Fransiya Milliy Assambleyasiga (parlamentning quyi palatasi) 30-iyun va 7-iyul kunlari muddatidan oldin bo‘lib o‘tgan saylovlar yetakchilaridan biri Jan-Lyuk Melenshon bo‘lgan “Yangi xalq fronti” chap qanot koalitsiyasining g‘alabasi bilan yakunlandi.

Bosh vazir Marin Le Pen boshchiligidagi o‘ng qanot “Milliy birlashuv” partiyasi birinchi turda ishonchli g‘alaba qozongandi. Yakunda esa kutilmaganda mag‘lubiyatga uchradi va faqat uchinchi o‘rinni egalladi. Siyosiy kuchlarning hech biri mutlaq ko‘pchilikni qo‘lga kirita olmadi. Bu esa hukumat tuzish bo‘yicha muzokaralar qiyin bo‘lishini va’da qilmoqda. Parij, Lion, Renn va Fransiyaning boshqa ko‘plab yirik shaharlari tartibsizliklar ostida qolib ketdi.

Xo‘sh, nega konservativ muxolifat hokimiyatni qo‘lga kirita olmadi? Bu Fransiyaning ichki va tashqi siyosatini endi qanday o‘zgarishga olib kelshi mumkin? Quyida shular xususida.

Birinchi turda ovoz berish qanday yakunlandi?

Saylov uchastkalarining dastlabki natijalari prezidentning “Respublika uchun birga” koalitsiyasini hayratda qoldirdi.

30-iyun kuni bo‘lib o‘tgan birinchi tur natijalariga ko‘ra, Marin Le Penning “Milliy birlashuv” partiyasi 33,4 foiz ovoz to‘pladi va bu harakat tarixidagi mutlaq rekord natija hisoblanadi.

Chaplar 27,98 foiz ovoz bilan ikkinchi o‘rinni egalladi. Markazchi koalitsiya prezident Emmanuel Makron kutganidan farqli o‘laroq, faqat uchinchi o‘rinni egalladi – 20,8 foiz. To‘rtinchi o‘rin 6,6 foiz ball bilan mo‘tadil o‘ng qanot respublikachilarga nasib etdi.

Fransiyada parlament saylovlari ikki turda o‘tkaziladi va saylov kampaniyasi natijalarini ovoz berishning ikkinchi bosqichida hal qilish kerak edi. Ikkinchi tur nomzodlardan hech biri 50 foiz ovoz olmagan okruglarda bo‘lib o‘tadi. Birinchi bosqichda 12,5 foizdan ko‘p ball to‘plagan barcha nomzodlar unga yo‘llanma oldi.

“Milliy birlashuv” nima uchun ikkinchi bosqichda g‘alaba qozona olmadi?

Ikkinchi tur arafasida mutlaq ko‘pchilikni saqlab qolishga urinish befoyda ekanini tan olgan markazchilar chaplar bilan muzokaraga kirishdi. Ovozlarni ikkiga bo‘lib yubormaslik va Marin Le Pen partiyasi nomzodlari ko‘pchilik o‘rinni egallashiga yo‘l qo‘ymaslik uchun ular 200 dan ortiq nomzodini chaqirib olishga rozi bo‘ldi.

Bu strategiya ishladi. So‘rov natijalariga ko‘ra, “Yangi xalq fronti” vakillari ikkinchi o‘ringa umid qilayotgan hududlarda prezident partiyasidan nomzodlar poygadan chiqib ketdi. Ikkinchisi chapdan oldinda bo‘lgan hududlarda bu aksincha edi.

Parlamentdagi ko‘pchilik o‘rinlarni kim egalladi?

Fransiya Ichki ishlar vazirligi tomonidan e’lon qilingan yakuniy saylov natijalariga ko‘ra, parlament saylovlarida so‘l partiyalar koalitsiyasi – “Yangi xalq fronti” g‘alaba qozondi va Milliy majlisda 182 o‘rinni qo‘lga kiritdi.

Emmanuel Makronning “Respublika uchun birga” markazchi koalitsiyasi 168 o‘rinni qo‘lga kiritdi.

Marin Le Penning Milliy mitingi parlamentdagi 143 o‘rinni egalladi, bu esa prognoz qilingan 200–220 o‘rindan ancha past bo‘lib chiqdi. Shu bilan birga, o‘ng 2022-yilgi saylovlarga nisbatan parlamentdagi ishtirokini keskin oshirishga muvaffaq bo‘ldi – ortiqcha 52 o‘rin. Respublikachilar 45 o‘rin bilan to‘rtinchi o‘rinda.

Natijalar e’lon qilinganidan keyin Fransiyada nima bo‘ldi?

Fransuz chaplari an’anaviy tarzda o‘z nomzodlarining g‘alabasini tartibsizliklar bilan nishonladi. Parij, Lion, Nant, Renn va boshqa shaharlarda “Yangi xalq fronti” tarafdorlari do‘konlarning oynalarini sindirib, mashinalarga o‘t qo‘yishdi.

Politsiya o‘t qo‘yish va hujumlarga ko‘zdan yosh oqizuvchi gaz bilan javob berdi. Namoyishchilar butilkalar va chiroqlar bilan javob berishdi. Hibsga olinganlar soni kam bo‘ldi. Masalan, poytaxtda xavfsizlik kuchlari bor-yo‘g‘i bir necha odamni uchastkaga olib borgan.

“Bu juda katta yengillik! Xalqimiz eng yomonidan yaqqol qutulib qoldi”, – dedi Jan-Lyuk Melenshon o‘z koalitsiyasining saylovlardagi g‘alabasini izohladi.

Endi Fransiyaning bosh vaziri kim bo‘ladi?

Fransiyaning amaldagi bosh vaziri Gabriel Attal o‘tgan saylovlar natijalariga ko‘ra u iste’foga chiqishini, biroq yangi hukumat tuzilmaguncha o‘z lavozimida ishlashda davom etishini aytdi.

Bundan tashqari, g‘oliblar uchun yana bir jiddiy muammo mavjud. Gap shundaki, chap va markaz dasturlari bir-biridan juda tubdan farq qiladi. “Yangi xalq fronti” o‘zining siyosiy manifestini to‘liq amalga oshirishga harakat qilishini, jumladan, prezidentning munozarali pensiya islohotini bekor qilish va eng kam ish haqini sezilarli darajada oshirishga kirishishini allaqachon va’da qilgan edi.

“Respublika uchun birga” harakati deputatlari bunga rozi bo‘ladimi yoki yo‘qmi, bu munozarali masala. Hukmron koalitsiya tuzish bo‘yicha muzokaralar nihoyatda qiyin bo‘lishini va’da qilmoqda.

Jan-Lyuk Melenshon o‘z tarafdorlari oldida so‘zga chiqib, yangi bosh vazir lavozimiga so‘l vakillarini tayinlashdan boshqa variantga rozi bo‘lmasligini aytdi. “Bosh vazir ketishi kerak, prezident hokimiyatga ega va “Yangi xalq fronti”ni hokimiyatga chaqirishi kerak”, dedi u.

Endi Fransiya tashqi siyosati qanday o‘zgaradi?

Mamlakatdagi saylov kun tartibidagi asosiy masalalardan biri Ukrainadagi mojaro edi. Marin Le Pen boshchiligidagi o‘nglar fransuz harbiylarining urushda ishtirok etishiga yo‘l qo‘ymaslikka va Ukraina Qurolli kuchlarini yangi qurollar bilan ta’minlashga qaratilgan har qanday urinishlarga to‘sqinlik qilishga va’da berdi.

Emmanuel Makron jamoasi vakillari, aksincha, Rossiyaga bosim va Ukrainani qo‘llab-quvvatlashni kuchaytirishlariga ishontirishdi.

Rasmiy ravishda Jan-Lyuk Melenshon Ukrainaga qo‘shin yuborishga Marin Le Pendan kam qarshilik ko‘rsatmaydi. “Ukrainaga qo‘shin yuborish bizni urushayotgan tomon qiladi. Rossiya bilan urush jinnilik bo‘lardi. Bir yadroviy davlatning boshqa yirik yadroviy davlatga qarshi jangovar og‘zaki kuchayishi allaqachon mas’uliyatsiz harakatdir”, deb ogohlantirgan edi siyosatchi fevral oyida.

Ammo uning koalitsiyadagi hamkorlari “Sotsialistik partiya” va “Yashillar” yanada jangari yo‘l tutmoqda va prezidentning Yevroatlantika intilishlarini qo‘llab-quvvatlamoqda.

Gipotetik jihatdan Marin Le Pen va Jan-Lyuk Melenshonning Milliy Assambleyadagi birgalikdagi sa’y-harakatlari Ukrainaga yordam berish uchun yangi qonun loyihalarini qabul qilishni murakkablashtirishi mumkin. Biroq, birinchi navbatda, bu savol bo‘lajak hukumat tarkibiga va bosh vazirning shaxsiga bog‘liq bo‘ladi. Bu esa kimni tayinlash bo‘yicha muzokaralar, yuqorida aytib o‘tilganidek, qiyin bo‘lishini va’da qilmoqda.

Fransiyada nega muddatidan oldin parlament saylovlari o‘tkazildi?

Fransiya parlamentiga saylovlar rasman faqat 2027-yilda bo‘lib o‘tishi kerak edi. Biroq Marin Le Pen va Jordan Bardell boshchiligidagi Milliy mitingda ishonchli tarzda Yevropa parlamenti uchun ovoz berishda g‘alaba qozonganidan so‘ng, prezident Emmanuel Makron quyi palataning tarqatilishini e’lon qildi.

“Bu Yevropani himoya qilayotgan tomonlar uchun yaxshi natija emas. Shunday ekan, men hech narsa bo‘lmagandek harakat qila olmayman. Konstitutsiyamizning 12-moddasida nazarda tutilgan maslahatlashuvlarni amalga oshirib, ovoz berish orqali sizlarga yana bir bor parlament kelajagimizni tanlash huquqini berishga qaror qildim. Shuning uchun bugun kechqurun Milliy Assambleyani tarqatib yuboraman”, degan eddi Makron.

Fazliddin ABILOV,

jurnalist