Касб одоби – жамият томонидан қабул қилинган ахлоқ қоидаларини кишиларнинг ихтисосликларига нисбатан татбиқ қиладиган касбий бурч, шаън, ор-номус, қадр-қиммат каби хатти-ҳаракатларнинг мажмуи, умумий ахлоқнинг кишилар касб-коридаги ўзига хос кўриниши. Одоб (арабча адаб сўзининг кўплиги) – жамиятда эътироф этилган хулқ нормаси. Шахс маънавий ҳаётининг ташқи жиҳатини ифодалайди ва ўзгалар билан муносабат (оила, меҳнат жамоаси, турли маросимлар)да намоён бўлади. Одоб негизида ахлоқнинг баъзи тамойил ва меъёрлари, шунингдек, мақсадга мувофиқлик ва гўзаллик (эстетика) талаблари мужассам бўлади. Одоб кишининг жамоат орасида ўзини қандай тутиши, одамлар билан қай йўсинда муомала қилиши, ўз турмуши, бўш вақтини қандай ташкил этиши, унинг ташқи қиёфаси қандай бўлиши лозимлигига тегишли қоидалар (масалан, шарм-ҳаё, камтарлик, хушмуомалалик каби фазилатларни ўз ичига олади. Одоб таълим-тарбия, амалий тажриба жараёнида шаклланади. (ЎзМЭ. Т., 2003, 6-жилд, 461-бет). Баъзи луғатларда «Касб одоби» атамаси «кишилар ўртасидаги касбий фаолият билан боғлиқ муносабатларга маърифий тус берадиган хулқ-атвор кодексидир» дея таърифланган. Касб одоби тушунчаси барча учун бирдек тааллуқли бўлмаган, балки муайян касб-кор эгаларигагина тегишли ижтимоий хулқ-атвор қоидалари, меъёрларидир.

1. Педагогнинг касбий одоби. Педагог, аввало, нима учун бу касбни танлаганини теран англамоғи, инсонларни қандай тарбиялаш кераклигини тушуниб етмоғи керак. Бу эса педагогик фаолият ва этикетнинг асосий омилидир. Боланинг ички дунёсига кира билиш, ишонган дўсти бўлиш, уни эзгуликка йўналтириш, жамиятга фойдали инсон этиб вояга етказиш, унда масъулият ҳиссини шакллантириш – педагогиканинг бош тамойилидир. Касб одоби қонун-қоидалари меҳнат фаолияти жараёнида шаклланади, такомиллашиб боради. Касбий омилкорлик, ўз ишини яхши билиш, қайси касб бўлишидан қатъи назар, ахлоқий меъёрларнинг бошланишидир. Касб одоби меъёрлари айнан воқелик, амалиёт билан узвий боғлиқлиги боис соҳада, шу жумладан, педагогикада юзага келадиган мураккаб масалалар ечимини топишда ёрдам беради. Илғор педагогларнинг ижодий фаолияти бунга мисолдир. Ўқув-тарбия жараёнидаги асосий тамойиллардан бири – болани ўз кучига ишонадиган, эркин ва мустақил фикрлайдиган инсон этиб тарбиялашдир.

2. Журналист одоби. Журналист одоби ахлоқий-психологик ўзига хослиги жиҳатидан юксак масъулиятни ва маънавий жавобгарликни талаб этади. Чунки, журналист фаолияти ахборот олиш, уни ўрганиш ва етказиб бериш билан машғул бўлгани боис, у етказилаётган ахборотнинг ҳаққонийлиги, тўғрилиги ва холислиги учун жавобгардир. Бу эса унинг маънавий қиёфаси, ахлоқий сифатлари билан узвий боғлиқ. Журналист одоби ундан нафақат ижодий изланиш, ўз устида тинимсиз ишлашни, балки жавобгарликни теран ҳис қилиш, иродаси мустаҳкам бўлишини талаб қилади. Шу маънода, журналист одоби ўзини назорат қилиш мезонидир.

3. Шифокор одоби. Шифокор одоби қонун-қоидаларида риоя қилиш зарур бўлган қатор муҳим қоидалар ифодаланган. Энг асосий қоидалардан бири – беморга зиён етказмаслик. Яна бир қоидаси – беморнинг касаллигига оид тафсилотларнинг сир сақлашнишини таъминлашдир. Шифокор қасамёди ҳар қандай вазиятда, ҳатто ҳаётини хавф остига қўйиб бўлса ҳам, беморга ёрдам беришга ундайди.

4. Раҳбар одоби. Раҳбар ўз хулқ-атвори билан атрофидагиларга ўрнак бўлиши шарт. Турли даражадаги раҳбарлар одоби хушмуомала бўлишни, ўзгаларнинг фикр-мулоҳазаларига бефарқ бўлмаслик, сабр-тоқат ва адолат тамойилларига риоя этиш, айниқса, ўз ходимларига нисбатан эътиборли бўлишни талаб этади.

Касб малакаси (арабча касб – бирор нарсани ўрганиш, эгаллаш, фойда, ҳунар, машғулот). Касб – махсус тайёргарлик ва иш тажрибаси натижасида маълум бир соҳада касбий фаолиятни амалга ошириш учун назарий билимлар мажмуасини, амалий кўникма ва малакаларни эгаллаган, шу борада жисмоний имконият, ақлий қобилият ва юридик ҳуқуқларни таъминлайдиган инсоний меҳнат фаолиятининг тури. Касб – кишининг меҳнат фаолияти, доимий машғулот, иш турини малакали бажаришга имкон берадиган билим, маҳорат ва тажрибани талаб этади. Касблар ичида меҳнат фаолиятининг энг тор соҳаси билан ажралиб турадиган ихтисосликлар бор. Масалан, шифокорлик касбига тааллуқли бўлган жарроҳ, офтальмолог, невролог, дерматолог ва бошқа ихтисосликлар. Касб, одатда, шахснинг асосий тирикчилик манбаи ҳисобланади. Касб малакаси эса касбни, ишни яхши ўзлаштириш натижасида орттирилган тажриба, кўникма ва маҳоратни англатади. Касб малакаси бирон-бир касб-ҳунарни эгаллашда тажриба орттириш ҳамда тарбия, таълим, сиёсий ва касбий тайёргарлик масалаларини ҳал этишга ҳар томонлама ёндашишни тақозо қилади.

Шахс касбий шаклланишининг икки томони мавжуд: а) шахснинг ўз индивидуал хусусиятларга боғлиқ бўлган ички томони; б) жамиятнинг ижтимоий-иқтисодий ва тарихий шароитлари ҳамда мақсадлари билан аниқланадиган ташқи томонлари. Бўлажак мутахассисни касбий меҳнат фаолиятига тайёрлаш, унинг меҳнат бозорида рақобат қила олиш қобилиятини шакллантириш мақсадида ижтимоий етук шахсни вояга етказиш ва тарбиялаш муҳим аҳамият касб этади. Бу вазифа инсоннинг талаб ва эҳтиёжи, қобилияти, руҳий-жисмоний имкониятлари ҳамда ижтимоий ва этник омиллар таъсирини ҳисобга олган ҳолда ўқув жараёни ҳамда ўқув ишлаб чиқариш фаолияти доирасида дастурлаштирилади ва амалга оширилади. Касб малакаси тушунчаси касбий маҳорат билан боғлиқ бўлиб, бунда бирор-бир ўқув юртини битирувчининг юқори даражада касбий кўникма ва малакаларни эгаллагани тушунилади. У шахснинг меҳнат бозорида эгаллаётган касби бўйича рақобатдошлиги қай даражада эканида намоён бўлади. Касбий маҳорат ишчи кучларининг юқори даражадаги мослашувчанлиги, янгиликларни тез ўзлаштириши, янги ишлаб чиқариш шароитига қисқа муддатда ўта олиши ва фаолият соҳасини мустақил танлаши каби сифатлар билан белгиланади. Касбий маҳорат ва лаёқат шахснинг шундай сифатларидирки, улар бўлажак мутахассиснинг ҳаётий ҳамда меҳнат муваффақиятларини белгилаб беради. Мустақил Ўзбекистон Республикасида таълимни ривожлантиришнинг янги босқичида касбий педагогика фанининг асосий вазифаси – жаҳон талаблари даражасида янгиланиб бораётган ишлаб чиқариш шароитларига мослаша оладиган, иқтисодиётимизни, маънавиятимизни юксак даражага кўтарадиган мутахассисларни тайёрлашдан иборат. Шу сабабли бугунги кунда барча фан соҳалари, жумладан, касб таълими бўйича янги ўқув дарсликлари, қўлланма ва тавсияларни яратиш муҳим аҳамият касб этмоқда.

Касбий маданият – инсоннинг олган билим ва тажрибасига асосланган малакали ҳаракатлар ёки меҳнат фаолиятининг маҳсулидан бунёд бўлган нарсалар, ўзгаларда завқ уйғота оладиган ижтимоий ҳодиса. Шахснинг касбий маданияти билим, малака, кўникма, қобилият, ахлоқий ва эстетик ривожланиш, дунёқараш, одамлар билан ўзаро мулоқотининг усул ва шакллари, истеъдодининг ривожланиш даражаси каби фаолиятда амалга ошириладиган инсоний куч ва салоҳиятни ўз ичига олади. Касбий маданият инсоннинг меҳнат фаолиятида намоён бўлади.