Муҳаббат – одамлар ўртасидаги ишқ, севги, суйиш, ёқтириш, яхши кўриш, меҳр қўйиш кабилар билан боғлиқ маънавий неъматни ифодаловчи тушунча. Муҳаббат маънавият, фалсафа, этика, эстетика каби фанларнинг муҳим категориясидир. Инсондаги энг олий фазилатлар муҳаббат билан боғлиқдир. Инсонга муҳаббат, Ватанга муҳаббат, онага муҳаббат, ёрга муҳаббат, фарзандга муҳаббат, касбга муҳаббат, санъатга муҳаббат – буларнинг бари муҳаббатнинг кўринишларидир. Муҳаббат ва маънавият узвий алоқадор, чунки, маънавиятнинг таркибига кирувчи қадриятлар, ахлоқ, санъат, дин ва бошқалар муҳаббатга таянади. Айтайлик, ахлоқ яхшилик пойдеворига қурилади, яхшилик одамларга, халққа муҳаббат туфайли вужудга келади, санъат атрофдаги воқеликка, табиатга, жамиятга муҳаббат туфайли шаклланади. Дин эса илоҳга муҳаббатни тақозо этади. «Муҳаббат» тушунчаси кенг ва тор маъноларда ишлатилади. Тор маънода бу сўз халққа муҳаббат, Ватанга муҳаббат, ёрга муҳаббат, касбга муҳаббат кабиларнинг ҳар бирини алоҳида-алоҳида ифодалайди. Кенг маънода у ана шу муносабатларнинг барчасида мавжуд бўлган хусусиятларни ўзида жамлайди. Инсон ўзини муҳаббат орқали намоён қилади. Муҳаббат бўлмаса, инсон ҳақиқий актёр ёки шоир, ўқитувчи ёки ишчи, наққош ёки ёзувчи бўла олмайди, касбига меҳр қўймаган киши том маънодаги мутахассис бўлиши қийин. Муҳаббат одамларни ўзаро ҳамкорликка, дўстликка чорлайди. Муҳаббатнинг зидди эса нафрат бўлиб, у одамлар орасига нифоқ солади, жанжаллар, душманлик ва урушларни келтириб чиқаради. Жамиятда муҳаббат устувор бўлганда барқарорлик, осойишталик, тинчлик ҳукм суради. Нафрат кучайганда, аксинча одамлар ўртасида ихтилоф пайдо бўлади, халқлар ўртасида қуролли низо ва урушларга сабаб бўлади.

ХХ асрда юз берган икки жаҳон уруши, ўнлаб, фуқаролик урушлари, минтақавий низолар шундан далолат беради. Бу хунрезликлар фақат ўз манфаатларини ўйлайдиган, бошқаларга муҳаббат билан эмас, нафрат билан қарайдиган кимсалар, ёвуз кучлар ҳокимият тепасига келиб қолгани натижасидир. Иккинчи жаҳон урушига Гитлер ва унинг ваҳший тўдаси томонидан Германияда ҳокимиятнинг қўлга олиниши сабаб бўлди. Улар тарғиб этган ғоя – фашизм фақат ўз ирқини севиб, бошқа барча инсониятга нафрат билан қарашдан иборат эди. Муҳаббат ўрнини нафрат эгаллай бошлаганда ва бу туйғу муҳаббатдан устун бўлганида инсон ўзининг инсонийлигини йўқотади, унда ғайриинсоний, ҳайвонларга хос тажовузкорлик кучаяди. Адабиёт, мусиқа, санъат, дин ёки фалсафа каби тафаккур шакллари муҳаббат туфайли ва инсонларда муҳаббат туйғусини уйғотиш ва қарор топтиришга хизмат қилади. Маънавиятнинг негизини Ватанга, халққа, инсониятга, табиатга муносабатлар ташкил этар экан, бу муносабатларни шакллантиришда адабиёт ва санъатнинг ўрни ва аҳамияти беқиёсдир. Чунки, адабиёт ва санъатнинг асосий мақсади муҳаббатни бадиий бўёқларда ифодалашдир. Адабиёт ва санъат инсонлар ўртасидаги муҳаббат туфайли ва шу муҳаббатни куйлаш учун дунёга келган. Муҳаббат адабиёт ва санъатнинг абадий мавзуси бўлиб қолди. Адабиёт ва санъатнинг муҳаббатни ифодалашдаги ўзига хослик шундаки, уларда муайян инсоннинг, шахснинг муҳаббати ифодаланади. Лекин муҳаббатнинг шундай қирралари ҳам борки, уни алоҳида бир шахснинг туйғуси орқали ифодалаб бўлмайди. Ҳар бир тарихий даврда муҳаббат ўзига хос хусусиятларга ҳам эга бўлган. Бу хусусиятларни бир ёки бир неча образлар орқали ифодалаш мумкин эмас. Бундай хусусиятларни англаш учун тарих, маданиятшунослик, фалсафа, ахлоқшунослик каби фанларнинг ёрдами керак бўлади. Муҳаббат фақат инсонга хос хусусиятдир. Ҳайвонлар ўртасида ҳам муҳаббатга ўхшаган туйғу бор. Масалан, оққушлар ва бошқа бир қатор парранда ва даррандалар ўз жуфтлари билан умрбод оила қуради. Лекин, бу туйғуни муҳаббат деб бўлмайди. Бу муайян шароитда яшаётган турнинг атроф-муҳит тақозоси билан вужудга келган инстинктидир. Ҳайвонларда онг йўқ. Уларда хатти-ҳаракат рефлекслар ва инстинктлар орқали бошқарилади. Муҳаббат энг юксак инсоний туйғудир. Муҳаббат ватанпарварлик, халқпарварлик, инсонпарварлик, мардлик, жасорат сингари кўплаб ижобий ва шу маънода, у маънавиятнинг энг асосий устунларидан бири, инсонни эзгу мақсадларга етаклайдиган қудратли куч сифатида хизмат қилади.