Маънавий янгиланиш – маънавиятнинг ўзгариши, ривожланиши ва бойиб бориши жараёнини ифодаловчи тушунча. Кишилар ҳаётида, умуман жамиятда юз бераётган воқеа-ҳодисалар шахс онги ва маънавиятида муайян ўзгаришларни келтириб чиқаради. Иккинчи томондан, маънавият воқеликдаги ўзгаришларнинг келиб чиқиши ва содир бўлишига катта таъсир кўрсатади. Янгиланиш маънавиятнинг туб моҳияти билан боғлиқ ҳодиса. Агар маънавият янгиланиб, бойиб турмаса, жуда тез орада эскириб, тараққиётга ёрдам бериш у ёқда турсин, унга халақит берадиган, тўсиқ бўладиган ҳодисага айланиб қолар эди. Жамият тараққиётидаги бурилиш, туб ислоҳотлар даврида маънавиятда ҳам жиддий ўзгаришлар юз беради ва айни пайтда маънавиятнинг жамиятда юз бераётган жараёнларга таъсири кучаяди. Бундай паллаларда маънавий янгиланиш суръатлари ҳам тезлашади. Масалан, Ўзбекистон мустақилликни қўлга киритгандан кейин унутилиб кетаёзган миллий маънавий қадриятларни тиклаш, уларни ёшлар, аҳоли онгига сингдиришга катта эътибор берила бошланди. Маънавий янгиланишга катта эътибор берилиши халқнинг онги, турмуш тарзи, жамиятдаги воқеа-ҳодисаларга муносабатининг ўзгаришига кучли таъсир ўтказди. Маънавиятни янгилаш соҳасида олиб борилган ва борилаётган ҳар томонлама чуқур ўйланган сиёсат мамлакатда ижтимоий-сиёсий барқарорликни таъминлашнинг муҳим омилларидан бири бўлди.

Инсоният тарихидан маълумки, маънавий янгиланиш силлиқ ўтадиган жараён эмас. Эски тузум сарқитлари маънавиятда муайян давргача сақланиб қолади ва кишиларнинг хулқ-атворига, турмушига ўз таъсирини ўтказади. Бундай ҳолат фанда маънавият амбивалентлиги, деб аталади. Бу тушунча маънавият таркибида бир пайтнинг ўзида бир-бирига мос келмайдиган, ўзаро зид тушунча ва тасаввурларнинг маълум бир вақт мобайнида ёнма-ён мавжуд бўлиб туришини англатади. Маънавиятдаги бундай зиддият оғриқли кечади. Мамлакат осойишта тараққиёт даврини бошдан кечираётган пайтда маънавий амбивалентлик деярли бўлмайди ёки жуда паст даражада бўлади. Тараққиётдаги бурилиш паллаларида эса амбивалентлик кўпроқ намоён бўлади. Бу ҳолатни одамлар маънавияти ва хулқ-атворида янгиликларга ҳозиржавобликни тарбиялаш асосида бартараф қилиш мумкин. Ҳозирги кунда маънавий янгиланиш, аввало, қадриятларнинг янгиланиши шаклида намоён бўлади. Бу борада миллий ўзликни англаш, авлодлар меросини тиклаш, асраб-авайлаш, янги замон қадриятларини кўпчилик онгига етказиш ва сингдириш учун ҳаракат қилиш муҳим аҳамиятга эга. Шу билан бирга, мазкур йўналишда жаҳон халқлари ютуқларидан фойдаланиш, мамлакат ҳаётини эркинлаштириш ва модернизациялаш, маънавиятни юксалтириш ушбу жараённинг таркибий қисмидир.

Маънавий янгиланиш суръатлари турмушдаги ижобий ўзгаришлар, жамиятдаги инсонлараро муносабатларнинг такомиллашуви ва маънавият соҳасида олиб борилаётган тарғибот ишларининг самараси билан белгиланади. Бу жараёнда ОАВ, таълим-тарбия тизими, театр, кино, бадиий адабиёт, санъат, фалсафа, ахлоқшунослик ва бошқалар алоҳида ўрин тутади. Улар айни пайтда маънавиятнинг таркибий қисмлари ҳам ҳисобланади. Жамият ва халқ маънавиятида янги ижобий қадриятлар, янги тузум ва янги турмуш ғоялари қанчалик тез қарор топса, улар қанчалик самарали ва таъсирчан усуллар билан тарғиб этилса, маънавий янгиланиш шунчалик самарали амалга ошади. Маънавий янгиланиш суръатлари кўп жиҳатдан давлат ва жамоат ташкилотлари, шу соҳа ходимларининг иродаси ва амалий ҳаракатларига ҳам боғлиқ бўлиб, бу соҳадаги ўзгаришлар Ўзбекистонда жамият тараққиётининг устувор йўналишига айланган.

Маънавий эҳтиёжлар – давлат, жамият ва шахснинг барқарор турмушида моддий эҳтиёжлардан бошқа маънавий талаблар, манфаатлар ва эҳтиёжларини қондиришга бўлган интилишини ифодаловчи тушунча. Маънавий тарбия ижтимоий, сиёсий, фалсафий, илмий, ахлоқий диний, ҳуқуқий ва бошқа йўналишларда аниқ намоён бўлади. Шу боисдан, маънавий тарбия ижтимоий онг шаклларига таянадиган фаол  ҳаракат асосида таъминланади. Маънавий тарбиянинг қондирилмаслиги жамият барқарор ҳаётида турли бузғунчи ғояларнинг пайдо бўлишига олиб келиши айрим ҳолларда давлат ва жамият ҳаётига жиддий хавф туғдириши мумкин. Бундай вазиятда маънавий тарбия тарзида намоён бўлган талаблар ва манфаатларни босқичма-босқич қондирилиши билан ижтимоий муаммоларни бартараф этиш мумкин. Халқимиз турмуш тарзида маънавий тарбия қадр ва қадрлаш мезонлари орқали намоён бўлади. Жамият ва инсоннинг ижтимоий алоқаларида қадр-қиммати, ор-номусига нисбатан қилинган нотўғри муносабат ёки ҳаракат маънавият мезонларига зиддир. Шу маънода, «Қорнимга эмас, қадримга йиғлайман», деган халқ мақоли унинг маънавий эҳтиёжларини ифодалайди. Маънавий эҳтиёжларнинг моддий эҳтиёжлар билан ўзаро уйғунлиги ҳар бир даврнинг мазмун-моҳиятини белгилайдиган тарихий зарурат ҳисобланади. Бугунги кунда мамлакатимиз аҳолининг барча моддий ва маънавий эҳтиёжларини таъминлашга қаратилган туб ўзгаришлар, инсон манфаатига хизмат қиладиган ислоҳотлар, бозор иқтисодиётига асосланган адолатли жамият, кучли демократик ҳуқуқий давлат қуриш, Янги Ўзбекистонни барпо этиш йўлидан босқичма-босқич илгарилаб бормоқда.