Маънавий ишлаб чиқариш – жамият ва инсон фаолиятининг асосий йўналишларидан бири, маънавий бойликлар яратиш, бойликларни ўзлаштириш ва истеъмол қилиш, маънавий қадриятларни ривожлантириш жараёнини англатувчи тушунча. Маънавий ишлаб чиқаришнинг муҳим белгиларидан бири – унинг борлиқни англаш, идрок этиш, билиш ва айни пайтда янги маънавий қадриятларни яратишга қаратилгандир. Бу жараёнда, бир томондан, инсон онги ривожланиб, бойиб боради, иккинчи томондан эса, кишиларнинг маънавий эҳтиёжларини қондиришга хизмат қилувчи ғоялар, билимлар, назариялар, бадиий асарлар ва бошқа маънавий қадриятлар яратилади. Маънавий ишлаб чиқариш кўлами, ҳаётда тутган ўрни жиҳатидан моддий ишлаб чиқаришдан қолишмайди. Собиқ иттифоқ даврида маънавий ишлаб чиқаришни асосан моддий ишлаб чиқаришнинг ҳосиласи, инъикоси, деб қараб келинган, унинг аҳамияти эътиборга олинмаган. Ҳолбуки, моддий ишлаб чиқаришни маънавий билимлар, малака ва кўникмаларсиз амалга ошириш мумкин эмас. Шунинг учун моддий ва маънавий ишлаб чиқариш жараёнларини бир-биридан ажратиш, бир-бирига қарши қўйиш мутлақо нотўғри, ғайриилмий ёндашувдир. Аслида улар бир-бири билан узвий боғлиқ бўлиб, айни бир жараённинг икки томонини ифода этади. Аммо улар ўртасидаги узвий боғлиқлик улар ҳар бири ўзига хос хусусиятларга эга эканини инкор қилмайди. Маънавий ишлаб чиқариш, аввало, инсоннинг руҳияти, ижодий тафаккури илмий, бадиий, ахлоқий ва бошқа қадриятларга асосланади.

Халқ оғзаки ижоди намуналари деб юритиладиган бадиий ва мусиқий асарлар халқимиз орасидан етишиб чиққан улкан истеъдод соҳиблари томонидан яратилган бўлиб, маънавий ишлаб чиқаришнинг ёрқин тимсолидир. Масалан, «Алпомиш» достони эл-юртимизнинг бағрикенглик, матонат, олижаноблик, вафо ва садоқат каби эзгу фазилатлари ифода этиб, барчамизни ҳақгўйликка, Ватанимиз, юртимиз, оиламиз, дўсту ёримиз, ор-номусимиз, ота-боболаримизнинг муқаддас мозорларини ҳар қандай тажовузлардан ҳимоя қилишга ўргатади. Жамият ривожланиб, меҳнат тақсимоти кучайган сари маънавий ишлаб чиқариш соҳасида ҳам ихтисослашув жараёни кучайиб, санъат, фалсафа, ахлоқ, фан, дин, ҳуқуқ каби онг шакллари пайдо бўлади, айни пайтда уларнинг ҳар бири турли жанр, оқим, йўналишларга бўлина бошлайди. Маънавий ишлаб чиқариш маҳсулининг яна бир хусусияти шундаки, моддий ишлаб чиқариш натижалари истеъмол жараёнида ўз қийматини йўқотса, маънавий ишлаб чиқариш маҳсули истеъмол жараёнида ўз қийматини йўқотмайди, аксинча, ундан қанча кўп одам баҳраманд бўлса унинг қиймати шу даражада ортиб бораверади. Маънавий ишлаб чиқариш жараёнида ворисийлик тамойили яққол намоён бўлади. Чунки янги билим ва ғоялар, бадиий асарлар аждодлар қолдирган маънавий мерос ва унинг бевосита давоми сифатида майдонга келади. Маънавий ишлаб чиқаришда ижодий ёндашув устуворлиги муҳим аҳамият касб этади. Моддий ишлаб чиқаришда ҳам ижод элементи мавжуд, аммо бу жараён эски андозалар, технологиялар, ёндашувлар асосида ҳам амалга оширилиши мумкин. Маънавий ишлаб чиқаришни эса ижодсиз тасаввур қилиб бўлмайди.