Ота – 1) оила бошлиғи, алоҳида бир оилага мансуб фарзандларни дунёга келтирган шахслардан бири; 2) ўзбек халқи маданиятида ўзаро муносабатларда бегона бўлса-да, ўзидан бир неча ўн ёш катта эркак шахсга ҳурмат-эҳтиром рамзи сифатида ёшлар томонидан қўлланадиган атама; 3) инсон маънавиятининг илк шаклланиш даврларида катта таъсир кўрсатувчи ва авлод дунёқарашининг маълум йўналиш олишида муҳим ўрин тутувчи алоҳида оила аъзоси; 4) тарихда кўплаб инсонларга маънавий таъсир ўтказиб, ҳурматини қозонган шахслар, улуғ инсонлар, азиз-авлиёлар, маънавий пирларга нисбатан қўлланган атама. (Масалан, ҳозирги Занги Ота, Ўғлонжон Ота, Шайхонтохур Ота, Чўпон Ота, Ҳаким Ота кабилар шулар жумласидандир). Ота ўзбек оиласида асосий ҳолларда бошқарувчи, ҳимоячи, ўз оиласи ва фарзандлари учун барча нарсага тайёр шахс ҳисобланади. Одатда, маънавий жиҳатдан етук оталар бутун куч-қувватини фарзандларини комил инсон қилиб тарбиялашга, оила турмуши, ижтимоий, иқтисодий-маиший ҳолатини фаровонлаштиришга сарфлайди. Миллий маънавиятимизда фарзанд отасига қандай муносабатда бўлса, ўзига ҳам фарзандларидан шундай муносабат қайтади, деган ақида мавжуд. Ҳадисларда «Кимки ота-онасини рози қилса, Аллоҳ унинг умрини зиёда қилади», дея одамларни бир-бирига яхшилик қилишга буюрилади. Ибратли маънавий-ахлоқий меросдан ўз ижодида унумли фойдаланган Алишер Навоий «Ҳайрат-ул-аброр», «Садди Искандарий» ва бошқа қатор асарлари ҳамда мактубларида ота билан ўғил муносабатини фалсафий таҳлил қилади. Улуғ мутафаккир Султон Бадиуззамон номига йўллаган мактубида: «Аллоҳнинг ризоси – отанинг ризосига, Тангри таоло ғазаби – ота ғазабига вобастадир, ота фарзанд учун парвардигордир. Чунки Аллоҳ йўқликдан борлиққа фарзандини келтирар экан, сабабчиси қилиб отани танлади», деб ёзади. Отанинг ёши улғайиб, кексайган сари билим, ақл доираси, ҳаётий дунёқараши кенгайиб боради, ҳаёт тажрибаси ортади. Маълумки, Шарқ халқлари ҳаёти оилавий турмуш тарзига асосланган. Фарзанд билан ота ўртасидаги муносабатлар турли вазиятда турлича кечади. Оиладаги ўзаро муносабатларнинг барча учун мақбул бўлиши оталарнинг вазмин, мулоҳазали, одилона қарорига боғлиқ. Буюк маърифатпарвар Маҳмудхўжа Беҳбудий «Падаркуш» драмасида ўз қадриятини, ўзлигини унутган фарзанд, ҳатто отасининг қотилига айланиши ҳам мумкинлигини таъкидлаган.

Ислом динига биноан, фарзанд дунёга келгач, ота қуйидаги бурч ва вазифаларни бажариши лозим: 1) фарзандини ҳалол ризқ билан боқиши; 2) болага чиройли ва маъноли исм қўйиши; 3) имкони бўлса, ақиқа қилиши (зиёфат бериш); 4) ўғил бола бўлса, суннат қилиши; 5) ҳамма фарзандларини бир хилда кўриши; 6) фарзандларини яхши кишилар билан дўст бўлишига эътибор бериши; 7) болани одобли қилиб тарбиялаши; 8) яхши ва ёмонни ажратишга ўргатиши; 9) касб-ҳунар ва билим эгаллашга ўргатиши; 10) уйланиш ёки турмушга чиқиш ёшига етганида, фарзандларини оилали қилиши.

Халқимизда азал-азалдан катталарни ҳурмат қилиш, эъзозлаш, уларнинг маслаҳатларига амал қилиш каби фазилатлар мавжуд. Ёшлар оталар ўгити, доно насиҳатлари, ибратли ҳаётидан хулоса чиқаради. Зеро, «Қарияли уй мактабдир», деб бежиз айтилмаган. Халқда «Қария қариндошлар мойтуғидир», дейилади. Мойтуғ «туғ» сўзидан олинган бўлиб, «байроқ ўрнатиладиган жой», яъни қариндош-уруғлар тўпланадиган маскан, деган маънони англатади. Дарҳақиқат, ҳар бир ўзбек оиласида фарзандлар кўпинча ота-оналар яшайдиган уйда тўпланади, уларнинг дуоларини олишга интилади. Мамлакатимизда эл-улус орасидаги оқил, зукко, хушмуомала ҳамда тадбиркор, барчанинг эътибори ва ишончини қозонган ота кўпинча ўз маҳалласи тадбирларини бошқаради. Оқсоқол ота маҳалла ҳаётининг барча жабҳаларига фаол аралашади. Хусусан, маҳалла ёшларининг оилавий ва ўзаро муносабатлари, дўконлар, ошхона, чойхона ва бозорларда савдо қоидаларига риоя этилиши, атроф-муҳитнинг тоза-озодалиги, ободлиги, фуқароларга маданий хизмат кўрсатиш устидан жамоатчилик назоратини ташкил этишда оталар кексаларнинг ўрни катта. Ўзбек маҳаллаларида оқсоқол ота учун «бегона» хонадон ёки «нотаниш» одам бўлмайди. Шунинг учун ҳам у исталган хонадонга бемалол эшик қоқиб кираверади, маҳалладошлар билан сирдош, ҳамфикр бўла олади. Оқсоқоллар жамоатчилик орасида ота-бола, қайнона-келин муносабатларини, бирор хонадондаги носоғлом муҳитни, хуллас, оиланинг оддий икир-чикирларигача ўрганиб, ўз муносабатини билдиради, мавжуд келишмовчиликларни бартараф этишга уринади. Қадимдан маҳалла оқсоқолининг ҳақ-ҳуқуқлари шу тарзда шаклланиб келган. Оилада отанинг ўрни ва роли қай даражада бўлса, маҳалла отаси – оқсоқолнинг ҳам мазкур маскандаги нуфузи, мартабаси шундай юқори туради.