Раҳбар(лик) (форсча йўлбошчи(лик)) – ўз фаолияти соҳасида юксак кўрсаткичларга (натижаларга) эришган (В.Парето); харизматик (М.Вебер); бошқалардан интеллектуал ва ахлоқий жиҳатдан устун бўлган (Дюверже); сиёсий муносабатларда энг фаол, ҳокимият учун интилаётган (Миллс); жамиятнинг ташкиллашган озчилиги (Г.Моска); биологик ва ирсий келиб чиқиши сабабли жамиятда юқори даражага эришган (Ницше); жамиятда юксак даражани эгаллагани боис ижтимоий тараққиётга таъсир этувчи (Дюпре); жамиятда юқори мақом ва обрў-эътиборга эга бўлган кишилар. Мутахассисларнинг фикрича, раҳбарлик ташкилот расман мавжуд жойда қарор топади, лидерлик эса психологик муносабатлар асосида вужудга келади. Раҳбарлик лидерликдан қонуний ўлчовларга эгалиги, расмий ташкилот билан юзага келиши, ҳуқуқ асосида функцияга киришуви билан фарқ қилади. Раҳбарлик ижтимоий назорат ва ҳокимият воситачиси бўлса, лидер гуруҳга бирлашган субъектлар меъёр ва мақсадларининг фавқулодда юзага чиқиши билан боғлиқ психологик муносабатлар ҳосиласидир. Раҳбарликнинг фаолияти ҳуқуқий меъёрлар билан таъминланади, лидернинг фаолияти эса ҳамкорликдаги алоқалар ва муносабатларнинг маънавий-руҳий меъёрлари билан кафолатланади. Икки ёки ундан ортиқ шахсларнинг муайян мақсад йўлида бирлашуви ёки бирлаштирилиши гуруҳни ташкил этади. Гуруҳ мавжуд жойда эса раҳбар фаолият кўрсатади.

Жамият ичида энг кичик гуруҳ сифатида оилани олсак, унинг таркибида, албатта, раҳнамо ва эргашувчилар мавжуд. Оила раҳбари унинг тараққиёт йўналиши, мақсад ва режаларини белгиловчи ҳамда мувофиқлаштирувчи асосий шахсдир. Шунингдек, оилани бошқариш, тартибга солиш, таъминлаш чораларини кўриш каби турли-туман муаммолар унинг зиммасида бўлади. Булар раҳбарнинг қандай шахс экани, оила муаммоларини қай даражада англай олиши, дунёқараши, тафаккури, қобилияти, тадбиркорлиги каби қатор хусусиятларига боғлиқки, раҳбар шахсиятини таҳлил қилиш, уни танлаш ва баҳолашни алоҳида тадқиқ этиш раҳбаршуносликнинг муҳим тадқиқот объекти сифатида майдонга чиқади. Шунингдек, таълим-тарбия берувчи, йўл-йўриқ кўрсатувчи, устоз ёки илмий фаолиятда мураббий, дин – илоҳиёт билан боғлиқ фаолиятда муршид шахсларга нисбатан ҳам раҳбар атамасидан фойдаланилади. Раҳбарлик ҳар қандай гуруҳ ёки ташкилотда умумий ва чекланган мақсад, вазифалар олдидаги масъулиятдир. Раҳбарлик деганда, раҳбар томонидан амалга оширилган ва оширилаётган ҳамда амалга оширилиши кўзда тутилган фаолият, хатти-ҳаракатлар назарда тутилади. Шунга кўра, раҳбарлик бошқарувнинг асосий мазмунини ташкил этади. Бошқарувнинг инсониятга маълум учта асосий тури мавжуд: инсон ақл-заковати ёрдамида асрлар давомида тартиблаштирилиб, маданий анъаналарга сингдирилган, яъни табиийлаштирилган, ёзилмаган қонун-қоидалар ёрдамидаги бошқарув; бевосита тайинланган масъул шахслар ёрдамидаги бошқарув; қонунлар, қўлланмалар, қоидалар каби ёзма, ҳужжатлар ёрдамидаги бошқарув.

Ҳозирги вақтда раҳбарликка фақат касбий фаолият сифатида қараш анъанаси кучайган ва у мансабдор ҳамда мансабдорликни ўрганиш соҳаси сифатида ихтисослашган. Сўнгги йилларда мазкур соҳа мутахассислари узоқ тортишувлардан сўнг ушбу тушунчаларни «мансабдор шахс ва бошқарув функциясини бажарувчи шахс» тарзида талқин қилмоқда. Раҳбарият – бошқарув тизими асосида фаолият кўрсатувчи, энг кичик, кўп тармоқли ташкилот ва уюшмалардан тортиб, давлат ва жамият доирасида йирик тузилмаларгача барча идораларга хос раҳбарликлардан иборат яхлит гуруҳни ифодалайди. Унда раҳбарлик ва раҳбариятдан фарқли равишда бир-бирига бўйсунувчи ёки параллел иш олиб борувчи тармоқлар ва уларни бирлаштирувчи тузилмалар фаолияти асосий масала бўлиб, қўпчилик шахслардан ташкил топган бундай тизимда бир кишининг эмас, балки бутун бир тузилманинг хусусиятлари ҳамда фаолияти бош масала ҳисобланади. Раҳбарият гуруҳлашган идоранинг ташкилий тузилиши билан бирга, мақсадга кўра тармоқланиш хусусиятлари, ишлаш жараёни, принциплари ва қонуниятлари соҳалар бўйича алоқадорлиги ҳамда мувофиқлиги, шарт-шароитлари ҳамда шу каби бошқа масалаларни қамраб олади. Раҳбарият масалаларини тадқиқ этиш бугунги кунда, асосан, давлат бошқаруви, персонал бошқаруви, давлат хизмати ва унинг тармоғи бўлган хизмат ҳуқуқи фанлари доирасида амалга оширилади. Лекин раҳбарият қандай ва қанча тармоққа бўлинмасин, ягона тизим бўлганлиги туфайли унинг маълум қонуниятлар, методлар ҳамда принципларга асосланган мақсад ва вазифалари ҳам мавжуд. Уларни ўрганиш, таҳлил этиш, баҳолаш, тадқиқ этишнинг ўзи яхлит йўналишдир. Шуларга кўра, раҳбариятнинг моҳиятини ҳар томонлама ўрганиш раҳбаршунослик доирасида амалга ошириладиган иш ҳисобланади.

Раҳбаршунослик раҳбар, раҳбарият, раҳбарлик билан боғлиқ масалаларни тадқиқ этувчи фаннинг ўзига хос йўналишидир. Унинг диққат марказида: 1) бевосита ёки билвосита раҳбаршуносликка доир тарихий, замонавий ёзма манбалар, уларнинг ижодкорлари, раҳбаршунослик билан боғлиқ тарихий ва замонавий воқеа-ҳодисалар, амалий жараёнлар, раҳбаршунослик объектларининг ўзига хос хусусиятларини ўрганиш; 2) фан ва амалий жараёндаги масалаларни бир бутунликда олиб, уларнинг ривожланиш шарт-шароитлари, асослари, йўналишлари, татбиқ этиш объекти, вазифалари ва бошқани илмий текшириш, мувофиқлаштириш ва қиёсий таҳлил қилиш; 3) соҳага оид қонуниятларни кашф қилиш ва тараққий эттириш, шу мақсадда муайян давр ҳамда келажак учун муҳим хулосалар тақдим этишни тизимлаштириш каби масалалар туради. Раҳбаршунослик фанининг бош вазифаси ўз объектларига доир барча масалаларни илмий, амалий ва назарий жиҳатдан теран ўрганиш воситасида: жамият тараққиёти учун хизмат қиладиган муҳим хулосалар тақдим этиш; эришилган натижаларнинг аҳамияти, татбиқ этиш даври, ўрни ва мақсадларини аниқлаган ҳолда қўллаш учун тавсиялар, дастурлар, тизимлар, функционал механизмларни тақдим этиш, жамиятга хизмат кўрсатиш самарадорлигини асослаш; амалий жараёнларда бошқарувни замонавий билимлар билан қуроллантириб бориш; раҳбар ходимлар учун вужудга келиши мумкин бўлган янги шарт-шароит ҳамда вазиятда зарур хусусиятлар, тартиблар, қоидалар ва бошқа талабларни башорат қилиш, энг илғор сифатлар, самарали фаолият шакллари, ташкилий механизмлар ҳамда услубларни ишлаб чиқиш ва жорий этишдан иборат. Раҳбаршунослик фанининг ижтимоий аҳамияти шундан иборатки, унинг объектлари жамият ва унинг фаолияти, халқ турмуш тарзи ва тараққиёт ўртасида боғловчи бўғин ҳисобланади.

Раҳбарлик ҳар қандай ижтимоий гуруҳда тараққиётга интилишнинг сиёсий жиҳатдан стратегик, тактик йўналишларини, ҳуқуқий жиҳатдан фаолият имкониятлари ва чегараларини, иқтисодий жиҳатдан шарт-шароитлари, моддий асослари ва маҳсулотларини, маънавий жиҳатдан эса тарбиявий, маърифий ва маданий даражасини шакллантиришда етакчи ўрин тутади. Бу эса раҳбардан юксак ақл-заковат, кенг дунёқараш, раҳбаршунослик фани доирасида эришилган барча ютуқлардан, замонавий маълумотлардан хабардор бўлишни талаб этади. Акс ҳолда гуруҳ, ташкилот, жамият, давлат фаолиятида жуда чалкаш, ечимини топиш қийин, салбий вазиятларни келтириб чиқарувчи мураккабликлар авж олиб кетиши мумкин. Чунки бошқарувда раҳбарликнинг ҳуқуқий меъёрларга таянган, теран социологик ва психологик таҳлиллар асосида ишлаб чиқилган, яқин ва узоқ даврларга мўлжалланган аниқ стратегик йўналишга эга бўлмаслиги жамиятнинг тартибсиз бошқарилиши оқибатида ечимини топмаган муаммоларнинг кескин кўпайишига ва жамиятдаги турли тоифаларнинг норозилигига олиб келади. Шу маънода, раҳбарлик раҳбаршуносликнинг алоҳида фан сифатида ўрганилиши ташкилот, жамиятнинг тараққиёт сари тез ва илғор ғоялар асосида илгарилашига катта таъсир кўрсатади ҳамда юқорида зикр этилган муаммоларни англаш ва ўз вақтида ҳал этишга, демакки, раҳбарлик фаолиятининг изчиллиги, сифат ва самарадорлигини оширишга хизмат қилади.