Оила ахлоқи – оила маданияти ва маънавиятини ифода этувчи ибора. Оила ахлоқи миллий ахлоқий қадриятларнинг муҳим жиҳатларидан бири. Халқимиз жуда қадим замонларданоқ оилани муқаддас ҳисоблаб келган. Оилавий муносабатларга асос бўлган одоб-ахлоқ меъёрлари диний меъёрлардан аввал шаклланган. Оила ахлоқи ҳозир мавжуд бўлган ахлоқ меъёрларининг энг қадимийси ва энг муҳими. Оила ахлоқи фақат эр ва хотин ўртасидаги муносабатни ифодалаб қолмай, балки фарзандларнинг етук инсон сифатида шаклланишининг дастлабки ва асосий мезонидир. Бинобарин, маънавий бой, ахлоқан пок ва жисмонан соғлом фарзандларни тарбиялаб вояга етказиш дастлаб оилада амалга оширилади. Инсонга бир умр ҳамроҳ бўладиган инсоний фазилатлар – эзгулик, яхшилик, яратувчанлик, фидоийлик, садоқат, мардлик оиладан бошланади. Ўзбекона оила ўз анъана ва тарихига биноан фарзандларини миллий фаросат ва нафосат сарчашмаларидан баҳраманд қилиб тарбиялаб келади. Масалан, Абдулла Қодирийнинг «Ўткан кунлар» романидаги асосий қахрамонларнинг хатти-ҳаракатлари, гап-сўзлари, муомала маданиятидаги назокат, меҳр-оқибатлилик, меҳмондўстлик, иймон лилик, эътиқодлилик, меҳнатсеварлик каби инсоний фазилатлар ўзбекона миллий оилада шаклланади. Оила ёшларни ахлоқ-одобли, ростгўй, меҳнатсевар, ҳалол бўлиб вояга етиши учун замин тайёрлайди.

Оила тарбияси фарзанднинг келажакда ким бўлиб етишишида муҳим ўрин тутади. Маълумки, ўзбек халқи азалдан ўзининг болажонлиги, оилапарварлиги билан ажралиб туради. Албатта, фарзандга меҳр қўйиш, уларнинг қорнини тўқ, устини бут қилиш ўз йўли билан, лекин болаларимизни ёшлик чоғидан бошлаб миллий тарбия, ахлоқ-одоб, юксак маънавият асосида вояга етказиш биз учун доимо долзарб аҳамият касб этиб келган. Бу масалага эътибор бермаслик нафақат айрим ота-оналар, балки бутун жамият учун жуда қимматга тушишини ҳам кўпгина ҳаётий мисолларда кўриш мумкин. Ўз-ўзидан равшанки, юқорида зикр этилганидек, бола тарбиясида соғлом насл масаласи ҳам муҳим роль ўйнашини инкор этиб бўлмайди. Ақли расо ҳар қайси инсон яхши англайдики, бу ёруғ дунёда ҳаёт бор экан, оила бор. Оила бор экан, фарзанд деб аталмиш бебаҳо неъмат бор. Фарзанд бор экан, одамзод ҳамиша эзгу орзу ва интилишлар билан яшайди... Бугунги кунда бизнинг қилаётган барча ишларимиз фарзандларимизнинг бахту саодати, уларнинг ёруғ келажаги учун амалга оширилмоқда. Лекин бахту саодат фақат бойлик, молу мулк билан белгиланмайди. Одобли, билимдон ва ақлли, меҳнатсевар, иймон-эътиқодли фарзанд нафақат ота-онанинг, балки бутун жамиятнинг энг катта бойлигидир. Демак, бола оилада жамиятнинг, миллатнинг қиёфасини кўради, шу муҳитда унинг табиати, дунёқараши ва миллий ахлоқий қиёфаси шаклланади ҳамда камол топади. Бола учун оиладаги соғлом ижтимоий-руҳий муҳит умуминсоний ва миллий ахлоқий қадриятлар манбаидир.

Оила ахлоқи ҳар бир оила аъзосининг маънавий қиёфаси орқали бир-бирини тушунишидир. Оила ахлоқи оиланинг шону шарафи, ғурури, бурч ва вазифаларини кўрсатиб берувчи мезондир. Оилада покиза насл-насаб туйғуси ва у билан фахрланиш – пировард оқибатида ватанпарварлик, халқпарварлик ифтихорини юзага келтиради. «Насл» ва «насиба» деган сўзлар ўртасида қандайдир илоҳий боғлиқлик бордек туюлади. Албатта, ҳар бир бандага ризқ-насибани Аллоҳ таоло беради. Лекин бу ҳаётда насибаси бутун ва тўла бўлиши учун инсоннинг ўзи ҳам чин дилдан интилиши, зурриёдини соғлом муҳитда тарбиялаши катта аҳамиятга эга эканини унутмаслик зарур. Шарқона қадриятлар, ахлоққа асосланган ўзбек оилаларида ўз шахсий фаровонлигидан кўра оила шаънининг баланд тутилиши, қариндош-уруғ ва яқин одамларга, қўни-қўшниларга ғамхўрлик қилишни биринчи ўринга қўйилиши – олий даражадаги қадрият бўлиб, оилани ташқи муҳит билан боғлашга ва мустаҳкамлигини таъминлашга хизмат қилади. Оила ахлоқи ва маънавияти қанчалик бой ва теран бўлса, жамият ҳам шу қадар бой бўлади, оила маъятида жамият маънавий олами тажаллий топади. Муайян халқнинг миллат сифатидаги ўзига хослиги ҳам унинг маънавиятида жилоланиб туради. Оила ахлоқи миллийликнинг барча аломатларини ифодаловчи кўзгу, турмушнинг миллий асоси, Янги Ўзбекистонни қуриш гаровидир.

Оилавий тарбия – бола ривожланиши учун энг қулай шарт-шароитларни яратишга йўналтирилган, уни ижтимоий ҳаётга тайёрлашга, ҳар томонлама камол топган шахсни шакллантиришга қаратилган оила фаолияти. Оилавий тарбия боланинг туғилган куниданоқ бошланади, унинг тўлиқ мустақил шахс сифатида вояга етгунга қадар ўзгалар назоратида давом этади. Оилавий тарбияда муваффақиятга эришиш кўп жиҳатдан оилада ҳам ота, ҳам онанинг бўлиши, уларнинг тарбия бобида ўзаро бирдамлиги ва тенглиги, баҳамжиҳатлик билан ҳаракат қилишига боғлиқ. Оилавий тарбия ҳис-туйғулар асосига қурилади, чунки тарбиячилар боланинг энг яқин кишиларидир. Оилавий тарбия асосий йўналишларидан бири – болани хушхулқ бўлишга ўргатиш. Оилавий тарбияни мажбурлаш асосига қуриб бўлмайди, муҳими, бола ундан сўралаётганини ўз хоҳиши билан бажариши лозим. Ҳақиқий тарбиячи болани «тизгинламайди», балки эркин қўяди; камситмайди, аксинча, рағбатлантиради; уни «ясамайди», балки шакллантиради; амр этмайди, балки ўргатади; талаб қилмайди, балки сўрайди. Оилавий тарбия жараёнида болани шахс сифатида шакллантириш асосан икки йўл билан амалга оширилади: оила турмуш тарзининг таъсири остида ва ота-оналарнинг махсус тарбиявий таъсир ўтказиши натижасида. Оилавий тарбияда ота-оналарнинг обрўйи катта аҳамиятга эга. Бунга эришиш учун улар, аввало, ўзлари тарбияланган бўлиши, комиллик сари интилиши, ўзгаларга меҳрибонлик кўрсатишлари талаб этилади. Болаларда тақлид қилишга рағбатни уйғотувчи катта ёшдаги оила аъзоларининг намунаси оилавий тарбиядаги энг таъсирчан омиллардан биридир. Оилавий тарбиядан кўзланган мақсад – боланинг одам ва олам ҳақидаги билимларини кенгайтириш, шунингдек, унда ўзига хос феъл-атворни шакллантириш, иродасини чиниқтириш, қобилиятини юзага чиқариш ва ривожлантириш, маънавий комилликка эриштиришдан иборат. Оилавий тарбиянинг тугал мақсади комил инсонни вояга етказишдан иборат. Бу эса жисмоний, ахлоқий-маънавий, меҳнат ва эстетик тарбиянинг ўзаро уйғун тарзда амалга оширилишини тақозо этади.