Инсон гўзаллиги – инсоннинг ташқи ва ички дунёси, жисмоний ҳамда маънавий хусусиятларининг уйғунлиги асосида намоён бўладиган умумий гўзал қиёфаси. Инсон гўзаллиги, одатда, унинг муомаласи, хулқи, ахлоқ-одоби, исмининг жисмига мослиги, касбу кори, меҳнаткашлиги, ҳам жисмоний, ҳам маънавий баркамоллиги билан белгиланади. Инсон пайдо бўлганидан буён унинг моҳияти, камолоти, гўзаллиги хусусидаги баҳслар давом этиб келади. Бу борадаги фикрларнинг хилма-хил эканига муайян сабаблар бор. Маълумки, инсон ўзида жисмоний ва маънавий хусусиятларни уйғунлаштирган мавжудот. Қачонки, ана шу хусусиятлар уйғунлашиб, бамисоли парвоздаги қуш қўш қанотидек, баравар ҳаракат қилса, шундагина инсон гўзал ва баркамол бўлади. Одатда, инсоннинг ички (ботиний) гўзаллиги билан ташқи (зоҳирий) гўзаллигига муносабат билдирилганда, аксарият ҳолларда ички гўзаллик ташқи гўзалликка нисбатан устувор аҳамият касб этиши эътироф этилади. Абдурауф Фитрат ташқи гўзаллик билан ички гўзалликнинг уйғун бўлиши зарурий шарт эканини таъкидлайди ва «зоҳирий жамол» «ботиний (ички) жамол» билан, «яъни яхши хулқ билан боғлиқ бўлмаса бир тийинга қиммат. Кимки ўз ихтиёри тизгинини ҳайвоний шаҳват қўлига бермаган экан, доимо ички жамолини ташқи гўзаллиги билан, яъни ҳусни ахлоқини қора кўзлар ва камон қошлар билан зийнатлайди», деган эди. Бу борада буюк донишманд Умар Ҳайёмнинг «Наврўзнома» асарида баён этилган мана бу фикрлар диққатга сазовордир: «Гўзаллик барча тилларда васф этилади ва ҳар қандай ақлга хуш келади. Дунёда яхши нарсалар кўп, уларни кўриб баҳраманд бўлиш одамларни шод этади ва табиатларини покиза қилади, аммо ҳеч нарса гўзал юз ўрнини боса олмайди, чунки гўзал юз шундай қувонч бахш этадики, бошқа ҳеч қандай қувонч унга тенг келолмайди. Айтадиларки, гўзал юз дунёдаги саодат сабабчисидир. Агар гўзал юз яна яхши хулқ билан уйғунлашса, бахт-саодатнинг энг юқори даражаси шу бўлади. Бордию, одам ҳам ташқи кўринишдан, ҳам маънавий табиати билан яхши бўлса, Худо ва одамлар учун севимлидир. Гўзал юз тўрт фазилатга эгадир. Улардан бири шуки, гўзал юз уни кўрган одамнинг шу кунини хайрли этади, иккинчиси, ҳаётдан баҳраманд бўлиш онларини ширин қилади, учинчиси, у одамни очиқ кўнгилли ва олижаноб этади, тўртинчиси, бойликни кўпайтиради ва юқори мансаб ато қилади». Алломанинг мазкур фикри шахс камолоти учун инсон гўзаллиги муҳим омил эканини исботлайди. Маълумки, инсон нарсаларнинг зоҳирий гўзаллигини ботиний гўзалликка нисбатан биринчи бўлиб пайқайди. У аввало, кўриниб турган гўзалликни ҳис қилади, сўнгра унинг моҳиятига мурожаат этади. Шу маънода, ташқи гўзалликни муайян объект ёки субъект ҳақида дастлабки тасаввур-маълумотни пайдо қиладиган бирламчи асос, дейиш мумкин. Бироқ, чиройли ҳусн инсоннинг баркамол бўлиши учун кифоя қилмайди. Унинг такомиллашувига кўмак берадиган муайян асослар мавжуд. Булар сирасига ораста кийиниш, ўзгаларга латиф сўзлар билан муомала қилиш, покиза, озода юриш каби шартлар ҳам киради. Улар нафақат шахснинг ўзига, айни пайтда бошқаларга ҳам кўтаринки кайфият бағишлайди.

Инсон гўзаллиги учун фақат чиройли қиёфага эга бўлишнинг ўзи кифоя қилмайди. Чиройли табассум, ярашган кийим, хатти-ҳаракатлар инсон гўзаллиги учун зарурий шарт бўлиб, улар шахсни бошқаларга нисбатан чиройли кўрсатади, у ҳақда ёқимли таассурот уйғотади. Албатта, ташқи кўркамлик инсон гўзаллигининг мукаммаллашувида ўзига хос аҳамиятга эга. Бироқ, хунукликнинг шундай кўринишлари мавжудки, улар инсон ҳақидаги тасаввурларга салбий таъсир кўрсатади. Уларнинг юзага келишига кўпроқ шахснинг ўзи сабабчи бўлади: бачканалик, калтабинлик, қўрслик, ҳуснни суиистеъмол қилиш, манманлик, риёкорлик сингари иллатлар инсоннинг ташқи гўзаллигига раҳна солувчи хунуклик унсурлари саналади. Яхши сўз, ширин калом, чиройли муомала гўзалликнинг маънавий омиллари ҳисобланади. Аксинча, тили ёмон одам халқ кўнглини жароҳатлайди, ўз бошига ҳам офат етказади. Сўзда ҳар қандай яхшиликнинг имкони бор, шунинг учун ҳам айтадиларки: «нафаснинг жони бор». Ўзи хунук, гапи бемаъни, овози ёқимсиз одамдан яхшиликни умид қилиш бефойдадир. Бу хусусда Абдулла Авлоний дейдилар: «Зероки, инсоннинг иззати, дунёнинг лаззати яхши сўзларни эшитуб ва кўруб ҳисса олмак, ёмон ва зарарликларини ўқуб, билуб, ўзини тиймак, қўлдан келганча халқ ва миллат фойдасига тортишмак ва бу фано дунёдан яхшилик отини олиб кетмакдадур». Шу маънода, инсон гўзаллигининг маънавий-ахлоқий моҳиятига икки хил нуқтаи назардан ёндашиш мумкин. Биринчиси – мавжудлиги муайян ички ва ташқи таъсирларга, воситаларга боғлиқ бўлмаган гўзаллик. Бунда кўпроқ инсоннинг ташқи қиёфасига дахлдор хусусиятлар назарда тутилади. Иккинчиси – муайян ижобий фаолият, хатти-ҳаракатлар, амаллар, ботиний туйғулар орқали пайдо бўладиган гўзаллик. Инсон гўзаллигини эзгуликдан ажратиб қўйиш, айниқса, инсоний муносабатларда бу масалага эътиборсиз бўлиш, унинг моҳиятини бир томонлама талқин қилишга сабаб бўлади ва ҳаётда ижобий натижа бермайди.