Миллий мерос – тарихий тараққиётнинг ўтмишга айланган босқичида муайян миллатнинг аждодлари ақл-заковати, қобилияти ва меҳнати билан яратилган барча моддий ва маънавий бойликлар мажмуини ифодаловчи тушунча. Ҳар бир миллатнинг миллий мероси ўша миллат томонидан яратилган моддий, маънавий ва бошқа барча турдаги меросни қамраб олади. Уларнинг айримлари умумжаҳон характерига эга бўлса, баъзилари шу миллат эътиборидаги мерос саналади. Миллий мерос миллатнинг тафаккури, даҳоси, дунёқараши, яратувчанлик салоҳиятининг маҳсулидир. Уларсиз яратилган ҳар қандай турдаги мавжудлик миллий мерос даражасига кўтарила олмайди ва тарихий давр давомида йўқ бўлиб кетади. Миллий мерос миллат тараққиётининг турли тарихий босқичларида вужудга келиб, миллатнинг бевосита ўзи билан боғлиқ бўлган бойлик ҳисобланади. Шунинг учун ҳам у миллатнинг ўз келажагини яратишда таянч ва тажриба манбаи бўлиб хизмат қилади.

Миллий мерос қуйидагиларда ўз ифодасини топади:

1) миллий урф-одат, анъана, маросим, қадриятлар;

2) дунёқараш;

3) турли расм-русумлар;

4) дунё аҳамиятига эга бўлган кашфиётлар;

5) миллатдан етишиб чиққан алломалар ва улар яратган асарлар;

6) давлатчилик;

7) миллий-маданий бойликлар, тарихий ёдгорликлар ва ҳоказо.

Уларнинг ҳар бири миллат вакиллари саъй-ҳаракатлари билан асрлар давомида шакллантирилади ва кейинги авлодга мерос сифатида қолдирилади. Миллий урф-одат, анъана ва қадриятлар миллат ҳаётининг муайян даврида унинг кундалик турмушида юзага келади. Улар авлоддан-авлодга ўтиб, кундалик ҳаётда такрорланиб, миллат вакилларининг хатти-ҳаракатлари, хулқ-атвори ва кўникмаларида ўз ифодасини топади. Миллий анъаналар миллатнинг кўп асрлик ҳаётида юз берадиган турли табиий ва ижтимоий жараёнлар, этносларнинг ижтимоий-маънавий эҳтиёжлари асосида вужудга келиб, уларнинг ақлий-ижодий фаолияти негизида атроф-муҳит, табиат, меҳнат жараёнига боғлиқ ҳолда авлоддан-авлодга ўтиб тараққий этган ва асрлараро аждодлар тафаккури, орзу-ўйлари, тажрибалари, ютуқлари ва бошқа қадриятларини мужассамлаштирган бебаҳо ижтимоий-маданий меросга айланган. Миллий урф-одат ва анъаналарнинг узоқ муддат давомида нисбатан сақланувчанлиги ва айни пайтда, кундалик турмуш ҳаётида такрорланувчанлиги миллий мероснинг таркибий қисми бўлишини таъминлайди. Уларнинг нисбатан узоқ вақт амал қилиши, кундалик турмуш ва ҳаётда кўп иштирок қилиши миллат бирлигини мустаҳкамлашга ижобий таъсир кўрсатади. Улар орқали миллат вакиллари ўзаро маънавий яқинлашиб боради ҳамда бошқа миллатларга хос бўлмаган, фақат ўзларига хос бўлган, ўз замонига мос келадиган янги-янги урф-одат ва анъаналарни шакллантириб боради. Миллий қадриятлар миллат эҳтиёжи, манфаатлари, мақсадларига хизмат қиладиган моддий ва маънавий неъматлар мажмуасини ташкил қилади ва миллий мероснинг таркибий қисми ҳисобланади.

Миллий меросда миллатга хос бўлган расм-русумлар ҳам муҳим ўрин эгаллаб, улар миллат тарбиясининг маълум тизимида аниқ урф-одат, анъана ва қадриятларни шакллантиришга қаратилган муайян, рамзий, масъулиятли ҳаракат ҳисобланади. Расм-русумлар – миллат феъл-атворининг аниқ мақсадини кўзловчи нормаларни шакллантиришнинг энг муҳим воситасидир. Уларнинг характерли хусусияти шундаки, у аниқ мақсадни амалга ошириш томон қилинадиган ҳаракат бўлиб, урф-одат, анъана ва қадриятлар каби шаклланган эмас, балки шакллантиришга қаратилган амалий ҳаракатлар мажмуасини ташкил қилади. Миллий мероснинг дунё аҳамиятига эга муҳим қисми, фан, маданият, фалсафа, техника, технология ва бошқа соҳаларда амалга оширилган кашфиётлар, ғоялар, асарлар, юксак интеллектуал маънавий салоҳият соҳиблари бўлган Муҳаммад Мусо Хоразмий, Абу Райҳон Беруний, Ибн Сино, Аҳмад Фарғоний, Мирзо Улуғбек каби аждодларимиз томонидан яратилган. Бу кашфиётлар, энг аввало, ўзбек миллатининг миллий меросидир. Дунёга машҳур Самарқанд, Бухоро, Хива, Шаҳрисабз каби шаҳарлар, уларда мужассам бўлган тарихий обидалар, ёдгорликлар, миллий ҳунармандчилик, шаҳарсозлик, кийим-кечак намуналари ва ҳоказолар шулар жумласидандир. Шунга кўра, миллий мерос миллат тарихи салоҳияти, куч-қудрати ва айниқса, келажагининг ўзга миллатлар ва жаҳон халқлари кўзгусида акс эттирувчи асосий воситалардан бири бўлиб хизмат қилади.