Миллий-маънавий тикланиш – муайян миллат ҳаётида тарихий тараққиётнинг маълум босқичига келиб мустақилликни қўлга киритиш асосида маънавият соҳасида бой берилган имкониятлардан қайта фойдаланиш, маънавий мерос, урф-одатлар, анъаналар, қадриятларнинг тикланиши, миллий ўзликни англаш, ўтмишда яратилган барча моддий ва маънавий бойликларни миллат ривожланишига йўналтирилган умуммиллий ҳаракат, фаолият ва жараёнларни назарий ва амалий жиҳатдан асослаб берадиган концепцияни англатувчи тушунча. Бу масалага алоҳида эътибор бериш зарурлигини таъкидлаётганимизга асосий сабаб шуки, давлатимиз раҳбарининг кейинги асарларида ҳам миллий-маънавий тикланиш ғояси ижодий ривожлантирилган ва унинг миллатимиз маънавий тараққиётига хизмат қиладиган асосий йўналишлари белгилаб берилган. Миллий-маънавий тикланиш миллатнинг қарамлик ҳолатига тушиб қолиши оқибатида ўзининг мавжуд миллий маънавий салоҳиятидан фойдалана олмаслиги ва ўз мустақиллигини қўлга киритиши натижасида улардан фойдаланишга қаратилган фаолият билан боғлиқ эҳтиёж сифатида юзага келадиган жараён ҳисобланади.

Худди ана шу жараён ўзбек миллати ҳаётида юз берди. Мустақилликни қўлга киритишимиз шарофати билан мустабит тузум даврида топталиб келинган миллий урф, одат, анъана, қадриятларимиз яна қайта тикланиб, бугунги миллий-­маънавий тикланишга хизмат қилмоқда. Бу ғоянинг назарий ва амалий аҳамияти шундаки биринчидан, бу билан муаллиф собиқ шўролар даврида маънавиятни ривожлантиришга учинчи даражали омил сифатида қаралишининг ижтимоий-сиёсий, иқтисодий ва бошқа сабабларини кўрсатиб берган. Иккинчидан, маънавиятни ривожлантирмасдан, шахснинг маънавий руҳиятини ўзгартирмасдан туриб жамиятда кўзланган мақсадни амалга ошириш мумкин эмаслиги илмий жиҳатдан асослаб берилган. Миллий­-маънавий тикланиш ғояси маънавият шахс баркамоллигининг энг муҳим мезони ва шунинг билан бирга уни камолотга элтувчи, ўз-ўзини англатувчи ва ўз имкониятларини юзага чиқарувчи улкан омилдир. Миллий-­маънавий тикланиш концепциясида ватанпарварлик шахс маънавиятининг ажралмас қисми экани асосланган. Ҳақиқатан ҳам, ўз Ватанини севмаган, унинг тараққиёти учун жой куйдирмайдиган, бепарво ва лоқайд инсон маънавий жиҳатдан баркамол бўлиши мумкин эмас. Шу ўринда «миллий тараққиёт» ва «миллий тикланиш» тушунчаларининг мазмун-моҳияти ва ўзига хос жиҳатларига эътибор қаратиш лозим. Аслида улар бир-бирини инкор қилувчи тушунчалар эмас. Аксинча, мероси, тарихий хотираси ва замини мустаҳкам миллатлар учун бу тушунчаларнинг ўзаро уйғунлиги миллат камолотини таъминлайди. Миллий тараққиёт – эволюцион характерга эга жараёндир.

У миллатнинг шаклланиши, такомиллашуви ва юксалиши каби узлуксиз жараён сифатида намоён бўлади. Миллий тикланиш эса, миллат тараққиёти тарихининг муайян босқичида маълум объектив ва субъектив сабаблар туфайли бой берилган салоҳиятни қайтадан миллат тараққиётига йўналтириш билан боғлиқ бўлган жараёндир. Мустақилликни мустаҳкамлаш, маънавий мерос ва қадриятларни чуқур ўзлаштириш, миллатимизнинг ўз-ўзини англашига эришиш, миллий урф-одатлар ва анъаналарни тиклаш ва такомиллаштириш, миллий ғурур ва ифтихор туйғуларини изчиллик билан мустаҳкамлаш ғоялари миллий-­маънавий тикланишда муҳим аҳамият касб этади. Мустақиллик шароитида миллий ғоя ва миллий мафкурани шакллантириш ҳамда уни халқимиз дунёқарашига айланишига эришиш, миллий ғояни аҳоли онги ва қалбига сингдириш, таълим тизимини ислоҳ қилиш, Кадрлар тайёрлаш миллий дастурини амалга ошириш асосида баркамол авлодни тарбиялаш бу жараённинг таркибий қисмидир. Шу билан бирга, миллий-маънавий салоҳиятимизнинг жаҳон цивилизациясидаги ўрнини тиклаш ва бугунги кунда маънавият, маърифат, фан, техника, технология ютуқларини чуқур ўзлаштириш асосида ҳозирги замон умумжаҳон маънавияти тизими ривожига ҳисса қўшиш, аҳоли, айниқса, ёшлар онгида мафкуравий иммунитетни кучайтириш, инсониятнинг асрлар давомида яратган ва умумжаҳон мулкига айланган бой меросидан ижодий фойдаланиш ҳам бугунги миллий-­маънавий тикланишнинг асосий йўналишларидан биридир. Аждодларимиздан қолган мерос миллий­-маънавий тикланиш ва мамлакат истиқболи учун фидоийлик ва илҳом манбаи ҳисобланади.

Мамлакатимиз бугунги кунда янги демократик жамиятни қуриш сари дадил қадам ташламоқда. Табиийки, бир босқичдан иккинчисига ўтиш, айниқса, зўравонлик асосида қурилган жамиятдан маърифатли, инсон манфаатлари, шахс эркинлиги ва камолотига хизмат қилувчи демократик жамиятга ўтиш осон кечмайди. Балки маълум вақтни, унда яшаётган барча инсонларнинг фидоийлик билан меҳнат қилишини талаб этади. Худди мана шу жараёнда юзага келган муаммоларни ҳал қилиш учун юксак маънавий эътиқод ва сабр-тоқат билан одамларни уюштириш, улар дунёқарашида янги жамият таффаккурини шакллантириш, эртанги кунимиз давомчилари бўлган ёш авлодни вояга етказиш, унинг жисмонан ва маънан бақувват, юксак маънавият, билим ва замонавий тафаккур эгаси бўлишига эришиш муҳим аҳамият касб этади. Жаҳон тажрибадан маълумки, қайси мамлакат ёшлари замонавий фан, техника ва технология ютуқларини қанчалик мукаммал эгалласа, мамлакат тараққиётига қўшадиган ҳиссаси шунчалик самарали бўлади, маънавият юксалади ва мамлакатнинг миллий-­маънавий тикланиши ҳозирги замон жаҳон цивилизацияси тизимига уйғунлашуви тезлашади. Мамлакатимизда ушбу жараённинг самарадорлигини таъминлаш учун ҳар биримизнинг фаол ва фидойи бўлишимиз бугунги тез суръатлар билан ўзгараётган таҳликали дунёда ўзлигимизни англаш, кимлигимизни, қандай буюк аждодларнинг меросига, неча минг йиллик тарих, бетакрор маданият ва қадриятларга эга эканимизни ҳис этиб яшаш, бу бойликларни асраб-авайлаб, демократик қадриятлар, бутун жаҳон тараққиёти ютуқлари билан озиқлантириб, янги ўсиб келаётган авлодга етказишга хизмат қилади.