Qorbobomiz oppoq,

Peshonasi yalpoq,

Hassasi uzunchoq,

Ko‘proq bering o‘yinchoq.

Yoqimli xotiralarimizni eslatuvchi ushbu she’r qahramoni aslida kim bo‘lgan, hech o‘ylab ko‘rganmisiz? Nega bu qahramon ba’zi xalqlarda Santa Klaus, ba’zilarida Ded Moroz, turkiy xalqlarda esa Ayoz Bobo deb turli jumlalar bilan ifodalanadi-yu, so‘zma-so‘z tarjimasi “muz+odam” tushunchasini bildirib, mohiyat o‘zgarmay qolaveradi? Ya’ni u xoh Santa bo‘lsin, xoh Ded Moroz yoki Ayoz Bobo, qayerda qaysi nom bilan atalishidan qat’i nazar u yangi yil arafasida kelib, bolalarga sovg‘a ulashuvchi “inson” sifatida gavdalanaveradi.

Milodiy IV asrda Rim imperyasining Lisiya dahasida (bugungi kunda Turkiyaning Derme shahriga to‘g‘ri keladi) yashovchi yunon nasroniy yepiskopi Avliyo Nikols (Sancte Nicholas) “Mavlud” (Rojdestvo) bayrami arafasi, 6-dekabrga o‘tar kechasi yetim va kasal bolalarga sovg‘a ulashardi (Balki, sog‘lom bolalar ota-onasi ham farzandi ko‘ngli o‘ksimasligi uchun Avliyo Nikols nomidan bayram daraxti yoniga sovg‘a qoldira boshlagach, bu holat ommalashib, avvaliga odat tusiga kirib, so‘ng qadryatga aylanib ketgandir). Keyinchalik Avliyo Nikols haqidagi gap-so‘zlar og‘izdan og‘izga o‘tib borgani sayin folklorga aralashib ketadi.

Adabiyotshunoslik ilmida “sayyor sujet” degan tushuncha mavjud. Bu makon va zamon farqlanishiga qaramay, o‘xshash obraz motivlarining yuzaga kelishiga aytiladi. Masalan, deyarli barcha xalq folklorida o‘gay onadan jabr ko‘rgan qiz motivi mavjud. Bu qiz bizda Zumrad deb atalsa, o‘rislarda Zolushka, inglizlarda Sindrella deb nomlanadi. “Sayyor sujet”ni yuzaga keltiradigan sabablar esa yer yuzidagi insonlarning millati, irqi, dinidan qat’i nazar shodlikni ham, og‘riqni ham bir xil his qilishidir. Shuning uchun ham badiiy adabiyotda do‘stlik, sevgi, din kabi umumiy va o‘lmas motivlar bor. Bu mavzuni bejizga ochmadim, albatta. Yuqorida ta’kidlab o‘tganimdek bolalarga sovg‘a ulashuvchi qorboboning prototipi (obraz yaralishiga asos bo‘lgan inson) Avliyo Nikols bo‘lsa-da, folklor izlari ham yo‘q emas. Ushbu maqolada bir nechta xalqlarning qorbobosini birma-bir ko‘rib chiqamiz. Demak, qur’ani ochib bergan Santa Klausdan boshlasak...

 Santa Klaus.

Amerika qit’asini mustamlaka qilgan davlatlardan biri Gollandiya yangi yerga o‘zi bilan o‘z madaniyatini ham olib keldi. XVII asrdan boshlab Amerikada ham “Mavlud” arafasi Sinterklass (Avliyo Nikolsning Gollandcha nomi) bolalarga sovg‘a ulasha boshladi.

XVI asrda Angliyada Genrix VIII hukmronligi davridan mo‘ynali yashil yoki qizil to‘n kiygan mo‘ysafid odam sifatida tasvirlanuvchi “Mavlud otasi” obrazi Avliyo Nikols bilan tipiklashtirildi.

 Mavlud otasi. Angliya.

Niderlandiya va Belgiyada Santa Klaus hamda Avliyo Nikolsga asoslangan Sinterklass obrazlari bir-biridan farqlanishidan tashqari, o‘zaro raqobatlashadi ham.

 Avliyo Nikols.

Fransiyada “Mavlud” arafasi bolalarga sovg‘a ulashuvchi shaxs Pére Noël bo‘lib (so‘zma-so‘z tarjimasi “yangilanish otasi”), u XVII asrdan boshlab ommalashgan. Bu obrazning Santa bilan o‘xshash jihatlari bor bo‘lsa-da, farqli jihatlari ham yo‘q emasdi. Bu farqlar kiyimlarida, yordamchilarida yaqqol ko‘zga tashlanardi. Pére Noël ba’zan Santa kabi qizil to‘n kiysa, ba’zan qora yoki to‘qroq rangdagi to‘n kiyishi ham mumkim edi. Lekin hech qachon qalpoq kiymasdi. Shuningdek, yordamchilari ham Santaniki kabi elflar bo‘lmagan.

Germaniya xalqlari masihiylikni qabul qilishidan avval “Yule” bayramini nishonlagan. Bu Yevropa xalqlarining eng qadimgi an’anasiga asoslangan bo‘lib, quyosh o‘lishi va yangi quyosh tug‘ilishini bildirgan. “Yule” bayrami, odatda, 21-22-dekabrda, ya’ni eng qisqa kun va eng uzun tun (yaldo kechasi)da nishonlangan. Bayramning mohiyati quyosh tug‘ilishi va qora kunlar nihoyasiga yetganini nishonlash bo‘lgan. Bu bayram urf-odatiga ko‘ra, alamazon hosil qilingan, maxsus o‘yin va marosimlar o‘tkazilgan. Skandinaviya va Germaniya an’anasida “Yule olovi” uchun bahaybat daraxt tanlangan va uni uyga olib kirib, maxsus rasm-rusumlarni o‘tkazgan holda yoqishgan. Bu olov o‘z navbatida qayta tug‘ilgan quyoshning bir parchasi bo‘lib, xonadonga farovonlik keltirishiga ishonilgan. Hozirgi kunimizning Yangi yil va “Mavlud” bayramlarida ham “Yule”dan qolgan olqindilar mavjud. Masalan, bayram daraxti – yangi yil archasi va sovg‘alar ham “Yule”dan boshlangan an’anadir. Bundan tashqari, “Yule” bayramida sharaflanuvchi xudo – Vodinning fazilatlari ham Santa Klaus haqidagi afsonalarga singib ketgan, deb taxmin qilinadi. Bu gipotezaning isboti tariqasida esa Vodinning yarim tunda otini egarlab, uyma-uy bolalarga sovg‘a ulashishi keltiriladi.

 Vodin.

Finlandiyada esa mifologik Joulupukki obrazi Santa bilan qorishib ketgan. Joulupukki – Finlandiyaning Yangi yil bayramidagi asosiy qahramon. U “Mavlud” tunida bolalarga sovg‘a ulashuvchi sehrgar qiyofasida tanilgan bo‘lsa-da, ammo uning tarixi bir muncha murakkabroqdir. Qadimiy mifologik talqinda Joulupukki hayvon shaklida (asosan, echki) tasvirlangan. Bu hayvon zulmat hukmdori ekaniga ishonilgan va qorong‘ilikdan tashqari, sovuqlik ham uning izmida deb qaralgan. XIX asrga kelib Yevropada katolik an’analarining keng yoyilishi folklorga ham o‘z ta’sirini o‘tkazmay qolmadi. Natijada Joulupukki obrazi Santa obraziga uyg‘unlasha boshladi. XIX asr oxiri XX asr boshlarida Joulupukki obrazi Santaning ayni o‘ziga aylandi. Vengriyada Télapó bolalarga sovg‘a ulashuvchi obraz sifatida tanilgan. Uning ildizi esa qadimgi german va skandinaviya xalqlari eʼtiqodi bilan bog‘liq bo‘lib, bu obrazning tarixi masihiylikdan oldingi va undan keyingi davrlarni o‘z ichiga oladi. Sloveniyada bolalar “Mavlud”ni Božičekdan, Yangi yil tuni esa Dedek Mrazdan sovg‘a oladilar. Bu ikkisi turli obraz boʻlib, Božiček xorvat tilidan “mavlud” deb tarjima qilinadi. Dedik Mraz esa Ded Marozning slaviyancha shaklidir. Božičekning kelib chiqishi haqida aniq maʼlumotlar yo‘q. Dedek Mraz slavyan xalqlari mifologiyasi bilan bog‘liq.

Slavyan xalqlari folkloridagi taqvim xudosi keyinchalik Maroz obraziga aylandi. Uning sehrli uzugi bo‘lib, uni navbatma-navbat taqvim oylariga taqardi. Shu orqali u vaqtni, mavsumni, ob-havoni nazorat qilardi. Taqvimning soʻnggi kuni bayram daraxtini yoqib, tantana qilishardi, degan qarashlar ham mavjud (Lekin XIX asrda Maros Ivanovich obrazi shakllantirilgan bo‘lib, u “Mavlud” tunida bolalarga sovg‘a ulashuvchi qahramon sifatida talqin qilingan).

 Ded Maroz.

XIX asrgacha qorbobo obrazi slavyan xalqlarida mavjud bo‘lmagan. Bu obraz masihiylik dini bilan kirib kelgan, degan qarash keyinroq paydo boʻldi.

Qadimgi sharqiy slavyan xalqlari hosilni yig‘ib olgach, u qishda muzlab, nobud bo‘lmasligi uchun Sovuqni bayram dasturxoni bilan siylash kerak, deb ishonishgan. Ziyofatga esa oila farovonligiga masʼul hisoblangan marhum bobolar ruhi chorlangan. Bu chorlovda bobolar ruhiga hurmat yuzasidan ularga “Pan Maroz” deb murojaat qilingan.

Qadimgi sharqiy slavyan xalqlarida Maroz ertak qahramoni bo‘lib, u temirchilik bilan shugʻullanuvchi obraz tasvirida gavdalantirilgan (Xalq etimologiyasiga ko‘ra, suvni ham temirdek qotirish xususiyati shu bilan izohlanadi).

Shimoliy slavyanlarning folklori sharqiy slavyanlardan mutloq farq qilib, undagi qish ruhini ifodalovchi obrazning kelib chiqishi taqvim xudosiga borib taqalsa-da, asil ismi Zyuzya boʻlgan sovuqni boshqaruvchi oʻrmon ruhi sifatida talqin qilinadi. U pakana bo‘yli, uzun va qalin oqsoqolli, aso bilan yuruvchi oq po‘stin kiygan yalangayoq qariya koʻrinishida tasvirlangan. Uning nafasi – sovuq, ko‘z yoshlari – sumalak, sochlari esa qor yog‘diruvchi bulutlar, deb ishonilgan. Qish oylarida u dalalar, oʻrmonlarni kezgan holda hassasini taqillatib, yerni, suvni muzlatadi. Zyuzya hozirgi rus xalqlari Ded Marozining mifologik analigi hisoblanadi.

 Zyuzya.

Forslarning qorbobosi qolgan xalqlarning qorbobosidan mutloq farq qiladi. Eron folklorida mavjud boʻlgan Amu Navro‘z (forchadan “Navro‘z togʻa”) yoki Baba Navro‘z nomli obraz har yili yordamchisi Hoji Firuz bilan birga erta bahorda yangi yilni nishonlash uchun paydo bo‘ladi.

Ba’zi tarixchilarning fikriga ko‘ra, u “Shohnoma” qahramoni Rustamning otasi Zol obrazi asosida shakllangan. U ham xuddi Santadek bolalarga sovg‘a ulashadi. Amu Navro‘z kigiz qalpoq kiygan, hassa bilan yuruvchi, ko‘k rangli uzun chakmon kiyib, belbog‘ bog‘lagan, yengil oyoqkiyimi va shalvar kiygan, oppoq soqoli koʻksiga tushib turgan keksa sifatida tasvirlanadi. Firuz esa do‘mbra chalib raqsga tushadi-da, Amu Navro‘zdan sovg‘a talab qiladi, u esa barchaga sovgʻa ulashadi.

 Amu Navro‘z.

Turkiy xalqlar mifologiyasida ham qish ruhini ifodalovchi obraz mavjud bo‘lib, ba’zi xalqlarda ayol – Ayoz Momo, ba’zi xalqlarda erkak – Ayoz Bobo deb tasvirlangan (Yoki har ikkisi ham keltirilgan). Masalan:

Yakutiyada Chisxan – muz bobo, Harchana – muz momo hamrohligida tasvirlanadi.

Markaziy Osiyo davlatlarida qish ruhi deyarli bir xil nomlanadi. U qozoq va qirg‘izlarda Ayaz Ata, o‘zbek va turkmanlarda Ayoz Bobo/Ayaz Baba kabi talaffuz qilinadi.

 Ayaz Ata.

Boshqirdiston va Tatataristonda bu obraz Qish Babay, Оzarbоyjonda esa Shaxta Baba deb ataladi.

Turkiy xalqlar folklorida mavjud boʻlgan qish ruhi tangrichilik dini afsonalari ta’sirida shakllangan. Unda tasvirlanishicha, Ayoz Bobo sovuqlik, shamol va zulmatni boshqargan qattiqqo‘l mo‘ysafiddir. U qishni yaxshi koʻrganlarni gʻayrat va shijoat bilan taqdirlagan. Qishni yomon ko‘rib, undan noliganlarni kasallik va o‘lim bilan jazolagan.

Qorboboning mifologik prototiplari orasida shunday ajabtovur istisnoli obrazlar ham borki, uning birida ayol tasvirlansa, boshqa biri 13 tadan koʻp qahramonlar majmuidir.

Italiyaliklar “Mavlud” bayramida oilaviy dasturxon atrofida to‘planadilar va Befananing haqiga duo qiladilar. Befana – italyanlarning mehr-muhabbat tuyg‘usini uyg‘otuvchi oilaviy baxt homiysi. U mavludga o‘tar kecha keksa ayol qiyofasida butun yer yuzini spurgisida aylanib, bolalarga sovg‘a ulashuvchi qahramon – Santa bilan oʻzaro tafovutiy jihatlari ko‘p bo‘lsa-da, ammo mohiyatan deyarli bir xil hisoblanadi.

 Befana.

Befana haqidagi afsonalar masihiylik anʼanalariga borib taqaladi. Shunga qaramay, majusiylik va eng qadimiy urf-odat olqindilari ham yo‘q emas. Uning ismi “epifaniya” (lotincha “cho‘qintirish”) so‘zidan kelib chiqqan, deb ishoniladi. (6-yanvar – Iso cho‘qintirilgan kun – bolalariga sovg‘a ulashishi ham, balki shu bilan bog‘liqdir.)

Yolasveynarlar yoki yolskiy yigitlar bugungi kunimizdagi qorboboning island mifologiyasidagi analogi hisoblanadi. Ularning soni asrlar osha turli manbalarda turlicha keltiriladi. Hozirda Yolasveynarlar soni 13 ta deb taxmin qilinadi, XVII asrgacha ular o‘g‘ri, bolalarni yeydigan maxluq sifatida tasvirlangan. Undan keyingi asrlarda Yolasveynarlarning tashqi koʻrinishi, xarakteri haqidagi talqinlar o‘zgarib borib, hozirgi kunimizda ular shoʻx, quvnoq hazilkash, mehribon va bolalarga sovg‘a ulashuvchi qahramonlarga aylanganlar.

 13 Yolasveynarlar.

Qorbobo imijining shakllanishi va xalqaro miqyosda keng yoyilishida muhim o‘rin egallagan vositalar

Shimoliy Amerikada yashovchi inglizlar va keyinchalik Britaniya mustamlakalari, so‘nggida esa Qo‘shma Shtatlarda gollandlarning Sinterklas obrazi ommalasha boshladi. Vashington Irvingning “Nyu-York” tarixi (1809) asarida Santa Klaus (bu nom ilk bor 1773-yilda AQSh matbuotida ishlatilgan) deb qoʻllanilgan. Asarda u yepiskop kiyimi o‘rniga yashil qishki paltoda, qorin solgan gollandiyalik dengizchi sifatida tasvirlangan.

1821-yilda esa Nyu-Yorkda 5 yoshdan 12 yoshgacha bo‘lgan bolalar uchun “Yangi yil sovg‘asi” kitobi nashr etildi. Unda Santa Klaus bugʻi chanasida tasvirlangan. Santa Klausning zamonaviy qiyofasini yaratgan birinchi rassom XIX asrda yashagan, asli nemis millatiga mansub amerikalik karikaturachi Tomas Nast bo‘lib, u 1863-yil 3-yanvarda “happer's Weekly” jurnalida Amerika bayrogʻi tushirilgan kiyim kiygan, fuqarolar urushi haqidagi izoh yozilgan, “Jeff” deb yozilgan qo‘g‘irchoqni ushlab turgan holda tasvirlangan.

Karikatura.

Nast bu tasvirni yaratishda o‘zi tugʻilgan janubi-gʻarbiy germaniya folkloridagi Belsnickeldan andoza olgan. Ushbu suratda ham Santa bug‘ular qo‘shilgan chanada tasvirlangan. Qorbobo shimoliy qutbda yashashi haqidagi tasavvur ham Nastning ijodi bo‘lishi mumkin, chunki 1866-yil 29-dekabr “happer's”ning yana bir sonidagi “Mavlud” tasviri “Santa Klaus va uning asarlari” sarlavhali gravyuralarning ko‘rgazmasi bo‘lib o‘tdi. Unda “Santa Klausvill, NP” yozuvi bor edi (NP shimoliy qutb pochta manzilini anglatuvchi belgi). 1869-yilda Nastning suratlari asosida yozilgan Jorj P.Vebsterning “Santa Klaus va uning asarlari” nomli kitobi nashr etildi. Unda Santaning uyi shimoliy qutbda muz va qorlar orasida ekani yozilgandi. Ushbu kitob 1870-yilga kelib mashhur bo‘ldi. Qorboboning xotini haqidagi gʻoya esa XIX asr o‘rtalaridan boshlangan amerikalik mualliflarning ijodi bo‘lishi mumkin. 1889-yilda shoir Ketrin Li Beyts “Mehribon qorbobo” she’rida Klaus xonimni tilga oladi.

Frank Baumning bolalarga mo‘ljallangan “Santa Klausning turmush tarzi va sarguzashtlari” nomli kitobi 1902-yilda nashr etildi. Bu kitobgacha qorbobo haqidagi afsonalarning aksariyatida mukammal manzara chizilmagandi. Baumning asarida qorbobo umrboqiy obraz, chanasiga qo‘shish uchun 10 ta kiyigi bor va u “HoHoHo” vodiysida (qorboboning kulgisiga ishora) yashaydi. Shuningdek, bu asar Santaga bog‘lanuvchi motivlarni yaratdi. Bular baxtli bolalik, orzular ulashilishi, qashshoq oila farzandlarining o‘ziga xos quvonchi va hokazo.

Qorbobo imijidagi soʻnggi nuqtani 1930-yillarda Coca-Cola kompaniyasi uchun ishlangan reklama qo‘yib berdi. Xaddon Sundblom tomonidan ishlangan ushbu reklamada qorbobo qizil va oq uygʻunligidagi libosda tasvirlanadi, chunki bu ranglar Coca-Cola brendini targ‘ib qilish uchun ishlatilgan. Qorboboning yordamchilari bo‘lgan elflar esa XX asr boshlaridagi ba’zi suratlar orqali ommalashdi. 1912-yilga kelib, qorbobo haqida tarixdagi eng birinchi kino ishlandi. Unda qorbobo rolini film rejissyori – Lidem Bentokning shaxsan o‘zi oʻynadi. O‘shandan keyin qorbobo haqida juda ko‘p filmlar suratga olingan.

Ikki jahon urushidan so‘ng qorboboning jamiyat hayotidagi o‘rni yanada mustahkamlandi, chunki u qoʻlida qurol olib yurmaydigan butun dunyoni kezib, irqidan, dinidan, millatidan qat’i nazar barcha bolalarga sovgʻa ulashuvchi, tinchlik va shodliksevar erkak timsoli edi. U mo‘jiza yarata olardi. Jamiyatlar sanoatlashayotgan bir vaqtda u o‘z qoʻli bilan o‘yinchoq yasardi va shu sababli ham qorbobo obrazida tabiatga qaytish, oddiylik va samimiylik, oʻtmish va kelajak o‘rtasidagi aloqa kabi tushunchalar mujassamlashgan edi.

Qorbobo va mavlud bayramining rad etilishi va qayta tiklanishi

Bolalarga sovg‘a bilan birga shodlik ham ulashuvchi qorbobo obrazi ijobiy qahramon bo‘lishiga qaramay, oʻz tarixi mobaynida bir necha marotaba rad etilishlarga uchragan. U ilk bor Martin Lyuter tomonidan rad etilgan bo‘lib, buning sababi bolalarning ishonchi qorboboga qaratilgan holda orzularining ro‘yobga chiqishini Isodan emas, qorbobodan so‘rayotganliklari edi. Bu rad etilish uzoqqa choʻzilmaydi, chunki ota-onalar diniy qoidalardan ko‘ra farzandlarining quvonchini afzal ko‘rganlar.

Undan keyingi taqiq 1644–1660-yillar davomida angliya va amerikadagi ingliz mustamlakalarida qonun bilan belgilangan. Buning sababi odatdagidek din emas, balki ishchilar bayramni nishonlagan kunlar korxonada ish to‘xtab qolayotgani puritanlarning jahlini chiqargan. 1647-yilda puritanlar boshchiligidagi angliya parlamenti “Mavlud” bayramini taqiqlovchi va uni ro‘za kunlari bilan almashtiruvchi qonunni imzoladilar. Hukumatning fikricha, bu bayram “Bibliya”dan asoslanmagan va qolaversa, isrofgarchilik va axloqsizlik davri emish. 1660-yilda qirol Charlz II taxtga qaytishi bilan taqiq ham barham topdi. Ingliz puritanlari ta’siri bilan 1659-yilda Bostonda ham “Mavlud” bayrami taqiqlandi va bayramni yashirincha nishonlaganlarga 5 shillingdan jarima solindi. Ushbu taqiq 1681-yilda ingliz gubernatori etib tayinlangan Edmund Andros tomonidan bekor qilindi. Tarixdagi soʻnggi taqiq yaqin oʻtmishda, Sovet ittifoqi davrida ro‘y berdi. Sovet respublikalarida marksizm-leninizm ta’limotiga muvofiq ateizm qo‘llab-quvvatlangan bir sharoitda barcha diniy bayramlar, shuningdek, “Mavlud” bayrami ham taqiqlangan. Bu taqiq 1936-yilgacha davom etgan. Taqiq bekor qilinganiga qaramay, bayramning ayrim elementlarigina: bezatilgan yangi yil archasi, sovg‘alar va qorbobo saqlab qolingan, xolos. Bu ko‘rinish hozirgacha davom etmoqda.

Qorbobo obrazining jamiyatdagi o‘rni: ijobiy va salbiy jihatlari

Psixologlar qorbobo qatnashgan to‘qima hikoyalarni bolalarga aytish bolani qorbobo haqiqiy ekaniga ishontirishdan farqlanishini juda ko‘p taʼkidlab kelishgan. Surunkali tarzda qorbobo real hayotda borligiga ishontirish uchun dalillar keltirish natijasida bolalarning o‘sib boruvchi shubhalari parchalanadi. Oqibatda bolaning tanqidiy fikrlash qobiliyati o‘lib qoladi. Kelajakda bu bola bo‘ysunuvchan va qo‘rqoq bo‘lib o‘sadi. Yoki aksincha. Bola qorboboning to‘qima obrazligini, ota-onasi aldaganini bilgach, unda ishonchsizlik hissi uyg‘onadi. Parchalangan ishonch bolada ruhiy jarohat qoldiradi.

Odatda, bolalarda qorboboga bo‘lgan ishonch 4 yoshgacha zararsiz hisoblanadi. Besh yoshdan boshlab bolada tanqidiy fikrlash qobiliyati shakllana boshlaydi. 7 yoki 8 yoshida bu ishonch keskin kamayadi.

Tadqiqotlarga ko‘ra, bolaning qorboboga ishonchi quyidagi sabablarga asoslanadi:

• doʻstlardan eshitgan bo‘ladi;

• kimdir unga sovg‘alar qoldirgan bo‘ladi;

• ommaviy axborot vositalaridan xabar topgan bo‘ladi;

• bayram tongidagi yarim yeyilgan pecheniye va bo‘shab qolgan sut stakani orqali u qorboboning borligiga ishonadi.

Qorboboning haqiqiy shaxs sifatida ko‘rsatilishiga e’tirozlar quyidagicha:

• bolaga ataylab yolg‘on gapirish ishonsizlikni targ‘ib qiladi;

• xudbinlik, ochko‘zlik va molparastlik illatlariga yo‘l ochadi;

• yaxshi xulq-atvor evaziga sovg‘a berilishi poraxoʻllikka yetaklaydi;

• tanqidiy tafakkur rivojlanishga to‘sqinlik qiladi.

Lekin yuqoridagi e’tirozlarga qarshi chiqadiganlar ham yo‘q emas. Ularning taʼkidlashicha, qorbobo kabi to‘qima obrazlarga ishonish bolaning obrazli tafakkuri rivojlanishiga turtki beradi. Bolalarning sovg‘a olgandagi quvonchi xotiralarida baxtli bolalik onlari sifatida muhrlanadi, bu esa ularning kelajakdagi muvaffaqiyatlariga o‘z ta’sirini ko‘rsatadi.

Yuqoridagi kabi fikrlaydigan insonlarni nazarda tutgan holda faylasuf Devid Kayl Jonson shunday yozadi: “Ota-onalarning bu yolg‘oni bolaning ishonchini rag‘batlantiradi, tasavvurini emas”.

Ba’zi bolalar esa qorboboga ishonishdan unchalik zarar ko‘rishmaydi. Bu vaziyatga nisbatan psixologiya professori Jaklin Vullining fikri: “Ishonch bu bolalarga xos tuygʻu, ishonchsizlik esa kattalarga xos. Kattalar olamiga qo‘shilgani uchun uzoq vaqt aldanib kelganidan gʻazablanmaydi, balki uyaladi, xolos”.

Psixolog Jon Kondiring tadqiqotlariga ko‘ra, “Ba’zi bolalar ota-onalari tomonidan aldanganini tushungach, ularga nisbatan ishonchsizlik uyg‘onadi va ota-onalarning Xudoga ishontirishini ham shubha ostiga oladi”.

Ba’zi ota-onalar farzandini qorboboga ishontirishning manfaatli tomonlari borligini tan oladilar. Qorboboga xat bolaning qo‘l xotirasi shakllanishiga yordam berishdan tashqari, imloviy hamda kompyuter savodxonligi va elektron pochta kabi ijtimoiy tarmoqlardan foydalanish madaniyatini oshirish kabi ta’limiy afzalliklarga ega. Qorboboga yo‘llagan maktub ko‘pincha bolaning yozishmalar bo'yicha ilk tajribasidir. Ota-ona yoki o‘qituvchi yordamida yozilgan va yuborilgan maktubda yozish tartibi: salomlashish, manzil va pochta indeksidan foydalanishni bolalar mana shunday tilaklar xati yordamida o‘rganadilar.

Mening fikrimcha esa bolalarini qorboboga ishontiruvchi ota-onalar o‘zlarida mavjud bo‘lmagan, yashalmagan bolalik kunlarini farzandlari bahona yashashni istaydilar, aslida ular bolalarini emas, oʻzlarini quvontiradilar. Shunday ekan tanlov har kimning o‘z ixtiyoriga havola.

Ziyodaxon TURDIBOYEVA