaridan Joku barlosning qizining ismi. 1354-yili Temurbek 18 yoshida Turmish oqaga uylangan)

Tursun, Tursunboy

Tursunoy

Tug‘luq (Tug‘li, Tuxli)

Tug‘rulbek (Saljuqiylar davlati asoschilaridan)

Tuqtemur (“Temur tuzuklari” 18-bet. Dashti Jete amirlaridan birining oti).

To‘ychi

To‘la

To‘lagan

To‘lg‘onoy

To‘lqin

To‘ra, To‘raqo‘l

To‘ti

To‘xta

To‘xtaboy

To‘xtasin

To‘xta

To‘qsuluv

To‘g‘ri, To‘g‘ribek

U

Uzoq

Uyto‘l, Uyto‘loy

Uyto‘la

Ulash

Ullibibi

Ulbo‘lsin

Ulug‘bek

Ulug‘berdi

Ulug‘boy

Ulug‘xon (Hindistonda hukmronlik qilgan mamluklar sulolasidan Dehli sultonligi to‘rtinchi hukmdorining ismi. (1265–1287) G‘iyosiddin Balban)

Ulg‘ay

Umid, Umida (bu ism forscha deyiladi, lekin qadimgi turkiyda “umid” ma’nosida “umdu”, “umunch” so‘zlari bo‘lgan. Shu kabi “umunchlig‘” – umidli, “umundim” – umidlandim)

Unsin, Unsinoy

Uchqun

F

X

Xontemir

Xonkeldi

Xonbibi

Xoqon

Ch

Charos

Chag‘ribek (Saljuqiylar davlati asoschilaridan birining oti. “Chag‘ri” eski turkman tilida “lochin”)

Chechak

Chinni (Chinnixol, chinnigul)

Chingiz

Chuchuk

Cho‘li (Cho‘lli)

Cho‘yan

Sh

Shodlik

Shaymanboy

Shunqor

E

Egamqul

Egamberdi, Egambergan

Elbek

Elkezar

Elsevar, Elsuyar

Eltuzar

Eltutmish (Hindistonda hukmronlik qilgan mamluklar sulolasidan Dehli sultonligi uchinchi hukmdorining ismi. (1211–1236) To‘liq ismi: Shamsiddin Eltutmish ibn Yalam)

Elxon

Enaxon

Enaqiz

Epkin

Eralp

Eran

Erbek

Ergash

Erboy

Erqul

Esirgap

Eshbek

Eshboy

Eshbo‘ri

Eson

Yu

Yulduz

Yurtsevar

Ya

Yayra

Yangiboy

Yarlaqab

Yashin

O‘

O‘daboy

O‘zbek

O‘zbegoyim

O‘ktam

O‘lmas

O‘ljaboy

O‘lmas

O‘lmasoy

O‘nar

O‘ngboy

O‘rin

O‘rinboy

O‘rol

O‘roz

O‘roq

O‘rxon

O‘sar

O‘skan

O‘tkir

O‘g‘iloy, O‘g‘ilxon

O‘g‘ilcha

O‘g‘uzbek (O‘g‘uzxon)

O‘qtoy

Q

Qaldirg‘och

Qambar

Qamchi, Qamchibek

Qarshi, Qarshiboy

Qashqir

Qizlarbegi

Qizlarbibi

Qizlarxon

Qilich

Qilich Arslon (saljuqiy hukmdorning oti)

Qirmiz

Qirg‘izboy

Qozoqboy

Qoplon

Qoravoy

Qorasoch

Qoracha

Qoryog‘di

Qorjov

Quvnoq

Quvonchbek

Quvondiq

Quyosh

Qumri

Qunduz

Qutlug‘

Qutbuka

Qutlibeka (Qutlug‘beka)

Qutluqqiz

Qo‘zi, Qo‘ziboy

Qo‘yli

Qo‘ysin

Qo‘ldosh

Qo‘ralay

Qo‘sh(sh)a

Qo‘shoq

Qo‘chqor

G‘

H

Hulkar

Abduvohid HAYIT