Консерватизм (лотинча conservatisme – ҳимоя қилмоқ) – луғавий маънода: а) тараққиётга, янгиликка, илғор ғояларга душманлик; б) эскиликни, эски тартиб-қоида ва тамойилларни сақлаб қолиш, тиклашга интилиш; в) мавжуд тартибот муассасалари ва ижтимоий-маънавий қадриятларни ҳимоя қилувчи ижтимоий-сиёсий таълимот ва сиёсий қарашлар тизимини англатади. Шу маънода, консерватизм радикализмнинг зидди ҳисобланади. Консерватив ғоялар Местр ва Бональд каби мутафаккирларнинг илмий ишларида ўз ифодасини топган. Одатда, анъана ва янгиликлар ҳақида гап кетганда, консерватор албатта анъаналар тарафдори бўлади. Тадқиқотчилар орасида «консерваторлик» тушунчаси бўйича умумий қараш йўқ. Анъанавий қарашларга мувофиқ, буюк француз инқилоби даврида жамиятда бўладиган нотинчликдан азият чеккан кишилар қатлами консерватор сифатида баҳоланган. Берк ва Мэл томонидан ривожлантирилган консерватизм ғоялари ҳозирги кунгача ўз таъсирини йўқотмаган. ХХ асрда консерватизм ғояси Германияда Мюллер Вандер Бург томонидан ривожлантирилди. У собиқ совет жамиятини сақлаб қолиш учун уринган коммунистларни ҳам консерваторлар қаторига қўшади. Бу консерватизмнинг асосий мазмунига бирмунча тўғри келмайди. Негаки, коммунистлар консерватив эмас, балки кўпроқ реакционерлардир.

Консерваторлар жамиятда ўзгариш қилишга қарши эмас. Лекин уларни бу ўзгаришлар қай усул билан амалга оширилиши ташвишлантиради. Э.Берк бу ҳақда бундай дейди: «Ўзгаришга тайёр бўлмаган жамият ўзини сақлаб қолишга қодир эмас». Консерватизм ғоялари ривожи ҳеч қачон бир текис ва силлиқ кечмаган. Бу ҳақда Э.Берк «Франция инқилоби ҳақида ўйлар» асарида бундай деб ёзади: 1) дин фуқаролик жамиятининг асоси ҳисобланади ва сиёсий-ижтимоий фаолиятдан юқори туради; 2) жамият – тарихий ривожланиш маҳсули. Агар жамият ўзгаришга муҳтож бўлса, бу ўзгаришлар астасекинлик билан амалга оширилиши керак; 3) ижтимоий ҳаётда одамларнинг ҳис-туйғулари катта аҳамиятга эга; 4) жамият шахсдан юқори туриши керак. Шунинг учун шахснинг ҳуқуқлари унинг бурчлари билан боғлиқ; 5) ҳар қандай жамият, энг аввало, ҳар хил қатламлар, гуруҳ ва шахслар иерархиясидан иборат; 6) жамият ва давлатнинг мавжуд бошқарув усуллари янги, амалда ишлатилмаган усуллардан афзалдир. Консерватизм негизида вужудга келган неоконсерватизм ғоялари ХХ асрнинг 70-йилларида пайдо бўлади. Аммо неоконсерватизмнинг шу кунгача аниқ таърифи йўқ. Немис файласуфи В.Баринднинг фикрича, «Неоконсерватизм турли, баъзан бир-бирини инкор қилувчи ғоялар мажмуасидир».

Неоконсерватизм уч йўналишдан иборат. Биринчи йўналиш – либертаризм бўлиб, унинг асосини шахснинг ҳар қандай мажбурлашдан озодлиги ғояси ташкил қилади. Иккинчи йўналиш – этноцентризм асосида маданият ва этнос ўрин олган. Учинчи йўналиш ортодоксал йўналиш ҳисобланади. Унга мувофиқ, ҳар қандай келажак авлод ўзининг консерватив ғояларини ўзи белгилайди. Немис олими Колтенбрунер «Мушкул консерватизм» асарида янги консерватизмнинг моҳияти: ворисийлик; барқарорлик; тартибот; давлатнинг обрў-эътибори, нуфузи; озодлик; тушкунлик каби тушунчалар билан белгиланишини таъкидлайди. Ворисийлик – анъана ва маънавий меросни сақлашга хизмат қиладиган моддий-маънавий шарт-шароитлар яратиш заруратини билдиради. Анъаналарни сақлаш неоконсерватор учун восита эмас, балки мақсаддир. Чунки анъаналар жамият мавжудлигининг муҳим шартидир. Барқарорлик – инқилобий ўзгаришлар шароитида миллий қадрият ва анъаналарни сақлашга қаратилган. Тартибот – барқарорлик ва ворисийлик кафолатидир. Чунки, давлатни бошқариш институтларининг заифлашуви тартибсизлик ва зўравонликка олиб келади. Давлатнинг обрў-эътибори ва нуфузи – жамиятни бошқариш ва тартиб ўрнатишни таъминлайди. Фақат давлат ҳар хил гуруҳларнинг бузғунчилик ғояларига қарши турадиган куч ҳисобланади. Давлат ҳокимиятини кучайтириш ташқи ва ички ижтимоий-иқтисодий масалалар билан боғлиқ. Неоконсерваторларнинг фикрича, одам эркин туғилмайди. У фақат ўз имконияти чегарасини билиб олганидан сўнг эрксизликдан озод бўлади. Ўз эркини англаш объектив ижтимоий муносабатларга аралашиш имконини туғдиради. Неоконсерваторлар назарида, оқилона эркинлик маълум даражада обрў-эътибор ва тартибни талаб қилади. Тушкунлик асосида эса дунёда адолатли жамият қуриш мумкинлигига ишончсизлик ётади. Жамиятда мутлақ уйғунлик ва адолат бўлиши мумкин эмас. Шунингдек, ёмонликни бутунлай бартараф этиш ҳам мумкин эмас. Шунинг учун икки ёмонликдан зарари камроқ бўлганини танлашга тўғри келади.