Biriga “sex” yoqmaydi – inglizcha o‘qisa, xunuk so‘zmish. Boshqasiga “fuqaro” yoqinqiramapti – arabchasiga “kambag‘al”mish, yana biri “bolalar oromgohi” demaylik, forschada “oromgoh” “qabriston”ni anglatadi, desa, bir ruslashgan o‘zbek “noyob” so‘ziga e’tiroz bildiradi.

Birovga qarab to‘n bichishni qachon bas qilasizlar? O‘zbek tilining o‘z tarixi, rivojlanish yo‘li, qo‘yingki, hamiyati, g‘ururi bor! Bir tildan so‘z kirib keldimi, tilga singdimi, tamom – u o‘zbek tilining, o‘zbek xalqining mulki.

– Boshqa tilda boshqacharooo...

– O‘chir-e! Boshqacharoq bo‘lsa, bu o‘sha tilning muammosi!

***

Hissiyotni yig‘ishtirib aytganda:

Har qanday tilda o‘zlashtirma so‘zlar mavjud.

Bir tildagi so‘zning boshqa tilga kirib kelishida to‘rt jihat bor:

1. Ma’nosi o‘zgarmagan holda o‘tadi;

2. Ma’no kengayishiga uchraydi;

3. Ma’no torayadi;

4. Ma’no butunlay o‘zgaradi.

O‘zim bilgan soha – o‘zbek tilidagi arabizmlardan misol keltiraman:

1. Ma’nosi o‘zgarmagan so‘zlarga “muslim”, “olim” kabilar misol bo‘ladi;

2. Ma’nosi kengaygan so‘zlarga “bisot (gilam)” – “bisot (to‘plab qo‘yilgan mol-dunyo)” misol bo‘ladi;

3. Ma’no torayishiga “lahm (umuman go‘sht)” – “lahm (suyaksiz go‘sht)”, “sharob (ichimlik)” – “sharob (may, vino)” va “sirop (shirin suv)” misol bo‘ladi;

4. Ma’no butunlay o‘zgarishiga “fuqaro (kambag‘allar)” – “fuqaro (grajdanin)”, “basir (hamma narsani ko‘ruvchi)” – “basir (ko‘r, so‘qir)” kabilar misol bo‘ladi.

Demak, so‘z boshqa tilga ko‘chib o‘tgach, asl tildan aloqasini uzadi va mustaqil ma’no kasb eta boshlaydi. Ijtimoiy hodisa sifatida, asl tilidagi ma’nosidan ayri rivojlanishga ega bo‘ladi.

Endi bo‘ldi qilarsizlar?

Alouddin SADRIDDINOV